CD&V, met de C van chaos: reconstructie van de stoelendans om het voorzitterschap

Bekijk nu: dit zijn de 7 kandidaten

1. De twijfels van Crevits

Bredene, restaurant Lautrec, begin augustus

“Wat vind je dat ik moet doen, Yves?” Hilde Crevits dineert begin augustus met Yves Leterme in Lautrec, een restaurant in Bredene met zicht op de duinen. De twee West-Vlaamse CD&V-coryfeeën hebben samen met hun partners afgesproken vlak bij het appartement van de ex-premier. Crevits vraagt hem advies: moet ze voorzitter worden of niet?

Na de zware verkiezingsnederlaag van 26 mei heeft voorzitter Wouter Beke meteen aangegeven dat hij zal opstappen. Zijn strategie om N-VA mee in de federale coalitie te trekken zodat die partij zich kapot zou regeren, is compleet mislukt. Als er één partij kapot geregeerd is na 26 mei, is het wel CD&V. Nooit konden ze op een geloofwaardige manier het “sociale gelaat” van de centrumrechtse regering zijn. De val van de regering beschadigde het imago van CD&V als goede bestuurders finaal. De verkiezingsnederlaag was per­soon­lijk ook een harde dreun voor Beke. “Ik was er kapot van”, zegt hij zelf.

Maar wie volgt hem op? Crevits lijkt de meest logische kandidaat. Het West-Vlaamse boegbeeld scoorde goed in eigen provincie, zowat het enige lichtpunt voor de partij. Maar is zij wel de geknipte persoon om de partij te leiden? Niet echt, oordelen Leterme en Crevits die avond in Bredene. Haar kwaliteiten liggen bij het ministerschap, niet bij de reorganisatie van de partij. Bovendien zou haar vertrek ook een verzwakking betekenen voor de CD&V binnen de Vlaamse regering. “Hij heeft me toen een spiegel voorgehouden”, zegt Crevits nu. Toch houdt ze haar beslissing nog bijna twee maanden in beraad.

Zo zal de schaduw van Crevits lang blijven hangen over de nakende voorzittersverkiezingen. “Was zij in de race gestapt, dan was ik aan de kant gebleven”, zeggen verschillende kandidaat-voorzitters. Haar onbeslistheid irriteert heel wat partijgenoten.

Tegelijk ontstaat een machtsvacuüm aan de top. Crevits beslist zich niet nadrukkelijk te mengen bij de voorzittersverkiezingen, terwijl Beke de partijleiding al veel langer heeft losgelaten. Op de avond die voorafgaat aan elke verkiezing, lokaal of nationaal, heeft de voorzitter telkens zijn ontslagbrief geschreven. Op 25 mei is dat niet anders.

Op 26 mei legt hij die ook voor het eerst op tafel. “Ik hou me afzijdig en dienstbaar”, zegt hij nu. “Dat is de meest correcte houding.” Ook bij federaal minister Koen Geens wordt nog aan de mouw getrokken, maar die ziet ervan af. Er is nood aan een nieuw profiel, oordeelt hij samen met Beke.

Het gevolg is dat zowat iedereen zich geroepen voelt om het gat op te vullen. Bij de deadline, half oktober, bieden er zich zeven kandidaten aan, allemaal (relatieve) nieuwkomers, zonder enige ervaring aan de top. In de pers worden ze meteen de ‘zeven dwergen’ gedoopt.

Intern juichen velen deze open en vrije voorzittersrace toe, maar de weg naar de voorzittersverkiezingen is getekend door chaos en openlijk wantrouwen, zonder duidelijke leiding.

Geen van de zeven steekt er echt bovenuit, inhoudelijk zijn de verschillen eerder klein. Bij heel wat spelen persoonlijke motieven, zoals bij Limburger Raf Terwingen, ex-fractieleider, die niet meer verkozen raakte. Hij wil zich weer belangrijk maken in de partij. Hetzelfde geldt in zekere mate ook voor Sammy Mahdi en Vincent Van Pete­ghem, die de voorzittersrace zien als een volgende stap in de carrière. Zij weten: ook als je het niet haalt, loop je wekenlang in de spotlights. Walter De Donder wordt dan weer vooruitgestuwd door de onvrede die leeft in zijn regio. Het Pajottenland werd bij de lijstvorming door de partijtop de voorbije tijd genegeerd.

