“Kinderlijk blij op restaurant” en "gemanipuleerde" voorzittersverkiezingen: dit was “Wissel van de macht” bij Open VLD
In de tweede aflevering van de Canvas-reeks “Wissel van de macht” kijkt Wetstraatjournalist Marc Van de Looverbosch in de coulissen van de Open VLD. Hoe de liberalen 20 jaar geleden met paars-groen de christendemocraten - na decennialang bestuur - naar de oppositiebanken verdreven en hoe interne strubbelingen en het drama van het migrantenstemrecht uiteindelijk een einde maakten aan het liberale leiderschap. Lees het relaas hieronder en (her)bekijk de topfragmenten met enkele hoofdrolspelers van de wissel van de macht bij Open VLD.
Juni 1999. Bij de federale verkiezingen wordt de VLD de grootste partij in Vlaanderen en ook bij de Vlaamse verkiezingen steken de liberalen de CVP naar de kroon. Er komt een einde aan decennialang christendemocratisch bestuur, de VLD sluit een akkoord met de socialisten en de groenen. Patrick Dewael gaat de Vlaamse regering leiden, Guy Verhofstadt wordt federaal premier en Karel De Gucht komt aan het hoofd van de partij. De zogenoemde “trojka” bezet zo drie cruciale functies.
Het historische akkoord wordt gevierd in een Brussels sterrenrestaurant:
Nu de christendemocraten in de oppositie zitten wordt er werk gemaakt van een aantal ethische dossiers zoals de euthanasiewetgeving. Bij de verkiezingen van 2003 worden de paarse partijen beloond. Verhofstadt wint verder en de VLD blijft de grootste partij, maar het verschil met de socialisten is klein. En daar ligt de kiem van wat voor de liberalen een gigantisch probleem zal worden.
Het migrantenstemrecht doet pijn
De socialisten willen namelijk het migrantenstemrecht invoeren, nog voor de regionale verkiezingen van het jaar erop. SP.A-kopman Steve Stevaert wou het de liberalen – die niet warm liepen voor het migrantenstemrecht - daarmee moeilijk maken. En de liberalen krijgen het moeilijk. De basis is vierkant tegen en sommigen willen er een regeringszaak van maken, maar de partijtop wil de regering-Verhofstadt redden.
Op een speciaal partijcongres doet oud-boegbeeld Willy De Clercq een emotioneel betoog:
Maar een dag na het congres is het duidelijk dat de problemen binnen de VLD niet zijn opgelost. Voorzitter De Gucht wil het migrantenstemrecht toch nog proberen verteerbaar te maken voor de achterban. Daarmee zet hij de regering onder druk. Het komt tot een clash tussen de premier, Guy Verhofstadt, en de partijvoorzitter. De Gucht wordt uiteindelijk opzijgeschoven en vervangen door “tussenpaus” Dirk Sterckx.
De zware discussies eisen hun tol. De Vlaamse verkiezingen van 2004 betekenen een nederlaag voor de liberalen. Ze moeten het leiderschap in Vlaanderen opnieuw afgeven aan de CD&V die in kartel is gegaan met de N-VA. De partij moet ook op zoek naar een nieuwe voorzitter. De top schuift Bart Somers naar voren, die door de verkiezingsnederlaag geen Vlaams minister-president meer is. Ook Jean-Marie Dedecker gooit zich in de strijd, tegen “het establishment”.
Bart Somers wint de voorzittersverkiezingen. Al zijn die volgens Jean-Marie Dedecker niet correct verlopen:
Dedecker doet pijn
De liberalen proberen opnieuw de rangen te sluiten, maar het blijft rommelen. Partijvoorzitter Somers moet ingrijpen. Hij zet eerst dissident Hugo Coveliers aan de deur, niet veel later is Dedecker aan de beurt. Die laatste vindt kortstondig onderdak bij de N-VA, maar de grotere kartelpartner CD&V dwingt de Vlaams-nationalisten om die beslissing ongedaan te maken. Jean-Marie Dedecker richt dan maar zijn eigen partij op voor de federale verkiezingen van 2007. Hij doet het verrassend goed en doet zijn oude partij - intussen met de nieuwe naam Open VLD - pijn. Het kartel CD&V/N-VA zegeviert. De paarse partijen verliezen, premier Verhofstadt moet afscheid nemen.
De nederlaag van 2007 zindert twee jaar later nog na, bij de Vlaamse verkiezingen van 2009. Bij gebrek aan andere kopstukken wordt Vlaams minister van Begroting Dirk Van Mechelen het boegbeeld voor de Open VLD. Een degelijke minister, maar een weinig sprankelende kandidaat. Eén ongelukkig zinnetje tijdens een verkiezingsdebat doet Van Mechelen definitief de das om. De liberalen verliezen opnieuw de verkiezingen.
Voorzitter Bart Somers zet een stap opzij, het driespan Verhofstadt – De Gucht – Dewael geeft de macht in de partij uit handen. Een aflossing van de wacht dient zich aan:
De nieuwe generatie valt en staat op
Open VLD moet opnieuw op zoek naar een nieuwe voorzitter. Gevestigde waarde Marino Keulen, nieuw gezicht Gwendolyn Rutten en Alexander De Croo - zoon van - nemen het tegen elkaar op. De Croo haalt het. En hij laat zich meteen gelden. De onderhandelingen over de splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde gaan volgens de nieuwe liberale voorzitter niet snel genoeg, hij trekt de stekker uit de federale regering.
Een drastisch besluit. Open VLD verliest de daarop volgende verkiezingen van 2010, N-VA breekt definitief door. Het worden de langste regeringsonderhandelingen ooit in ons land. Pas na ruim 540 dagen is er een nieuwe regering. Gwendolyn Rutten heeft maandenlang mee onderhandeld voor de liberalen, maar grijpt naast een ministerpost in de regering-Di Rupo.
Rutten is kwaad op haar partijvoorzitter voor die keuze, maar een paar maanden later krijgt ze van voorzitter De Croo – die minister wordt – de kans om de partij te gaan leiden. Ze wordt voorzitter, maar heeft het niet onder de markt, zeker niet in de aanloop naar de verkiezingen van 2014 met stormram N-VA.
In de campagne van 2014 komt het tot een aanvaring tussen Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten en N-VA-voorzitter Bart De Wever:
Het is de brandende ambitie van Rutten om de liberalen in alle regeringen te krijgen. Een moeilijke taak, maar ze krijgt het toch voor mekaar.