Hondjes als levende toiletborstels om riolen te onderhouden en andere opmerkelijke ondergrondse verhalen
Wat zit er zoal onder de grond? Veel, zo blijkt. Alleen zijn we ons daar amper van bewust. Met de expo Ondergronds probeert het Gentse stadsmuseum STAM daar verandering in te brengen.
Kleine, liefst langharige hondjes. Opgeleid om door smalle rioolpijpen te hollen en daar –als een soort levende toiletborstels – voor het broodnodige onderhoud te zorgen. In de Franse stad Nice werden de zogenaamde rioolhondjes nog niet eens zo heel lang geleden voorgesteld als dé nieuwe manier om stedelijke afvoersystemen te onderhouden. Maar blijkbaar schortte er toch iets aan het systeem, want verder dan de riolen van Nice zijn de hondjes nooit geraakt.
De rioolhondjes zijn slechts een van de opmerkelijke fenomenen waar de samenstellers van de expo tijdens hun graafwerken op stoten. Want onder de grond vallen heel wat verhalen te rapen, zo blijkt. Goed voor elf museazalen en 1.500 vierkante meter aan expositieruimte. Allemaal ingericht door Rotor, een Brussels collectief van ontwerpers, architecten en onderzoekers. Zij kozen voor donkere ruimtes in verschillende niveaus die de bezoekers een undergroundgevoel moeten geven.
Met rust gelaten
Tijdens de ontdekkingstocht door die donkere wereld stoot je op het gewei van een elandenstier. Opgegraven in 1981 toen onder de Vrijdagsmarkt een parkeergarage werd aangelegd en meteen het bewijs dat er zo’n veertig- tot vijftigduizend jaar geleden elanden en mammoeten graasden op de plek waar nu vooral shoppers flaneren. De haaientanden en andere maritieme fossielen die tijdens de bouw van de Boekentoren boven de grond kwamen tonen dan weer dat daar ooit een zee lag.
Zowat elk bouwproject in een stad als Gent levert trouwens dat soort vondsten op. Vraag dat Vuferus maar. De man werd op 4 februari 1013 begraven. Met een steen onder zijn hoofd waarop niet alleen zijn naam stond maar ook de uitdrukkelijke wens om hem na zijn dood met rust te laten. Dat was zonder de heraanleg van het Sint-Pietersplein gerekend. Bij de graafwerken daar stak plots het opmerkelijk intacte skelet van Vuferus de kop op. Nu ligt de arme man in het STAM te blinken.
Fake palmbomen
Er is ook aandacht voor modernere fenomenen. Tunnels bijvoorbeeld en hoe die vroeger en vandaag gegraven worden. Of schuilkelders die in volle Koude Oorlog plots een hebbedingetje werden voor miljonairs met schrik voor de bom. Mensen als Jerry Henderson bijvoorbeeld die net buiten Las Vegas een als bungalow vermomd ondergronds complex liet optrekken. Compleet met fake palmbomen waarvan de stammen de uitlaat van het verluchtingssysteem vormen. Ook dichter bij huis zijn dat soort schuilkelders te vinden, zo blijkt. Zo ligt in het Gentse Citadelpark een ondergronds commandocentrum waar je tijdens de expo een kijkje in kan nemen dankzij de 3D-technologie van het bedrijfje Real Visuals.
Ook de metro mag op een expo over de ondergrond niet ontbreken. De focus ligt op de metrocomplexen van Londen en Parijs. Zo wordt er uitgelegd waarom de ondergrondse in de Britse hoofdstad soms wat claustrofobisch aanvoelt terwijl die in de lichtstad veel grootser oogt. Ook de bizarre randfenomenen die zich voordoen in zo’n gigantisch tunnelcomplex worden belicht.
Studio ORKA laat dieren aan het woord
Ook het Gentse theatergezelschap ORKA duikt in opdracht van STAM de ondergrond in. In een paar gangen van de Ondergronds-expo geven zij het woord aan de dieren die in de steeds drukkere grondlagen huizen.
En de verhalen die zij vertellen zijn niet om vrolijk van te worden. “De dieren hebben af te rekenen met burn-outs, voelen zich steeds onveiliger en maken zich zorgen om de groeiende afvalberg”, vertelt Martine Decroos van ORKA. “En dus besluiten ze om in opstand te komen.” Een verhaal dat niet toevallig gelijkenissen vertoont met wat zich boven de grond in de mensenwereld afspeelt. “Met ORKA proberen we steeds meer te doen dan zomaar kinderverhalen te vertellen. We maken dingen die tot nadenken stemmen, ook bij een wat ouder publiek. Dat is ook deze keer het geval.”
In de theatertent op het binnenplein herneemt ORKA tijdens de expo ook de voorstelling LAVA, waarin drie bodemonderzoekers tijdens de aanleg van een ondergrondse parking een onverwachte vondst doen.
De geplande voorstellingen zijn helaas al uitverkocht. Net daarom wou ORKA tijdens de paasvakantie een aantal extra voorstellingen spelen. Maar de besparingen in de cultuursector trokken een streep door die plannen. “LAVA is een voorstelling voor maximaal 35 toeschouwers”, legt Decroos uit. “Wat betekent dat ze sowieso verlieslatend is. Voor de eerste reeks voorstellingen past het STAM het tekort bij. Voor de extra voorstellingen wilden we dat zelf doen. Maar nu er in onze subsidies wordt geknipt is daar geen geld meer voor.”
Wist je bijvoorbeeld dat er in de Londense metro een unieke muggensoort leeft die zich enkel ondergronds beweegt en zich voedt met het bloed van ratten, duiven en nietsvermoedende pendelaars? Ook de Parijse metro heeft trouwens zijn beestjes: een krekelpopulatie waarvan je in het STAM het getsjirp kan beluisteren. Het scheelde trouwens geen haar of ook Gent kon zijn steentje toevoegen aan de biodiversiteit. In 1976 had het stadsbestuur immers plannen om een metrolijn aan te leggen tussen het stadscentrum en het Sint-Pietersstation. Maar na felle protesten werd dat plan uiteindelijk naar de prullenmand verwezen.
Ondergronds, van 22 november 2019 tot 22 september 2020; meer info: stamgent.be