Wat zegt dat over de partij? En vooral, vinden die zeven een antwoord op de fundamentele vraag: quo vadis CD&V? Het drama van de christen­democraten is dat nog steeds de helft van de bevolking zich een kiezer van het ‘midden’ noemt, zo blijkt uit post­electoraal onderzoek. Toch weet de partij dat potentieel niet te verzilveren. De fundamentele uitdaging voor de nieuwe voorzitter zit daar. Maar, zo zegt een insider: “Bijna elke kandidaat rijdt voor zichzelf. De toekomst van de partij is ondergeschikt.”

Nu maandag volgt een eerste moment van de waarheid. Dan worden de resultaten van de eerste ronde bekendgemaakt. Als niemand 50 procent haalt, waar iedereen van uitgaat, volgt een tweede ronde tussen de twee sterkste kandidaten.

Crevits zal zich pas begin oktober publiekelijk uitspreken. Wanneer ze wordt aangeduid als minister in de nieuwe Vlaamse regering, maakt ze duidelijk: ik doe het niet. “Ik heb hier lang over getobd, met veel mensen gesproken”, zegt ze nu. “Op langere termijn is het beste voor de partij dat we voor radicale vernieuwing gaan, met een nieuw gezicht. Het is het rapport van de twaalf apostelen dat me definitief tot dat inzicht heeft gebracht.”

2. ‘Waarom duurde het zo lang?’

Leuven, Martin’s Klooster, woensdag 11 september

“Wouter en Hilde, kunnen we nu het rapport bespreken?” Het is woensdagavond 11 september, en Vincent Van Peteghem spreekt Beke en Crevits aan. De parlementsleden en ministers hebben net het diner afgerond in hotel Martin’s Klooster in Leuven.

In dat hotel houdt de partij haar fractiedagen, met daarbij ook het traditionele etentje waar de ploeg afscheid neemt van de niet-verkozen parlementsleden. Maar daar draait het niet om, die avond. Wel om het langverwachte verslag van de ‘twaalf apostelen’. Twaalf CD&V’ers gingen, onder leiding van Van Peteghem, een zomer lang op zoek naar de oorzaken van de verkiezingsnederlaag.

Crevits en Beke zijn ongerust. Het duo is bang dat het rapport de schuld voor de nederlaag volledig zal afschuiven op kopstukken zoals Kris Peeters, Joke Schauvliege en vooral: zijzelf. Wat hen extra stoort, is de timing. “Waarom moest dat nu zo laat nog?” zegt Crevits. Pas in de late uurtjes, in een vergaderzaaltje van Martin’s Klooster, krijgen ze toelichting bij het rapport. Van Peteghem wil vooral niet dat de partijtop zich op de valreep nog mengt met de inhoud. Bovendien ligt er geen enkel communicatieplan klaar. Komt er nu wel meteen een persconferentie of niet? De planning zal nog meerdere keren wijzigen. De groep is er zelf nog niet uit.

Het onderlinge wantrouwen wordt verder gevoed door lekken in de krant over het werk van de apostelen. Wat een nieuw begin moest betekenen voor de partij, wordt al snel overschaduwd door achterdocht.

Crevits en Beke ergeren zich aan enkele onjuistheden uit het rapport. Over de werking van de partij, bijvoorbeeld, of het geringe aantal uren dat de medewerkers op het partijhoofdkwartier zouden kloppen. “Dat komt aan, ze hebben allemaal erg hard gewerkt, heb ik gezien tijdens de campagne”, zegt Crevits. Fundamenteler is dat het rapport volgens de top onvoldoende oplossingen aanreikt om uit de crisis te geraken die CD&V treft. Toch veranderen ze geen komma aan het rapport. “Ofwel geef je hun de volledige vrije hand, ofwel niet”, zegt Crevits.

