Chicklit is razend ­populair, maar krijgt nog steeds met veel vooroordelen af te rekenen. Hoe komt dat toch?

Het laatste weekend koppenlopen en ruggentellen op de Boekenbeurs is ingezet. Het festijn in Antwerp Expo is de uitgelezen plek om papieren parels waar u vrienden en familie het hele jaar al over bezig hoorde eindelijk een plek in uw eigen bibliotheek te geven. Bestsellers als De Bourgondiërs (Bart Van Loo) en De meeste mensen deugen (Rutger Bregman) gaan dan ook vlot over de toonbank. Maar hebt u het werk van Lucinda Riley in een papieren zakje laten steken? Die met maar liefst vijf boeken in de bestsellerlijst van de Standaard Boekhandel staat? Wier succesreeks De zeven zussen in meer dan 100 landen verkocht wordt en in 34 talen werd vertaald? De kans is klein.

Riley produceert namelijk zogeheten ‘vrouwenboeken’. U weet wel, het type roman dat een aparte onderverdeling krijgt op Amazon of in de offlineboekenwinkel. Riley staat doorgaans zij aan zij met Jojo Moyes of Danielle Steel, ook al heeft hun werk ogenschijnlijk niets met elkaar gemeen. De enige gelijkenis? Het zijn boeken geschreven door vrouwen, met vrouwelijke hoofdpersonages, die vermarkt worden voor vrouwen. O ja, en er staat vaak een landschap op de cover. Voor de rest heeft het ‘genre’ geen overeenkomstige eigenschappen.

Persoonlijke wissewasjes

De term ‘vrouwenboek’ en de misvattingen daaromtrent gaan zeker al een eeuw mee. In 1934 zei auteur Menno ter Braak: “Het gezin als het belangrijkste zien van de problematiek van de mens, ziedaar de mogelijkheden en grenzen van den damesroman”. Ook toenmalig juryvoorzitter van de Libris Literatuur Prijs Cox Habbema viel in 2007 haar seksegenoten af toen ze zei dat vrouwelijke auteurs het vooral moesten hebben van “kleine persoonlijke wissewasjes”. Toch wist Bernard Dewulf in 2010 wel diezelfde Libris Prijs in de wacht te slepen met zijn roman Kleine dagen, waarin hij het leven van zijn kinderen observeert. En is het gerenommeerde Jonathan Franzen-boek De correcties geen familiedrama?

‘Vrouwenboeken’ worden daarnaast vaak geacht een romantische verhaallijn te hebben, maar dat is ook niet altijd het geval. Rachel’s Holiday van Marian Keyes gaat over afkicken van een drugsverslaving, My Best Friend’s Girl van Dorothy Koomson beschrijft een vrouw die plots moet zorgen voor het dochtertje van haar dode vriendin, terwijl het hoofdpersonage van Dawn French’ Oh Dear Silvia in een coma ligt. Bovendien schrijven ook heel wat mannen over De Liefde, al worden auteurs als Nicholas Sparks (The Notebook) of David Nicholls (One Day) onderverdeeld bij romantische fictie.

Verschillende vrouwelijke auteurs spraken zich al met afschuw uit over de denigrerende term ‘chicklit’ – die nog een trapje erger is dan ‘vrouwenroman’. De benaming bundelt verhalen van (jonge) vrouwen die hun weg zoeken in het leven, denk aan Bridget Jones of de I Heart-serie van Lindsey Kelk, maar tegelijkertijd worden boeken over de gelijkaardige zoektocht van een mannelijke protagonist, zoals die van Nick Hornby of Mike Gayle, geen ‘dicklit’ maar een ‘bildungsroman’ genoemd.

Roze versus oranje cover

Het is een vreemd gegeven dat er ‘vrouwenboeken’ zijn, maar geen ‘mannenboeken’. Alsof mannen niet geïnteresseerd zouden zijn in boeken door of over vrouwen, terwijl van vrouwen verondersteld wordt dat ze wel boeken door en over mannen lezen. “Ik vind dat zelf bijzonder fascinerend”, zegt Annelies Moons, Radio-1 presentatrice en uitbaatster van de Antwerpse boekenwinkel slash koffiebar Buchbar. “Soms komen er mannen bij ons die zeggen ‘Amai, jullie verkopen alleen maar boeken van of over vrouwen’. Allereerst: dat is niet waar. Ten tweede: wat is er mis met dat soort boeken? Mannen lijken daar wel bang voor. Ik merk dat heel hard wanneer boeken in twee uitgaven bestaan. Station Eleven van Emily St. John Mandel hebben wij bijvoorbeeld zowel met roze als oranje omslag binnen gehad. De oranje versie deed het echt opvallend beter.”

Dat mannen (en vaak ook vrouwen) angstvallig wegsturen van deze ‘vrouwenromans’, is omdat boeken geschreven door vrouwen veelal als minder literair en dus minder kwalitatief worden beschouwd, weet Nederlands literatuurwetenschapper dr. Corina Koolen. ‘The Riddle of Literary Quality’, het project van onderzoeksinstituut Huygens ING waarvan Koolen deel uitmaakt, gaf in 2013 met het Nationale Lezersonderzoek in Nederland al aan dat mannen én vrouwen het werk van vrouwelijke auteurs minderwaardig vinden.

