Cultuur als oorlog: wat betekent de promotie van Joachim Pohlmann (N-VA) tot kabinetschef voor de cultuursector?

Spitse communicatie, slim woordspel, intellectuele diepgang, dat is het handelsmerk van Joachim Pohlmann. Sinds 2013 is hij aan zet als partijwoordvoerder van de N-VA.

Daarnaast heeft de Kempenaar een vaste column in De Morgen, schreef hij twee romans en is hij, jawel, reservist in het Belgische leger. Minstens even typerend is Pohlmanns directe lijn met partijvoorzitter Bart De Wever, met wie hij een nauwe intellectuele en persoonlijke band heeft.  

Pohlmann kreeg De Wever in zijn studententijd in de gaten, tijdens een openingsdebat van het Liberaal Vlaams Studentenverbond. Meteen was hij gegrepen door het “inclusieve nationalisme” (waarbij nieuwkomers ook Vlamingen kunnen worden) dat De Wever predikt, en ook nu kan Pohlmann nog nostalgisch terugblikken op dat moment.

“Die ene avond in mijn studentenleven kreeg daarmee een allesbepalende rol”, schreef hij twee dagen geleden nog in zijn column. Schrijven doet hij wel vaker. Na de publicatie van zijn twee romans "Altijd iets" en "Een unie van het eigen" zei Pohlmann onomwonden dat hij een “stevig oeuvre” in gedachten heeft.

Er wordt wel eens gefluisterd dat Pohlmann ook de pen vasthield toen De Wever zelf nog columns schreef in De Morgen, en - waar is de tijd? - De Standaard. Ook in het boek van de partijvoorzitter “Over identiteit” staat in kleine lettertjes: “Met dank aan Joachim Pohlmann."

Dat de partij Pohlmann nu inzet op de zichtbare, maar kwetsbare post van kabinetschef, is dan ook betekenisvol. De Vlaamse regering-Jambon maakte van Cultuur een speerpuntdepartement door het onder de hoede van de minister-president zelf te plaatsen. 

Door Pohlmann als kabinetschef in te zetten benadrukt de partij opnieuw het belang dat deze regering aan cultuur hecht. Al kan het natuurlijk zijn dat de man het woordvoeren ook gewoon “beu” was. “Ik zal mijn job als woordvoerder missen en niet missen, denk ik", zegt hij bijvoorbeeld vandaag.

Het zal alleszins een verlies zijn voor de sterke communicatie van de partij, die voorlopig wordt overgenomen door de Franstalige Anne Laure Mouligneaux. Pohlmann leidde de afgelopen jaren een leger woordvoerders van de N-VA, en deed dat - als we in dezelfde groep metaforen blijven - met ijzeren hand. 

In “Iedereen kiest” kreeg VRT inzicht bij een vergadering van N-VA-woordvoerders. Pohlmann was toen nog kaal van een training tot reservist van het Belgische leger. Misschien is die legermetafoor nog niet zo slecht gekozen:

Kort en krachtig communiceren als dat nodig is, zwijgen als basisprincipe. Tijdens de vorming van de Vlaamse regering was Pohlmanns vaste, dagelijkse antwoord: “Over de formatie blijven wij discreet".

Net die spitse woordvoerder werd in de communicatie over zijn eigen promotie in snelheid gepakt. “De communicatie is enigszins anders verlopen dan ik voorzien had”, laat Pohlmann vandaag weten. Oh, the irony. 

Slechts één keer ging de woordvoerder echt de mist in, tijdens de regeringscrisis over het VN-migratiepact een jaar geleden. Pohlmann drukte toen eigenhandig op de groene knop voor een ophefmakende mediacampagne tegen het migratiepact. 

De campagne gebruikte beeldtaal die erg leek op die van Vlaams Belang en ook Jambon, de nieuwe “baas” van Pohlmann, moest toegeven: “De campagne was fout. Mensen maken fouten". 

Voor de cultuursector is de overstap van Pohlmann misschien nog betekenisvoller. Pohlmann heeft in zijn columns vaak genoeg kritiek geuit op de linkse elite die volgens hem de cultuurwereld leidt. De links-geëngageerde theater- en filmmaker Dominique Willaert moest het ooit ontgelden als “gesubsidieerde aftroggelaar van berouw”. 

Pohlmann is de mening toegedaan dat er na mei 68, met het zogenoemde “postmodernisme”, een misnoegen is ontstaan tegenover tradities, en ook tegenover traditionele kunst. 

Zo betreurt hij in zijn columns dat het urinoir van Marcel Duchamp nu even goed als kunst wordt beschouwd als de Ilias van de Griekse Homeros. Of dat “ballonnen hondjes kunst” worden, verwijzend hij naar het werk van Jeff Koons. “Ik haak sowieso af”, aldus Pohlmann. 

“Links is de culturele hegemonie kwijt, maar rechts heeft ze (nog) niet veroverd”, schreef hij ooit in een column. En het gebruik van oorlogsretoriek is hier niet toevallig. Pohlmann heeft de culturele spanning tussen links en rechts al verschillende keren beschreven als een “Gramsciaanse guerrilla”.

Dat slaat op Antonio Gramsci, een Italiaanse schrijver en politieke denker. Volgens Gramsci wordt macht niet alleen afgemeten aan hoeveel geld een bepaalde groep in handen heeft, maar ook aan hoezeer die groep de ideeën van anderen kan bepalen. Die groep heeft dan de “culturele hegemonie”: macht over de ideeën van andere mensen, zeg maar. 

En dat is net hoe Pohlmann over cultuur denkt: als een strijd of “guerrilla” over de ideeën. Niet voor niets vergeleek Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck de roman “Een unie van het eigen” van Pohlmann met het werk van de geëngageerde Franse schrijver Michel Houellebecq. 

Ook zijn eigen romans ziet Pohlmann namelijk als een vehikel of een tegengewicht in wat dan heet “de cultuurstrijd”. Plaats dat naast de klemtonen van Jambon op erfgoed, literatuur, de Vlaamse canon, de Vlaamse meesters, en de opzet is duidelijk. 

Vandaag klinkt de toon veel verzoenender, al reageert Pohlmann niet uitgebreid. "Ik zal de rol van ideoloog niet importeren in de functie van kabinetschef. Ik wil de komende weken samenzitten met de verschillende partners uit het veld", klinkt het.

Naar eigen zeggen wil Pohlmann het "beeld bijsturen dat door de besparingen is ontstaan. De coalitiepartners én het culturele veld moeten nu vooral samenwerken. Meer doen met minder, dat is de ambitie. Al is dat niet eenvoudig." 

Net de laatste weken komt de cultuursector roepend op straat tegen de besparingsplannen onder Jambon. De 60 procent die de regering afknipt van de projectsubsidies staat centraal in het protest, dat zich nu groepeert onder de naam State of the Arts. 

De nieuwe kabinetschef heeft zich al vaak genoeg uitgelaten over die subsidies. Een citaat om mee te eindigen: “Deze sector is veel te afhankelijk van subsidies. Even kort door de bocht: ook zonder subsidies zal er grote kunst worden gemaakt. Net omdat het een levensnoodzakelijke behoefte is.”