Voor hun rapport consulteerden de apostelen zeer breed. Niet alleen kwamen alle ministers en fractieleiders langs, maar ook Jan Callebaut (communicatiestrateeg) en Marc Michils (vroeger bij Saatchi & Saatchi), en de bazen van alle bevriende organisaties, van Boerenbond tot Unizo en ACV, mogen hun zegje doen. De conclusies zijn hard. De Wetstraat 89 leeft te zeer in haar eigen universum en zoekt te weinig de basis op, is de voornaamste conclusie. Na de gemeenteraadsverkiezingen haalde CD&V nog in vier op de tien gemeenten de burgemeesterssjerp binnen, maar die score kon de partij niet verzilveren op nationaal vlak.

Het is ook meteen een van de verklaringen van het succes van ‘Samson-burgemeester’ Walter De Donder. Met de taal van de gewone man weet hij de leden ‘vergeten door Brussel’ aan te spreken. Het contrast met het meer cerebrale Beke-discours is groot. Zijn uitlatingen over de wijken in Antwerpen die ‘ontvolkt zijn van onze eigen mensen’, wekken een storm van protest, maar hij loopt wel al weken met alle aandacht weg.

Hij heeft een kloppende zenuw geraakt binnen de partij, zoveel is duidelijk. Maar hoe ver reikt zijn kandidatuur? De andere kandidaten zijn sceptisch. Laat hem niet doordiscussiëren over pensioenen of fiscaliteit, of hij valt door de mand, klinkt het.

Al is hij zeker niet de enige die de hand reikt naar de militanten. Joachim Coens wil van CD&V ‘een platform’ maken zoals En Marche van de Franse president Emmanuel Macron; Limburger Raf Terwingen droomt van een app voor de partij.

Andere kritieken zijn dat de partij geen voeling heeft met de sociale media en te weinig kansen geeft aan nieuwe gezichten. Een van die nieuwe gezichten is juist Van Peteghem. Hij maakt in de zomermaanden een goede indruk als woordvoerder van de twaalf apostelen, en zijn naam begint rond te zoemen als opvolger van Beke. Van Peteghem staat geboekstaafd als degelijk en betrouwbaar. Beke vertelt hem vlakaf dat zijn profiel wel erg lijkt op dat van hem, en dat dit risico’s met zich meebrengt.

De avond na de voorstelling van het rapport van de twaalf apostelen zit Van Peteghem in de studio van Terzake. Hij is helemaal afgepeigerd na een slapeloze nacht en laat geen beklijvende indruk achter. Zijn ster begint al te tanen nog voor ze op volle sterkte schijnt. “We zijn zo transparant en open mogelijk geweest bij het rapport, maar met zulke conclusies maak je geen vrienden”, zegt hij. Van Peteghem broedt dan al weken op een kandidatuur, maar hij is niet de enige met plannen.

3. Geen truc van Jean-Luc

Brussel, Wetstraat, woensdag 16 oktober

Karel Van Eetvelt kijkt verstoord op als de gsm’s van zijn gesprekspartners aan tafel oplichten. Op initiatief van Kris Declercq, burgemeester van Roeselare, zit hij samen met Joachim Coens, havenbaas en burgemeester van Damme, jonge­ren­voorzitter Sammy Mahdi en Els Van Hoof, van Vrouw en Maatschappij, de vrouwenbeweging binnen CD&V. Grote afwezige: Vincent Van Pete­ghem.

Allen worden op dat moment genoemd als kandidaat-voorzitter. Kunnen ze een gemeenschappelijk project op poten zetten en zich scharen achter één kandidaat? De deadline nadert, die woensdag halfweg oktober. Maandag moeten de kandidaturen officieel binnen zijn. “Mensen,” zegt een van de aanwezigen, “ik denk dat deze vergadering nog weinig zin heeft.”

Declercq wilde een soort ‘Delbeccha-moment’ organiseren. In 2004 moest CD&V op zoek naar een opvolger voor partijvoorzitter Stefaan De Clerck, en riep Jean-Luc Dehaene veertien partijtoppers en potentiële voorzitters samen in Relais Delbeccha, een restaurant in Dilbeek. Nadat iedereen elkaar daar diep in de ogen had gekeken, werd duidelijk: Yves Leterme wordt de nieuwe kopman.

