Tom Van Dyck en Michaël Pas sturen het cultuurprotest: ‘Jambon maakte een cruciale fout’

“Heb je dit gezien?” Op zijn smartphone toont acteur Michaël Pas een foto van een voorstelling van theatergezelschap Lazarus, dat een dag eerder in Heist-op-den-Berg speelde. Na afloop van de voorstelling is het voltallige publiek op het podium kunnen klimmen, uit onvrede over de geplande besparingen op cultuursubsidies. “Lazarus heeft het publiek in de kijker gezet. We hebben deze foto naar alle leden van de Acteursgilde gestuurd, met de boodschap: doe hetzelfde.”

“Zo laat je zien hoeveel volk er elke avond naar een voorstelling gaat”, vult zijn collega Tom Van Dyck aan. “En hoeveel voorstellingen worden er niet elke avond gespeeld?”

“Dit zijn de mensen voor wie wij het doen”, zegt Pas. “Wij staan op dat podium om een publiek te bedienen, avond na avond. Overal in Vlaanderen worden voorstellingen gespeeld, van Limburg tot Ieper. Niet alleen in de grootstad dus, en niet alleen voor een nichepubliek.”

Deze week, toen het ongenoegen over de besparingen van minister-president Jan Jambon (N-VA) elke dag groeide, heeft de cultuursector van zich laten horen. Met een druk bijgewoonde actievergadering in de Beursschouwburg, een betoging aan het Vlaams Parlement, en een opvallende aanwezigheid in de commissie Cultuur, waar Jambon vroeg om zelf een “alternatieve besparingsoefening” voor te stellen. Maar niet alleen de artiesten zelf maken zich zorgen, zegt Pas. “Het publiek wil ook een stem. Op de markt spreken mensen mij aan: ‘Straks zijn er geen acteurs meer!’, alsof we al een bedreigde diersoort zijn. Dat is misschien een beetje dramatisch (lacht). Want we overleven wel. Dat is onze sterkte, én onze zwakte. Want na elke besparingsronde gaan we terug het repetitielokaal in en maken we iets nieuws. En dan zegt de politiek: zie je wel dat het kan!”

Waarom is er nu meer ophef dan bij die andere besparingen?

Pas: “Keer op keer moeten wij inleveren. Eerst is het 5 procent. Dan nog eens 5. Dan 6. Met deze besparingen erbij zitten we aan 21 procent. Matthias Diependaele (N-VA) zegt dan dat hij het ‘choquerend’ vindt dat de cultuurwereld blijkbaar ‘niet wil bijdragen aan de algemene besparingen’. Wel, ik vind díe stelling choquerend. Als je ziet waar wij vandaan komen, hoe vaak wij de broekriem al hebben aangehaald... Elke keer dat er bespaard wordt, sneuvelen er jobs.”

Van Dyck: “Dat gaat nu ook gebeuren. Over anderhalve maand is het zover.”

Pas: “Jobs, jobs, jobs, dat is toch waar onze regering voor staat? Maar om jobs te creëren, moet je investeren. Iedereen vindt het logisch dat er wordt geïnvesteerd in Volvo Gent, omwille van de jobs. Maar in cultuur worden investeringen gezien als weggegooid geld. Waarom is een technieker die bij Volvo werkt méér waard dan een technieker die in een theaterzaal werkt? Dat is toch evengoed een job? Die technieker betaalt toch evenveel belastingen?”

Welk gevoel hebben jullie na de toelichting van Jambon?

Pas: “Het is een begin. Afgelopen weekend hadden we vooral het wrange, bittere gevoel dat we werden aangevallen met de voet vooruit, een ongemeen harde tackle naar de hele sector. Nu wordt er gesproken van een uitgestoken hand. Maar ik heb de laatste weken genoeg in de danswereld vertoefd – ik heb meegedaan aan Dancing with the Stars – om te weten dat een uitgestoken hand nog niet voldoende is om een dans te beginnen. Je moet elkaar vertrouwen. En het vertrouwen tussen de minister en de sector is enorm beschadigd. We moeten nog zien of we dat kunnen herstellen. Die besparing van 60 procent op projectinvesteringen – ik noem het geen ‘subsidies’ – was een slag in het gezicht.”

Zijn ambitie is om de Vlaamse cultuur ‘te laten stralen’, zegt hij. Dat willen jullie toch ook?

Van Dyck: “Wij willen ook allemaal topprestaties leveren. Iedereen wil altijd het beste, iedereen wil iets maken om fier op te zijn. Daar kunnen de minister en de sector elkaar wel in vinden. We moeten ons afvragen: op welke manier kunnen we dat bereiken? Hij wil met ons, met de Vlaamse kunstwereld, uitpakken. Maar je kunt moeilijk uitpakken met een ploeg die je alleen maar teleurstelt. Hoe kunnen wij op topniveau presteren, als wij ons zorgen moeten maken over ons voortbestaan? Vanaf volgende maand gaan er huizen het met veel minder geld moeten doen, er gaan mensen worden ontslagen. Er is heel veel onrust. Dan denk ik: als je die sector dan toch zo belangrijk vindt, moet je kunnen zeggen: ‘Sorry, ik ben te snel gegaan. Laten we praten.’ De bereidheid om te praten is er, bij ons allemaal. Als hij ons echt au sérieux wil nemen, moet hij daar naar willen luisteren.”

