Olivia Colman triomfeert opnieuw met majestueus acteerwerk in ‘The Crown’

Majesteitelijk zijn ze niet per se, de koninginnen die actrice Olivia Colman speelt. Met haar aarzelende voorkomen en sensitieve spel maakt zij koninginnen Anne (in The Favourite) en nu Elizabeth (The Crown, seizoen 3) maar al te menselijk. 

Maar die koninginnen, daar komen we zo op.

Want wie over Olivia Colman schrijft, moet het eerst over Broadchurch hebben. De bekroonde serie van Chris Chibnall, te zien op Netflix, over een kleine dorpsgemeenschap die wordt opgeschrikt door de moord op de 11-jarige Danny. Colman speelt detective Ellie Miller, bekend en geliefd bij zo ongeveer iedereen in het sociaal hermetische stadje.

Miller is het scharrige type: vormeloos pak, schuifspeldjes in het saaie haar; een volstrekt onopvallende vrouw. Maar ze is wel innemend – ook (of juist) als ze verward is of geëmotioneerd, en dat komt nog al eens voor. Colman heeft een gebit dat net iets te groot lijkt voor haar mond en kan daar hartverwarmend mee grijnzen. Als Miller een scène binnenwandelt stijgt meteen de temperatuur. Ook de kijker voelt zich fijn bij haar. 

Miller is een vrouw wier gezicht haar emoties verraadt: steeds dreigen de tranen, weggedrukt met een glimlach. Subtiel bouwt Colman die druk op, tot haar personage in de laatste aflevering van het eerste seizoen het onaanvaardbare te horen krijgt. Hoe Colman die waarheid incasseert, met kortsluiting in haar lichaam – dat is olympisch acteren. Miller stort niet zomaar in, ze verkruimelt haast van wanhoop. Na de ontkenning volgt een schok die haar gezicht uiteenscheurt. Colman speelt dat moment zó goed dat je als kijker niets anders wenst dan met haar te verdwijnen in de aarde. Vóór Broadchurch gold Colman als het best bewaarde acteergeheim van Groot-Brittannië. Ellie Miller zette haar als dramatisch actrice op de wereldkaart.

En dat terwijl ze doorbrak met comedy. Colman (45), geboren in Norwich, studeerde in 1999 af aan de Bristol Old Vic Theatre School. Audities liepen niet, vertelt ze nu vol zelfspot in interviews, en ze werkte als secretaresse (“een vrolijke, maar niet zo heel erg goede”) en schoonmaker. Memorabel moment in haar beginnende carrière: de keer dat zij en haar man, toneelschrijver Ed Sinclair, volkomen blut en zonder zicht op avondeten, onder de bank van hun huurflatje tot hun extatische vreugde nog één stoffige aardappel aantroffen. Zo’n anekdote mag koket lijken, van Colman pik je het moeiteloos.

In 2003 vond ze haar vorm als komisch actrice in de serie Peep Show, van David Mitchell en Robert Webb. Daarin toont Colman een meticuleus gevoel voor timing, en de expressie en mimiek van een tekenfilmfiguurtje – met haar grote verbaasde ogen en lange tanden heeft ze iets van een tragikomisch knaagdier.

Hierna volgden rollen in onder meer Green Wing, Beautiful People en Rev. Haar eerste Bafta (2013) ontving ze voor de rol van de naar de liefde hunkerende Sally Ownes in de comedyserie Twenty Twelve. Het jaar daarop won ze met Broadchurch. Sinds 2016 speelt Colman ook de onuitstaanbaar valse, maar ogenschijnlijk vriendelijke stiefmoeder van Phoebe Waller-Bridge in Fleabag.

Haar internationale doorbraak dankt ze aan de Griekse regisseur Yorgos Lanthimos, die haar castte als steile hotelmanager in The Lobster (2015) en later in zijn satirische kostuumpastiche The Favourite (2018), als de groteske en potsierlijke, maar niettemin danig ontroerende koningin Anne. Als de kinds gebleven koningin kan Colman ongetemperd uitpakken: ze jengelt en zeurt, mokt en tiert, pruilt, krijst en huilt en werpt zich op de grond – haar gevoel voor fysieke komedie is verrukkelijk. Maar onder dat uitzinnige exposé weet Colman kwetsbaarheid te suggereren, met een vragende glimlach die door haar melkwitte schmink heen schemert. Het maakt haar koningin Anne óók een eenzame, gehavende vrouw die boven alles hunkert naar liefde. Voor haar fraaie tragikomische karikatuur won Colman zo’n beetje elke acteerprijs, tot en met de Oscar voor beste actrice. Bij de uitreiking in februari nam ze met haar spontane, ontredderde dankwoord een miljoenenpubliek voor zich in. Meisjesachtig starstruck was ze, in aanwezigheid van, volgens haar, ‘echte’ sterren als Glenn Glose (‘mijn levenslange idool’) en Lady Gaga (met overslaande stem: ‘Lady Gaga!’).

De ene koningin leidt tot de volgende, en vanaf 17 november is Colman het nieuwe Britse staatshoofd in successerie The Crown. Haar Elizabeth kan onmogelijk méér verschillen van Anne. Niet exuberant maar beheerst is zij, stijf in plaats van somptueus. De soms opstandige jonge koningin uit de eerste twee seizoenen (Claire Foy) is opgevolgd door een berustende matriarch. Met de acteurswissel verdwijnt wat jeugdige daadkracht en glamour uit Buckingham Palace, om plaats te maken voor malheur.

Dat gevoel van tragiek komt geheel op het conto van Colman, die hier in elk shot laat zien hoe schitterend droef ze kan kijken. Deze Elizabeth worstelt niet meer met de dwangbuis van het koningshuis, ze heeft zich er verbitterd in geschikt. Elke aflevering laat Colman haar teleurgestelde mondhoeken iets verder zakken.

Haar Elizabeth heeft aanvaard dat haar emoties er niet toe doen. Ze is ze verleerd, wat vooral in de keelsnoerende aflevering over de mijnramp in Aberfan pijnlijk is om te zien. De koningin wíl wel iets voelen bij deze nationale tragedie, maar kan het niet. Colman vond het moeilijk dat te spelen, vertelt ze in interviews, aangezien zij juist het type is dat snel volschiet. Daar hebben ze op de set iets op bedacht: moet Colman een droevige scène spelen, dan draagt ze een oortje waarin het scheepsweerbericht klinkt. Door zich te concentreren op windkracht en luchtdruk, betoomt ze de golfslag van haar eigen gemoed.

Dat lukt gaandeweg de serie steeds beter. Is ze in het begin nog enigszins open en receptief, later bevriezen haar schouders en verliezen haar ogen glans. Tragisch dieptepunt is een confrontatie met de gefrustreerde prins Charles. Wanhopig zegt hij haar: “Ik heb een eigen stem, mommy.” Waarop zij, afgemeten, met verbeten kin en een mond als een zeis, antwoordt: “Die wil niemand horen.”

Mooi dubbel aan de scène is dat ze tegelijkertijd haar zoon dodelijk kwetst, én haar eigen, levenslange verdriet verwoordt. Ze geeft het drama door aan de volgende generatie. Dat is de tragedie van de kroon, en de triomf van Colman.