De Roeselaarse burgemeester is zelf half september gevraagd door Crevits om zich kandidaat te stellen. Begin oktober reist hij ook naar Parijs om advies te vragen aan Yves Leterme, die daar resideert. Hij draaide jarenlang mee als adjunct-kabinetschef bij de ex-premier. Leterme pusht hem om kandidaat te worden en fluistert hem tegelijk het Delbeccha-scenario in het oor.

Na zijn terugkeer uit Parijs neemt Declercq contact op met Karel Van Eetvelt. De ex-Unizo-topman, nu bij Febelfin, heeft indruk gemaakt bij zijn passage bij de twaalf apostelen. Zowat elke CD&V’er met ambitie vraagt hem in die weken om raad over een eventuele kandidatuur. Maar in zijn achterhoofd speelt het idee om zichzelf kandidaat te stellen. Als hij voldoende steun heeft tenminste.

Van Eetvelt beseft dat hij veel tegenkanting kan krijgen. Om zijn kansen in te schatten laat hij in enkele vertrouwelijke gesprekken de naam van NMBS-baas Sophie Dutordoir vallen als mogelijke kandidaat. Aan de reacties merkt hij: de partij is niet klaar voor een buitenstaander. Bovendien, uit de contacten die hij heeft met Beke en Crevits leidt Van Eetvelt af dat hij geen steun krijgt van de partijtop. Zijn kandidatuur gaat naar sluimerstand, maar hij wil nog wel een rol van betekenis spelen.

Declercq belt ook met zijn streekgenoot Coens. Die had in de zomer een lang gesprek met Crevits over de toekomst van de partij. Over het voorzitterschap ging het toen niet. “Ik heb toen wel intern gezegd: dit is iemand om rekening mee te houden”, zegt Crevits. De twee kennen elkaar goed, nog van in de jaren 90 toen Coens CD&V-jongerenvoorzitter was in het arrondissement Brugge en Crevits een jong opkomend talent. Binnen de West-Vlaamse CD&V blijven ze elkaar tegenkomen. Begin oktober lost hij een schot voor de boeg, door een visietekst op zijn Facebook-pagina. Zijn kandidatuur krijgt vorm.

Dat Coens zich aanbiedt, komt Crevits erg gelegen. De partijtop is beducht voor Hendrik Bo­gaert, ook West-Vlaming, die zich de afgelopen zomer nadrukkelijk aan het warmlopen was. Ze gruwen bij het idee dat hij de partij een ruk naar rechts wil geven. Met Coens, met een meer centrumrechts imago, wordt het gras van voor zijn voeten weggemaaid, en nog wel in Bogaerts’ thuisprovincie. Bogaert waagt zijn kans uiteindelijk niet, omdat hij ook aanvoelt dat er geen draagvlak in de partij is voor een ruk naar rechts.

Een eerste vergadering van ‘Delbeccha bis’ vindt plaats één week voor de deadline, op zondag. Declercq geeft aan de sprong niet te wagen, hij blijft liever burgemeester in Roeselare. Ze bespreken de strategie, maar nog niet welke kandidaat ze gaan steunen. Belangrijk: naast Coens en Van Eetvelt is ook Vincent Van Peteghem op het appel. Ze spreken af om woensdag nog eens te vergaderen, met de jongerenvoorzitter en de voorzitter van Vrouw en Maatschappij erbij om het draagvlak verder te vergroten. Een ultieme vergadering donderdagavond, met nog meer mensen rond de tafel, moet de zaak beklinken. Crevits wordt discreet op de hoogte gehouden, maar ze mengt zich niet actief.

Het plan strandt woensdagmiddag, op de vergadering met Declercq, Coens, Van Eetvelt, Mahdi en Van Hoof, met de binnenlopende sms’jes. De kandidaten worden ingeseind: Van Peteghem geeft interviews. Het is duidelijk: hij zal zich de dag nadien kandidaat stellen in enkele kranten.

