Wetenschap is meer dan STEM: belang van historisch inzicht, culturele vorming en kritische reflectie groter dan ooit
Vandaag is het de Dag van de Wetenschap. Universiteiten en kennisinstellingen bieden een waaier aan lezingen en workshops aan. Het onderzoekerscollectief Jonge Academie organiseert in de vijf Vlaamse universiteitssteden een bijzonder spel dat kinderen van tien tot veertien jaar laat ervaren hoe het is om wetenschapper te zijn, over de disciplinaire grenzen heen. Want de STEM-studierichtingen helpen om probleemoplossend te denken, maar een ruime blik op onze complexe samenleving is zeker even belangrijk.
Op een computerscherm verschijnt de tekst: planeet in zicht. Zo begint Expeditie Moendoes, een spel waarbij kinderen niet alleen een onbekende planeet ontdekken, maar ook proeven van wetenschap in de brede zin van het woord: het geheel van kennis en de manieren om die te verwerven.
De fictieve planeet is een ideale setting om de oorsprong van wetenschap te tonen: een grenzeloze nieuwsgierigheid naar het onbekende, die zich niet laat vatten in welomlijnde disciplines. Om de geografie van Moendoes te ontrafelen, moeten de kinderen namelijk eerst de taal van de Moendianen leren lezen. Om de geschiedenis te reconstrueren moeten ze hun rekenmethode ontcijferen, die dan weer samenhangt met hun lichaamsbouw. De deelnemers bouwen verder op elkaars onderzoek. Kennis vergaren vraagt op Moendoes samenwerking, een ruime blik en open geest.
Als Jonge Academie ligt deze interdisciplinaire visie op wetenschap ons nauw aan het hart. We zoeken zelf actief de verbinding op tussen de verschillende wetenschapsdomeinen en slaan daarbij ook de brug naar de kunsten. Thema’s als duurzaamheid, migratie en automatisering zijn voorbeelden van actuele kwesties die een veelheid aan perspectieven vragen.
STEM (Science, Technology, Engineering en Mathematics)
In het publieke debat over wetenschap worden net die samenwerking en ruime blik echter vaak vergeten. Neem bijvoorbeeld het discours over de studiekeuze. In Vlaanderen worden STEM-richtingen enthousiast gepromoot, vanuit de overtuiging dat ze voor iedereen de beste keuze zouden zijn. De focus op STEM beantwoordt dan wel in zekere mate aan de toenemende vraag naar interdisciplinair probleemoplossend denken, maar niet noodzakelijk aan de complexiteit van onze samenleving. Zo horen we bijvoorbeeld steeds vaker dat net de menswetenschappen van belang zullen zijn in een AI-gedreven wereld (Artificiële Intelligentie).
Bovendien zien we in de praktijk vooral een focus op techniek en ingenieurswetenschappen. Deze aanpak lijkt evenmin een open geest te vertegenwoordigen, door vooral technische oplossingen, directe toepasbaarheid en economische valorisatie van wetenschap centraal te stellen. “Wetenschap wordt in dit discours vaak ten onrechte herleid tot het technologisch oplossen van acute problemen”, zo schreef bioloog Hans Van Dyck al in MO*.
Als we daarnaast vaststellen dat onze maatschappij steeds vaker wordt bepaald door een gepolariseerd debat, zien we dat het belang van historisch inzicht, culturele vorming en kritische reflectie vandaag groter is dan ooit. Doordachte formulering van ideeën, kritisch gebruik van bronnen en aftoetsen aan achtergrondkennis zijn van essentieel belang in elke vorming. En terwijl we ons blindstaren op het belang van digitale en technologische geletterdheid, dreigen we geletterdheid en gecijferdheid tout court te vergeten.
Creatief bruggen slaan
Om deels tegemoet te komen aan bovenvermelde beperkingen werden de afgelopen jaren trouwens stelselmatig nieuwe letters toegevoegd, om zo respectievelijk de kunsten (Arts - STEAM) en het lezen (Read - STREAM) mee te integreren. Maar zijn dit niet de nieuwste exponenten van een nog steeds reductionistische redenering? Bruggen bouw je immers niet door zorgvuldig meer gebieden te omwallen.
Wie echt het enthousiasme voor wetenschap wil vergroten en haar maatschappelijke ‘inzetbaarheid’ wil realiseren, slaagt daar alleen in vanuit een brede visie en vorming, die erop gericht is op grotere schaal dwarsverbanden te leggen binnen de hele waaier aan vakken en competenties.
En laat nu net dat de doelstelling van Expeditie Moendoes zijn: creatief bruggen slaan tussen verschillende disciplines en basisvaardigheden trainen om broodnodige antwoorden te vinden op complexe vragen en thema’s, vandaag en morgen.
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.