‘Ik koos niet voor Hitler, Hitler koos mij’: hier werkte nazibeeldhouwer Arno Breker

Wie het atelier van Arno Breker (1900–’91) bezoekt, treedt in de voetsporen van Kees van Dongen, André Derain en Maurice de Vlaminck: bekende kunstenaars die in november 1941, op ­uitnodiging van het Duitse ­ministerie van Propaganda, een controversiële studiotour kregen. Propagandaminister Joseph Goebbels ­organiseerde voor hen een tweeweekse cultuurreis door nazi-Duitsland en Brekers nieuwe staatsatelier, in de Berlijnse wijk Dahlem, moest het hoogtepunt worden.

Brekers gespierde naakte atleten, triomfantelijke Ariërs en neoklassieke patsers behoorden tot de corporate identity van de fascisten. Samen met Josef Thorak realiseerde hij monumentale beelden en bas-reliëfs voor nazigebouwen, zoals de Rijkskanselarij en het Olympisch Stadion. Op zijn hoogtepunt, eind jaren 30, werkte hij met een veertigtal assistenten – onder wie veel krijgsgevangenen - in zijn full option atelier: een cadeau van Hitler, net als zijn professorpost en zijn kasteel in Jäckelsbruch.

Ook al werkte Hitlers lievelingsbeeldhouwer maar goed tien jaar voor het regime, toch overschaduwt zijn periode als ‘decorateur van de barbarij’ zijn 70-jarige carrière. “Ik koos niet voor Hitler, Hitler koos mij”, verantwoordde Breker zijn fascistische oeuvre. “Ik deed het voor de kunst, niet voor de politiek.” Na de oorlog bleef Breker vanuit Düsseldorf en Parijs actief als architect en beeldhouwer. Veel ondernemers en politiekers, zoals bondskanselier Konrad Adenauer, bestelden bustes bij hem. Zelfs Jozef Stalin wilde hem in 1946 voor grote staatsopdrachten, maar Breker vond ‘één dictator meer dan genoeg’ in zijn leven. Toch voelde de beeldhouwer dat zijn naam, na het ­ineenstorten van Hitlers Derde Rijk, definitief verbrand was. ‘Een levende zombie’, noemde hij zichzelf, bij gebrek aan artistieke rehabilitatie.

Zijn oeuvre ligt nog steeds gevoelig, zo bewees het protest bij Brekers eerste retrospectieve in 2006. Ook zijn voormalige staatsatelier bleek ‘verbrand’. Geen enkel Berlijns museum of universiteitsdepartement wilde het pand betrekken na de oorlog. Maar kunstenaars als Bernhard Heiliger, Jimmie Durham en Armando durfden er wél atelierruimte te huren. Sinds de verbouwing in 2015 is het nu een expoplek voor Duitse naoorlogse kunst. Van propagandabeeldfabriek van de nazi’s tot tempel van goede smaak: benieuwd wat Breker daarvan zou vinden.

Kunsthaus Dahlem, Käuzchensteig 8, Berlijn–Dahlem, open van woensdag tot maandag, van 11 tot 17u, kunsthaus-dahlem.de