“Zo’n plan om samen te werken gaat maar mee tot het moment dat iemand beslist te springen”, zegt Van Peteghem nu. “Ik kreeg die ochtend van twee mensen bericht dat Katrien Partyka zich zou lanceren. Dan wist ik dat ik niet langer moest wachten. In zo’n voorzittersstrijd is het erg belangrijk om als eerste naar buiten te komen en de toon te zetten.”

Niemand heeft nog de regie in handen. Die woensdag wordt Van Peteghem gespot met een journalist in het Vlaams Parlement, en wordt er meteen getweet dat hij zich kandidaat zal stellen. Wanneer Van Peteghem – weg van de pottenkijkers – een tweede interview wil doen in café Caberdouche om de hoek, treft hij daar Partyka aan met een derde journalist. Ze zit er voor haar coming-out als kandidaat-voorzitter.

Partyka’s kandidatuur lijkt impulsief, het idee rijpte pas het weekend voordien. Ze belt na haar kandidaatstelling Van Eetvelt nog op met de vraag of de vergadering van donderdag doorgaat. “Karel, als jij je nog smijt, dan trek ik me terug”, zegt ze. Tevergeefs. Onbedoeld heeft ze een hele carrousel aan kandidaturen in gang gezet, iedereen beseft dat het hele plan in duigen ligt. Al snel volgen ook Sammy Mahdi en Raf Terwingen, net als De Donder en de onbekende Christophe Vermeulen. Finaal stelt ook Coens zich kandidaat.

De hele episode leert dat niemand de eigen ambities aan de kant kan schuiven, iedereen hoopte zélf op extra steun. Het toont tegelijk aan dat de partij geen sterke figuren meer heeft die de neuzen in dezelfde richting kan duwen. “Er is geen dealmaker met autoriteit zoals Jean-Luc Dehaene destijds in Delbeccha”, zegt een oudgediende van de partij. Beke heeft de autoriteit niet meer en Crevits beseft dat inmenging van bovenaf de woede van de basis alleen maar kan aanwakkeren.

“We zijn te laat in actie geschoten”, zegt Declercq nu. “Het moest te snel gaan, sommige mensen waren te ver gevorderd in hun eigen traject. Jammer, maar de moeite is volgens mij niet vergeefs geweest. Zij kunnen na 6 december nog altijd samenwerken. In welke vorm, daar spreek ik me niet over uit.” Coens beaamt: “Die groep kan nog tot iets leiden.”

4. Oe ist?

Opnieuw in Bredene, het Staf Versluyscentrum, woensdagavond 14 november

Hilde Crevits krijgt een warm applaus wanneer ze het podium opstapt van het Staf Versluys­centrum. Ze dient als publieksopwarmer voor het debat tussen de zeven kandidaat-voorzitters. ‘The Magnificent Seven’ zoals ze hier genoemd worden, doen haast elke dag een andere provincie aan.

Vandaag staat West-Vlaanderen op de planning, de laatste haltes zijn Brussel en Vlaams-Brabant. In de zaal zitten vooral grijzende heren en dames met vers gezette permanents. Meer dan de helft van de leden van CD&V gaat al mee van in de tijd dat de partij nog CVP heette, en is ouder dan 65. Aan ’t zeetje is dat niet anders.

“Dit weekend liet mijn dochter mij het liedje ‘Oe ist?’ van Brihang horen”, opent Crevits de avond. “Ik raad alle kandidaten aan dat liedje eens op te zetten. De nieuwe voorzitter, wie het ook is, zal heel vaak ‘oe ist?’ moeten vragen en echt naar jullie moeten luisteren.” Daarna geeft Crevits, duidelijk nog steeds de first lady van de West-Vlaamse CD&V, de vloer aan de zeven potentiële opvolgers van Beke.

Havenbaas Joachim Coens speelt duidelijk een thuismatch. Hij vertelt dat hij zijn vader op zijn 53ste verloren is, de voormalige minister van Onderwijs Daniël Coens. Nu heeft hij zelf die leeftijd. “Ik wil die grens – die leeftijd van mijn vader – overschrijden”, zegt hij. “Ik wil niet in mijn comfortzone blijven zitten.”