Lezen door een gegenderde bril

Koolen promoveerde vorig jaar met haar proefschrift Reading Beyond the Female, waarin ze onderzocht of genderstereotypen de directe aanleiding waren voor die kritiek. Dat bleek het geval. Nochtans, zo blijkt uit haar studies, zijn de vormelijke en inhoudelijke verschillen tussen vrouwelijke auteurs en hun mannelijke collega’s eerder subtiel. ‘We lezen door een gegenderde bril’, luidde de conclusie van het proefschrift. 

“Natuurlijk bestaat er genrefictie en de meer ontspannende boeken, en dat is helemaal prima”, vindt Koolen. “Het hoeft niet altijd om ingewikkelde plotlijnen, lyrische zinsconstructies of verdoken verwijzingen te gaan. Soms hoeft een boek je niets bij te brengen, maar wil je gewoon lezen om je gedachten te verzetten, om even in een andere wereld te vertoeven.

“In elk genre heb je bovendien ook kwaliteitsverschillen. Maar wat opvallend is, is dat boeken uit het genre vrouwenfictie steevast als inferieur worden beschouwd. Boeken uit bijvoorbeeld de Baantjer-reeks worden ook niet hoog ingeschaald – nog steeds wel hoger dan chicklit – maar worden dan weer niet aan gender opgehangen.”

Emotionele arbeid

Nathalie Le Blanc kan deze vooroordelen beamen. Naast haar job als journaliste bij Knack Weekend heeft ze onder het pseudoniem N.I. Monteny ook de romans Weg van jou en Liefde van je leven uitgebracht. “Toen ik mijn omgeving vertelde dat ik bezig was aan romantische fictie, was hun reactie steeds ‘dat ik mezelf niet tekort mocht doen want dat ik toch wel goed kon schrijven’. Als ik had verkondigd dat ik aan science­fiction of een thriller werkte, of de Vlaamse The Lord of the Rings wilde schrijven, dan was die reactie vast anders geweest.”

Die nom de plume N.I. Monteny gebruikt Le Blanc trouwens enkel om het onderscheid met haar non-fictiewerk duidelijk te maken, niet om haar vrouwelijkheid weg te steken of omdat ze zich schaamt voor deze literaire uitlaatklep. “Er hangt een enorm stigma rond wat vrouwen produceren”, zegt Le Blanc. “Dat is in de hele culturele sector zo, kijk maar naar films of muziek. Wanneer een groot deel van het – beoogde – publiek vrouwen of meisjes zijn en het gaat over vrouwen of meisjes, dan kan het zogezegd nooit grote kunst zijn.”

Schrijfster Marian Keyes sprak zich in 2015 al uit over dit fenomeen. “Het is in deze patriarchale maatschappij een veelgebruikte tactiek om alles wat vrouwen aanspreekt te devalueren en te ridiculiseren”, aldus Keyes op het Hay-festival waar ze ironisch genoeg werd aangekondigd als ‘de ­beste chicklit-auteur ter wereld’.

24 miljard dollar

De minachting tegenover de vrouwenroman is ook vanuit socio-economisch standpunt bizar. Volgens cijfers van de American Bookseller Association en de Book Industry Study Group omvat Women’s Fiction zo’n 40 procent van het adult popular fiction-genre, en is de industrie goed voor zo’n 24 miljard dollar (21,7 miljard euro). En dat terwijl vrouwenboeken doorgaans lager geprijsd worden, zegt een recente Amerikaanse onderzoekspaper, gepubliceerd in PLOS ONE. Na een studie van meer dan 2 miljoen boeken, uitgebracht tussen 2002 en 2012, kwamen de onderzoekers van Queens College-CUNY tot de vaststelling dat de prijszetting van boeken van vrouwelijke auteurs gemiddeld 45 procent lager lag dan die van mannelijke. Dat was vooral te wijten aan het genreverschil (al had onderzoek binnen hetzelfde genre ook een verschil van 9 procent als resultaat).

“Toch is dit soort boeken ontzettend waardevol”, vindt Le Blanc. “Vrouwenromans gaan meestal over de emotionele arbeid die we als mannen én vrouwen verrichten, en zeggen niet alleen iets over hoe vrouwen in de maatschappij bewegen, maar ook over de maatschappij waarin vrouwen bewegen. Ik vind het fascinerend om bijvoorbeeld te kijken naar de evolutie van de bouquetroman naar de beter geschreven en complexere verhalen die we vandaag onder de noemer ‘vrouwenfictie plaatsen’. Daarin lees je gewoon de emancipatie van de vrouw.”

‘Er hangt een GROOT stigma rond wat vrouwen produceren. Dat KAN zogezegd nooit grote kunst zijn’

Nathalie Le Blanc