Tussen 1850 en 1900 werden opvallend meer "koekoekskinderen" geboren bij arme stadsgezinnen
Tussen 1850 en 1900 werden er in Vlaanderen en Nederland opvallend meer kinderen geboren van een andere biologische vader dan gedacht. Deze zogenoemde "koekoekskinderen" kwamen in die tijd tot wel 10 keer meer voor bij arme gezinnen uit de stad, dan in boerenfamilies op het platteland. Dat blijkt uit DNA- en stamboomonderzoek van de KU Leuven bij meer dan 1.000 Vlamingen en Nederlanders.
Er wordt wel eens beweerd: 1 op de 10 kinderen is een koekoekskind en heeft dus een andere biologische vader dan gedacht. Een hardnekkige mythe, want het eigenlijke cijfer ligt veel lager: tussen de 1 tot 2 procent. Dat bleek enkele jaren geleden al uit een groot onderzoek door biologen en genetici van de KU Leuven. Toen werden het DNA en de stamboom van een honderdtal Vlaamse mannen bestudeerd.
Later werd het onderzoek nog uitgebreid naar Nederland, Italië, Spanje, Mali en Zuid-Afrika. De conclusie bleef dezelfde: in al die landen bleek de koekoeksgraad tussen de 1 en 2 procent te liggen. En dat cijfer blijft al 400 jaar stabiel.
"Maar er bleven open vragen", zegt Maarten Larmuseau, evolutionair geneticus van de KU Leuven en Histories vzw. "Op schilderijen uit de zeventiende eeuw wordt vaak de draak gestoken met de onwetende, meestal veel oudere echtgenoot die niet doorheeft dat zijn vrouw hem bedriegt en zijn kind dus niet echt zijn kind is."
"Dat bracht ons bij de vraag of het leeftijdsverschil een rol speelt? En of koekoekskinderen misschien meer in bepaalde milieus voorkomen? Het gemiddelde ligt op 1 tot 2 procent, maar we verwachtten verschillen als we meer zouden inzoomen."
(lees verder onder de afbeelding)
Minder koekoekskinderen in boerenfamilies
De Leuvense onderzoekers deden daarom een oproep naar amateur-stamboomonderzoekers in Vlaanderen en Nederland die gemeenschappelijke voorouders hebben. "Dat is een enorm populaire hobby. Iedereen kent wel iemand die de stamboom van zijn familie heeft uitgezocht", zegt professor Larmuseau. "Uit de vele reacties selecteerden we iets meer dan 500 enthousiaste duo's die hun stamboom en DNA hebben gegeven."
"Op basis van de aktes kregen we zo informatie over het leeftijdsverschil tussen koppels, woonplaats, sociale klasse... over een periode van honderden jaren."
Werd er meer bedrogen in die tijd? Of waren er meer verkrachtingen en prostitutie? Een verklaring hebben we niet
Uit die nieuwe gegevens bleek dat het leeftijdsverschil niet uitmaakt. Het cliché van de oudere, bedrogen echtgenoot zoals op de 17e eeuwse schilderijen kon dus niet bevestigd worden. Maar de onderzoekers zagen tot hun verbazing wel dat er tijdens één specifieke periode veel meer koekoekskinderen werden geboren in bepaalde groepen van de bevolking.
"Tussen 1850 en 1900, de tweede Industriële Revolutie, kon de koekoeksgraad bij de laagste sociale klasse in de grootsteden oplopen tot 6 procent", zegt professor Larmuseau. Dat is tot 6 keer meer dan gemiddeld. "Bij de boeren op het platteland daarentegen werden slechts 0,5 procent koekoekskinderen geboren. Dat is niet verwonderlijk, want in kleine dorpen is veel meer sociale controle."
"Maar een echte verklaring hebben we niet. Het staat vast dat de hongersnood, cholera-epidemieën en sociale onrust in die tijd een zware impact had op het voorkomen van koekoekskinderen. Maar werd er ook meer bedrogen? Misschien waren er meer verkrachtingen of prostitutie? Daar is meer onderzoek voor nodig. We roepen antropologen, sociologen en andere wetenschappers op om verder aan de slag te gaan met onze data", besluit professor Larmuseau.
Het volledige onderzoek werd gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Current Biology kan je hier nalezen.
Bekijk hieronder het college van professor Maarten Larmuseau in De Universiteit van Vlaanderen begin dit jaar: