Wereldvreemde rechters? Kunnen we eens goed nadenken? - Jos Decoker
Jos Decoker is magistraat-raadsheer bij het hof van beroep Antwerpen. Hij is ook voorzitter van Magistratuur en Maatschappij.
Lees deze tweet van een politieke partij naar aanleiding van een uitspraak van het hof van beroep van Brussel in een zaak over het verlenen van een visum voor een gezin uit Aleppo:
"GEEN dwangsommen en GEEN wereldvreemde rechters. GEEN Belgische papieren voor elke asielzoeker in de wereld."
Laat ons eerst een paar misverstanden vermijden.
Een politieke partij
Ik schrijf met opzet “een” politieke partij want de naam doet er niet toe. Ik ben magistraat maar heb net als elke Belg stemplicht en uiteraard een persoonlijke politieke voorkeur. Maar die zal u nooit te weten komen. En dat mag ook niet.
De reden is simpel: als u voor mij verschijnt mag dat geen rol spelen en ik wil ook niet dat u de indruk zou krijgen dat dat een rol speelt. Het gaat er dus niet om van wie de tweet komt, maar over de inhoud.
Met opzet: "Een uitspraak" in "een zaak"
Ik schrijf ook met opzet “een” uitspraak van het hof van beroep in “een” zaak. Ik ben magistraat, maar ik spring hier niet in de bres voor mijn collega’s en het is ook niet aan mij om te oordelen of mijn collega’s in Brussel de wet al dan niet correct hebben toegepast.
Ik mag dat ook niet doen. De enige die dat nu wel mag is het Hof van Cassatie. Dat zijn de regels van het spel. Het gaat dus niet om wat er beslist werd in deze zaak.
Waar het wel om gaat is dat een politieke partij, die niet alleen deel uitmaakt van de wetgevende, maar vandaag ook van de uitvoerende macht, het nodig acht om wereldkundig te maken dat ons land zit opgescheept met “wereldvreemde rechters”.
Die uitspraak baart mij veel zorgen en ik vraag iedereen om daar eens goed over na te denken. Want die uitspraak is verre van onschuldig en erodeert de principes waarop onze rechtstaat is gebaseerd. Om dat te begrijpen heb je echt geen universitaire opleiding nodig.
Een pijler van onze rechtstaat is de scheiding der machten. De wetgever (het parlement) maakt de wetten. De uitvoerende macht (de regering) voert ze uit. En als er in een concrete zaak een discussie bestaat over de toepassing van die wetten is er de rechterlijke macht om de knoop door te hakken door de wetten toe te passen en zo nodig, als de wetten onduidelijk zijn, te interpreteren.
Het doorhakken van die knoop heeft altijd en noodzakelijk gevolgen. Een partij krijgt gelijk. Een andere partij krijgt ongelijk. Die laatste zal het daar soms moeilijk mee hebben.
Soms onterecht. Soms terecht. Want rechterwerk is mensenwerk en mensen maken fouten. Daarom voorziet ons rechtssysteem in de mogelijkheid om een rechterlijke beslissing aan te vechten. Door beroep aan te tekenen. Door naar het Hof van Cassatie te stappen of zelfs nog naar hogere – internationale – instanties.
Maar de bedoeling blijft wel dat er finaal knopen worden doorgehakt. En dat eenmaal er een eindbeslissing is genomen die ook wordt gerespecteerd, zelfs als we het met die beslissing oneens zijn. Doen we dat niet meer, dan is het ook gedaan met onze rechtstaat.
Ik hoop dat ik dus niet naïef ben als ik zeg dat ik er het volste vertrouwen in heb dat wanneer het tot een eindbeslissing komt in de zaak waarover de tweet ging die ook zal gerespecteerd worden, wie ook gelijk krijgt.
Boodschap van wantrouwen
Waar ik minder vertrouwen in heb is de boodschap die wordt gegeven dat deze beslissing werd genomen door “wereldvreemde rechters”.
Dat is geen inhoudelijke kritiek op de beslissing maar een uiting van wantrouwen in hen die de beslissing hebben genomen. En daar wringt het schoentje.
Hierdoor wordt aan het brede publiek de boodschap gegeven dat zij geen vertrouwen kunnen hebben in diegenen die de taak werd toevertrouwd om de knopen door te hakken.
Niet de eerste keer
En het is geen alleenstaand geval. Ik denk bijvoorbeeld aan de recente discussies die in de media werden gevoerd over de vraag of een zaak beter door een correctionele rechtbank, dan wel door een hof van assisen moet worden behandeld.
Voorstanders van de laatstgenoemde optie hebben geen schroom om publiek te verkondigen dat zij er geen vertrouwen in hebben dat beroepsrechters tot een juist en rechtvaardig oordeel kunnen komen, wat wel het geval zou zijn voor een hof van assisen.
Een oproep
Ik vraag aan iedereen - of het nu leden van politieke partijen, advocaten of anderen zijn - om toch eens goed na te denken over de weg die hiermee wordt ingeslagen.
Vertrouwen in justitie is geen verworven recht. Daar moet door alle actoren die ermee bezig zijn en in de eerste plaats door de magistraten elke dag aan worden gewerkt. En dat stopt niet bij de strenge selectie- en aanwervingsprocedures voor magistraten.
Voor rechters betekent dat onder meer dat zij hun beslissingen naar best vermogen moeten motiveren en zich continu moeten bijscholen, niet alleen wat hun juridische kennis betreft maar ook over wat er leeft in de maatschappij. Misschien is het te weinig bekend welke inspanningen op dat vlak worden geleverd door onder meer de Hoge Raad voor de Justitie en het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding.
Maar het systematisch en publiek ondermijnen van dat vertrouwen onder de noemer “wereldvreemde rechters” is een gevaarlijk spel en dreigt al deze inspanningen teniet te doen.
Wie geen vertrouwen meer heeft in de rechters, heeft er ook geen vertrouwen meer in dat zij een beslissing kunnen nemen over een ouderschapsregeling in het belang van hun kind, dat zij juist kunnen oordelen over wat er werd afgesproken in een contract, dat zij terechte en aangepaste straffen kunnen uitspreken,…
Wil al wie zich geroepen voelt om op dat vertrouwen in te kappen, daar alsjeblieft nog eens goed over nadenken? Dit is niet alleen een vraag van een bezorgde magistraat, maar vooral van een bezorgde burger.