Zijn er vermoedens van kindermisbruik in een gezin? Loopt een tienerjongen wel heel vaak weg van thuis? Duiken er signalen op van structurele verwaarlozing en armoede? Of blijft een pubermeisje wel heel vaak weg van school? In dat geval openen de verschillende jeugdparketten in ons land een zogenaamd VOS-dossier. “We spreken dan van een potentieel verontrustende situatie”, zegt Ellen Van Dael, strategisch analist bij het College van procureurs-generaal.

Meer sociale controle

Voor het eerst in jaren beschikt het College – met dank aan een nieuw computersysteem - over volledige jaarcijfers. “In totaal werden er in 2018 exact 91.641 dossiers opgestart.” Dat komt neer op 250 meldingen per dag van mogelijke probleemsituatie bij minderjarigen. “Een stijging met 25 procent ten opzichte van 2010 en een absoluut record”, zegt Van Dael. “In de praktijk gaat het dan om verwaarlozing, mishandeling, misbruik, weglopers en spijbelaars. De waaier is breed, net als de waaier aan problemen. Opvallend: de helft van deze minderjarigen is jonger dan twaalf jaar. De verhouding jongens/meisjes is nagenoeg gelijk.”

Ze plegen geen misdrijf dat vervolgd moet worden, maar geven uiting van een probleemsituatie thuis. En steeds vaker trekken we als buitenstaanders dus aan de alarmbel. Een eenduidige verklaring over die schijnbaar verhoogde burgerzin kunnen specialisten niet geven. “Die verontrustende informatie kan van overal komen”, zegt Van Dael. “De school zal de parketten bijvoorbeeld veel vaker dan vroeger op de hoogte brengen van structureel spijbelgedrag. Maar evengoed komt er een tip binnen van mensen uit de buurt, familieleden, leerlingbegeleiders, wijkagenten, noem maar op. Er spelen tal van factoren, maar er is zonder twijfel meer sociale controle.”

Jongens stouter dan meisjes

Naast VOS-dossiers focussen de jeugdparketten vooral op dossiers waarin minderjarigen wel misdrijven hebben gepleegd. In zulke gevallen zal een jeugdrechter bepaalde maatregelen opleggen. Eveneens opvallend: minderjarigen plegen minder feiten dan vroeger. “Globaal kunnen we stellen dat er de voorbije jaren een daling met dertig procent is van het aantal ‘MOF’-zaken”, klinkt het. Wordt onze jeugd braver? Het College waarschuwt om daaruit te snel die conclusie te trekken. “Misschien zijn er net door de verhoogde sociale controle, denk maar bijvoorbeeld aan de vele camera’s in het straatbeeld, minder opzichtige feiten.”

Uit de statistieken blijkt dat jongens met tachtig procent van de gepleegde feiten de hoofdmoot blijven uitmaken. Een tendens die zich al jaren uittekent. Minderjarige meisjes blijken nu eenmaal verder weg te blijven van criminaliteit. Hoe die daling dan te verklaren? Het College van Procureurs-Generaal stelt in de jaarcijfers vooral een daling vast van het aantal geregistreerde winkeldiefstallen en vandalenstreken. Verder gaat het vooral om bedreigingen, weerspannigheid, drugsbezit, slagen en verwondingen, seksuele uitbuiting en openbare overlast. Denk aan nachtlawaai en dronken jongeren die ’s nachts tegen gevels plassen. In totaal pleegden minderjarigen in 2018 in ons land 57.965 feiten, goed voor 158 feiten per dag.