Heeft Jambon te weinig inzicht in het veld?

Pas: “Jambon heeft een strategische fout gemaakt. Hij heeft niet aangevoeld hoe de sector in elkaar zit. Op heel die begroting is de projectenpot peanuts. Als Jambon die vijf miljoen ergens anders had gehaald, had misschien niemand dat gevoeld. Maar hij heeft die vijf miljoen gezocht in het hart van de cultuursector. Daardoor is iedereen wakker geschoten. Omdat dit een aanval is op de kern van wat wij doen: innoverende projecten, die steun nodig hebben. Misschien moet Jambon eens op kijkstage gaan. Zich eens een week onderdompelen aan de bureaus van de Vooruit, een week mee op tournee met een gezelschap, een week repeteren bij Ballet van Vlaanderen.”

Van Dyck: “Hij moet ook beseffen dat de cultuursector een heel verscheiden wereld is. De belangen en de werken van de grote Kunstinstellingen zijn helemaal anders dan het nomadenbestaan van acteurs die als emotionele handelsreizigers heel Vlaanderen doorkruisen. Zij hebben totaal andere noden en problemen. Laat ons eens vertellen hoe ons bestaan eruitziet. Ik heb afgelopen zomer nog een summer school gedaan aan het Cultuurloket. Omdat ik het nodig vond om mijn cultureel ondernemerschap te refreshen. Uiteindelijk zijn we bijna allemaal culturele ondernemers. Waarom denk je dat ik reclamespots inspreek? Omdat ik dat graag doe? Ik doe dat om mijn eigen ecosysteem te voeden, om artistieke keuzes te kunnen maken. Ik denk echt dat er een verkeerd beeld bestaat over artiesten.”

Pas: “Er wordt bewust een foute perceptie over ons gecreëerd.”

Jambon zegt dat cultuur hem na aan het hart ligt. ‘Daar zal niemand aan twijfelen.’

Pas: “Als Sven Gatz (voormalig cultuurminister voor Open Vld, EWC) ons 5 procent afnam, zag ik de pijn die hij voelde. Hij vond het spijtig dat hij moest snoeien. Bij Jambon zie ik dat niet.”

Van Dyck: “Als hij echt een hart voor cultuur heeft, moet hij nu zeggen: laten we de tijd nemen om op zijn minst een gesprek aan te gaan. Om dan nu te zeggen: jongens, los het op, ik ga even naar China en wanneer ik over twee weken terugkom zie ik wel welke cijfers jullie voor mij hebben... Zo werkt het niet. Als hij de cultuurwereld écht zo belangrijk vindt, moet hij die met zorg behandelen. Dat doet hij niet. ‘Doe maar een tegenvoorstel’ zeggen, is niet met zorg behandelen.”

Over twee weken wordt er opnieuw over de besparingen gedebatteerd in de commissie Cultuur. Zijn jullie er dan weer bij?

Van Dyck: “Als daar effectief een discussie ontstaat, dan wordt het interessant. Als dat een schertsvertoning wordt, waarbij op voorhand wordt afgesproken dat de coalitiepartners hun mond houden, moeten wij als een bende koeien achter prikkeldraad kijken naar een voorbijrijdende trein die al een bestemming heeft. Daar heb ik weinig zin in. Daarom is de vraag ook: vinden CD&V en Open Vld dat cultuur een ideologisch verhaal is dat de N-VA op haar eentje mag schrijven? Gaat men vanuit Open Vld en CD&V echt vechten voor cultuur?”

Pas: “Dit is een beslissing van de hele meerderheid. Dus wij vragen net zo goed verantwoording aan Open Vld en CD&V.”

De vakbonden hebben gisteren een stakinsaanzegging ingediend. Leggen jullie weldra het werk neer?

Pas: “Er zijn geen concrete stakingsplannen. Maar we hebben er alle belang bij dat deze kwestie in de publieke opinie blijft, dat dit op de agenda blijft staan. Er zijn onlineacties. En in de Beursschouwburg zijn heel veel ideeën verzameld. Van die oogst moeten we de vruchten nog plukken. Maar er is nog vuur, er is nog strijdbaarheid. En er is heel veel solidariteit.”

Jullie hebben het voordeel van zichtbaarheid. Andere sectoren waar wordt gesnoeid, kunnen niet met een aantal bekende koppen in het parlement gaan zitten.

Pas: “Dat klopt. Maar iedereen strijdt met de middelen die hij heeft. Als de buschauffeurs staken, heeft dat ook meer impact dan wanneer het SMAK een dag de deuren sluit.

“Uiteindelijk wil je aan de burger laten voelen: onze strijd is ook jullie strijd. Een buschauffeur die ontevreden is, doet dat door niet met zijn bus te rijden, waardoor mensen niet op hun werk geraken. Als wij al die bekende koppen vanop tv laten zien, zeggen wij: als cultuur niet langer een rendabele bezigheid is, dan komen uw favoriete series niet meer op tv.”