Direct naar artikelinhoud
Poëzie

‘Instagram-dichters’ verzoenen lichtheid en zwaarte: ‘Mensen raken kan ook via iPhone’

De Kortrijkse Siel Verhanneman (29) is zowat de bekendste Vlaamse dichteres op Instagram, met zowat 5.500 volgers voor haar account ‘sielvhm’.Beeld RV

Poëzie een bedreigd genre? Op Instagram allerminst. Daar floreert het als nooit tevoren en verheugen jonge ‘Instadichters’ zich op een aanzwellende fanbase. Al blijft het ultieme doel: verschijnen op papier.

U zag ze ongetwijfeld al eens liggen aan een boekhandelkassa. Twee smalle, dunne bundeltjes van ene Rupi Kaur: Milk & Honey en The Sun and Her Flowers. Vol redelijk melige poëzie met een hoog Bond Zonder naam-gehalte, omzoomd met softe tegeltjeswijsheden. Poëziecritici halen er begrijpelijk de neus voor op maar de 27-jarige Indiaas-Canadese zal het worst wezen. In totaal wist Kaur al 3,5 miljoen exemplaren van haar poëziebundels te slijten. Kaur, die zich uitdost als een glamourqueen en in alle continenten volle zalen lokt, dankt haar succes geheel aan Instagram. De voorbije jaren verzamelde ’s werelds beroemdste ‘Instadichteres’ liefst 3,8 miljoen volgers. In 2017 overklaste ze met Milk & Honey in de VS zelfs Homerus’ Odyssee als bestverkochte poëzieboek.

Kaur is het gepolijste boegbeeld van een hele generatie Instadichters die het laatste decennium het medium volkomen naar hun hand zetten én hun fans laten zwijmelen. Ook in Nederland en Vlaanderen wint poëzie op Instagram aan belang, merkt Stefaan Goossens van het Poëziecentrum, met dichters als Tim Hofman, Rene Oskam, Elianne van Elderen, Lars van der Werf en de Vlamingen Siel Verhanneman en Geert de Kockere. “Er wordt weleens de doodsklok geluid over poëzie, maar Instagram en fenomenen als twaiku’s (haiku’s op Twitter) bewijzen hoe levendig het eraan toe gaat.” Het Poëziecentrum haalt er de neus niet voor op. “Kan het mooier dan nieuwe generaties poëzie in een hedendaagse vormentaal ontdekken, via hun eigen communicatiekanalen? Misschien moeten we het als een nieuw soort experiment zien, zoals de dadaïsten destijds (lacht).” Maar heeft instapoëzie niet de reputatie nogal luchtig en snel verteerbaar te zijn? “The medium is in dit geval wel the message”, zegt Goossens. “De eigenheid van het genre maakt dat er veeleer korte, spontane gedichten ontstaan.”

Literatuurwetenschapper Kila van der Starre, die aan de Universiteit Utrecht onderzoek verricht naar het fenomeen, ziet toch vooral light verse en feelgoodpoëzie aanslaan. “Veel dichters – zoals Tim Hofman - werken met humoristische poëzie vol zelfspot en putten uit de traditie van Toon Hermans, Drs. P en Annie M.G. Schmidt. Niet voor niets worden Instagram-gedichten weleens gecatalogeerd als ‘instappoëzie’: het is laagdrempeliger en het effent misschien het pad naar moeilijker dichtvormen. Toch merk je dat in de Engelstalige wereld zwaardere thema’s als rouw, emancipatie, lichamelijkheid, seksueel geweld en discriminatie wél degelijk worden aangesneden. Verder is er ongetwijfeld een generatiekloof. Oudere dichters of critici kijken weleens hoofdschuddend en meewarig neer op socialemediapoëzie.”

‘Instagram-dichters’ verzoenen lichtheid en zwaarte: ‘Mensen raken kan ook via iPhone’
Beeld RV

Maar wat typeert Instagram-poëzie nu? “Kenmerkend zijn de toegankelijkheid en de beknopte lengte. Het gedicht moet in ‘het vierkantje’ passen en instantly gelezen en begrepen worden tijdens het scrollen”, zegt Van der Starre. En daarbij is de visuele omlijsting van groot belang. “Er wordt gestoeid met hashtags, catchy tekeningen of foto’s. En opvallend genoeg zie je heel vaak de typemachine opduiken als accessoire. Dat straalt voor de onlinedichters authenticiteit, ambachtelijkheid en een vintagegevoel uit.”

De Kortrijkse Siel Verhanneman (29) is zowat de bekendste Vlaamse dichteres op Instagram, met zowat 5.500 volgers voor haar account ‘sielvhm’. Ze publiceerde ook al twee dichtbundels op papier en een roman. Daarin schuwt ze allerminst thema’s als terug overeind krabbelen na zwaar verdriet. In 2013 verloor Verhanneman haar vader, drie jaar later overleed haar zus. “Mijn gedichten gaan vaak over rouw, verlies, de rauwe kantjes van het leven, af en toe de liefde. Mensen zijn op zoek naar herkenbaarheid, het gevoel dat ze niet alleen met iets zitten. Die herkenbaarheid bereik je via Instagram wellicht sneller dan wanneer je enkel op papier uitgeeft. Je publiek is veel groter en gevarieerder en je brengt directer iets teweeg.” Toch wordt er weleens neerbuigend gedaan over Instagram-poëzie. “Alsof we via onze iPhone niemand kunnen raken”, vindt Verhanneman. “Soms twijfel ik wel, hoor: is dit wel de plek om kwetsbaar te zijn? Willen mensen daar geconfronteerd worden met de dood? Weeg ik te zwaar? Geef ik te veel prijs? Maar anderzijds: je moet ook taboes kunnen doorbreken. Ik schrijf over rouw en hoe die niet in vijf fases past. Hoe je na zes jaar nog steeds weken van overspoelend verdriet kunt ervaren.”

‘Instagram-dichters’ verzoenen lichtheid en zwaarte: ‘Mensen raken kan ook via iPhone’
Beeld RV

Niettemin is Verhanneman niet zo tuk op het label ‘Instadichter’, bekent ze. “Het is me wat te reducerend, alsof het allemaal per se catchy en licht moet zijn. Ik wil de eenvoud van het leven naast de zwaarte plaatsen. Natuurlijk ben ik het medium erg dankbaar omdat ik er een lezerspubliek mee opbouwde. Door de vele reacties vond ik de moed om in eigen beheer een bundel uit te brengen. Die is daarna per toeval bij mijn huidige Uitgeverij Angèle opgepikt.” “Want”, bevestigt Verhanneman, “papier blijft toch het allerhoogste, daar ben ik eerlijk in.” Van der Starre ziet diezelfde verzuchting bij talloze andere Instadichters: “In print willen verschijnen heeft ook een economisch aspect. Het is heel moeilijk om geld te verdienen met gedichten op Instagram”, zegt Van der Starre. “Bovendien heeft een papieren bundel nog steeds veel meer cultureel-symbolische waarde. En zolang je niet in druk gedebuteerd bent, word je ook niet gerecenseerd of kun je geen literaire prijzen winnen.”