Katrien Partyka hengelt nadrukkelijk naar de stem van de vrouwen. “Wanneer de nood het hoogst is, is een vrouw nabij”, lacht ze. Zij is ook het meest uitgesproken in haar meningen: ze kant zich tegen een deelname aan een paars-groene, federale regering én pleit voor een beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd. Telkens krijgt ze best wat handen op elkaar. Mahdi gaat daar fel tegenin, één van de enige momenten dat het debat vonken geeft. “Ik ken genoeg vijftigplussers die aan de kant gezet zijn en geen job meer vinden. We moeten mensen activeren, maar we moeten ook solidair blijven.” Ook hij oogst veel applaus. Mahdi krijgt naarmate de avond vordert trouwens steeds meer bijval.

Het West-Vlaamse debat, dat ruim drie uur duurt, bevestigt een brede rondvraag bij CD&V. Daaruit blijkt dat Joachim Coens en Mahdi de twee grootste kanshebbers zijn om de Wetstraat 89 te veroveren. Coens kan rekenen op Crevits als discrete medestander en wordt als havenbaas in Zeebrugge geacht het management van de partij op orde te zetten. Hij heeft ook zijn achternaam mee.

Mahdi kan rekenen op sympathie met zijn verhaal over partijvernieuwing, en niet enkel bij de jeugd. Hij trekt zelf de parallel met Conner Rousseau en Tom Van Grieken, die hun partij evenzeer (willen) opschudden.

Hij kan ook bogen op een netwerk. Mahdi heeft in elke provincie vertrouwelingen aangezocht om voor hem campagne te voeren. Vlaams Parlementslid Orry Van de Wauwer loopt al sinds deze zomer het vuur uit zijn sloffen voor hem in en rond Antwerpen. En Wivina Demeester is eveneens een warm pleitbezorger van zijn kandidatuur.

Maar ook Walter De Donder is een te duchten outsider, en niet alleen vanwege zijn BV-schap. Hij mikt duidelijk op de oudere, lager opgeleide kiezers. Hij heeft het over het schuldgevoel dat de mensen wordt aangepraat omdat ze hun haard aansteken of het vliegtuig nemen. “Het klimaat is een zaak van de wetenschap, niet van de politiek”, poneert hij. “We moeten niet om ter groenst zijn.” Waarop – alweer – Mahdi tegen hem ingaat, en zegt dat de politici juist wel met oplossingen moeten komen.

Van Peteghem en Partyka lijken wat minder kans te maken. Van Peteghem omdat hij enkele cruciale procenten kan verliezen aan de – eveneens – Oost-Vlaamse Vermeulen. Partyka omdat ze te weinig bekendheid heeft.

Terwingen en Vermeulen spelen nog minder mee. Vermeulen geldt als de ‘stand-upcomedian’ van de bende, maar wordt daardoor niet erg serieus genomen. En Limburg is verdeeld, waardoor Terwingen daar niet alle stemmen zou kunnen op­rapen.

Echt ver liggen de standpunten van de kandidaten niet uit elkaar. Allemaal benadrukken ze dat hun partij een bijzondere band heeft met het middenveld, dat CD&V een gezinspartij is en moet blijven, en dat ze de basis willen herwaarderen. Op milieu en migratie zit het meeste spanning.

Onderzoek van de Gentse politicoloog Bram Wauters (UGent) over de voorzittersverkiezingen bij sp.a, waar enkele kandidaat-voorzitters zelf naar verwijzen, toonde eerder aan dat niet de inhoud de stem van de leden zal bepalen, wel de stijl of de manier waarop ze aan politiek doen en of ze verandering kunnen brengen.

Als die vaststelling klopt, en als de verkiezing een race wordt tussen de ‘volkse’ De Donder, ‘jonkie’ Mahdi, en ‘ondernemer’ Coens, dan gaat deze voorzittersverkiezing wel voorbij aan de meest prangende vraag voor de Vlaamse christendemocraten vandaag: quo vadis, CD&V? Een vraag die het rapport van de twaalf links liet liggen, én een vraag die geen enkele kandidaat echt beantwoord heeft in zijn of haar campagne.

Voor dit artikel sprak De Morgen met 21 partijtoppers, parlementsleden en mensen dicht bij de partij. Sommigen wensten niet geciteerd te worden.