"Immo Royal": hoe u meebetaalt voor de eigendommen van de Koninklijke Schenking

Wat is dat, die Koninklijke Schenking? Een constructie die nergens anders ter wereld bestaat. De basis ervan werd gelegd door Koning Leopold II,  begin 20e eeuw. Hij wilde zijn gebouwen en gronden veiligstellen na zijn dood. In 1900, ter gelegenheid van zijn 65e verjaardag, schonk hij zijn bezittingen aan de Belgische staat.

Die gift kwam er op drie voorwaarden. De gronden en gebouwen mochten nooit verkocht worden. Ze moesten ter beschikking staan van de troonopvolgers en sommige ervan moesten hun oorspronkelijke functie en uitzicht bewaren. 

Sinds 1930 is de Koninklijke Schenking een zelfstandige openbare instelling die onder het toezicht staat van de minister van Financiën. De Schenking moet financieel volledig onafhankelijk zijn. Met andere woorden: ze moet instaan voor haar eigen inkomsten en uitgaven en de bevolking mag er niet aan meebetalen. Maar uit het onderzoek "Immo Royal" van VRT NWS in samenwerking met Apache, De Tijd en Knack, blijkt dat 90 jaar later toch het geval te zijn: de belastingbetaler betaalt wel mee.

In een document van 26 pagina’s dat de Koninklijke Schenking ons bezorgde staat opgelijst welke eigendommen de Schenking bezit. Die liggen vooral in Oostende, Brussel en de Ardennen. In totaal gaat het over ruim 7.500 hectare in België, waarvan ruim 5.000 hectare bosgebied en 1.650 hectare landbouwgrond.

Het is een bonte mix van publieke en private bezittingen, bossen, parken en gronden. De Schenking beheert 77 gebouwen, waaronder 9 kastelen en 13 hoeves. Een deel van de bezittingen staat kosteloos ter beschikking van de koning en zijn familie. Zo is er het Koninklijk Domein van Laken waar koning Filip woont, de villa’s van prinses Astrid en prins Laurent en Belvédère waar koning Albert II woont. Koning Filip heeft in de Ardennen ook een buitenverblijf, het koninklijk kasteel van Ciergnon.

Een ander deel van de eigendommen van de Schenking wordt privé verhuurd om inkomsten op te brengen. Daar vinden we zeer uiteenlopende gebouwen terug. Van een smartphonewinkeltje tot een bioscoop in Elsene. Maar ook drie kantoorgebouwen in Brussel, een luxerusthuis in Oostende, sportinfrastructuur, drie golfclubs of een zeilclub.  En dan zijn er nog de bezittingen die het algemeen belang dienen: drie musea en diverse parken en bossen, zoals het Arboretum van Tervuren of het Leopold II-park in Nieuwpoort.

Dit onderzoek nam anderhalf jaar in beslag. We vroegen zoveel mogelijk documenten op via de wet op de openbaarheid van bestuur; we doorploegden jaarverslagen, spraken met insiders, bezochten eigendommen. Wat opvalt: de Koninklijke Schenking is verre van transparant.

Documenten inkijken bleek een opgave. Jaarverslagen en jaarrekeningen worden niet gepubliceerd. Er is enkel een heel beknopt financieel verslag te vinden op de website van de overheidsdienst Financiën. De archieven zijn niet overgebracht naar het Rijksarchief. Inzage in de jaarrekeningen van 2010 tot 2017 kregen we alleen ter plekke. De jaarrekening van 2018, die we wél via e-mail ontvingen, telt amper zes pagina’s. Weinig voor onroerend goed dat meer oppervlakte beslaat dan Brussel-Stad, Ukkel en Anderlecht samen.

Een blik op de jaarrekeningen leverde ons enkele opmerkelijke vaststellingen op. De Koninklijke Schenking maakt weinig kosten voor haar gigantische bezit. In 2018 was dat 6,45 miljoen euro. De jaren voordien zelfs minder. 

Waar gaan de meeste uitgaven van de Koninklijke Schenking heen? De grootste slokoppen blijken de eigendommen waar de koninklijke familie woont of gebruik van maakt: in 2018 ging bijna de helft van de uitgaven - 2,91 miljoen euro - naar het Koninklijk Domein van Laken, het onderhoud van het park en de serres die maar drie weken per jaar toegankelijk zijn voor het grote publiek. Een andere grote uitgave gaat naar het buitenverblijf van Koning Filip in de Ardennen: het kasteel van Ciergnon.

Kortom: de koninklijke residenties en domeinen zijn maar een klein deel van alle bezittingen, maar ze trekken veel geld naar zich toe, zowat de helft van de uitgaven. 

Maar er zijn niet alleen problemen met de transparantie. Uit het onderzoek van VRT NWS, Knack, Apache en De Tijd blijkt ook dat de belastingbetaler meebetaalt. En dat ondanks het feit dat de Schenking financieel onafhankelijk moet zijn.

Zo blijkt dat op verschillende niveaus - federaal, gewestelijk en gemeentelijk - de overheid met geld over de brug komt voor de eigendommen van de Koninklijke Schenking. 

Enkele voorbeelden:

• In Nieuwpoort werd het Leopold II-park volledig heraangelegd door de stad Nieuwpoort voor een totaal van bijna 1,6 miljoen euro.

• De vervallen serres van Stuivenberg in Laken worden binnenkort gerenoveerd en deels heropgebouwd. De kosten worden gedragen door Leefmilieu Brussel, schatting 3,5 miljoen euro. 

• Voor de renovatie van het dak van de conciërgewoning in de Koloniale Tuin van Laken betaalde Leefmilieu Brussel eerder ruim 329.000 euro, een factuur die zal worden doorgestuurd naar de Regie der Gebouwen, klinkt het bij Leefmilieu Brussel. 

• Dan is er nog het dossier van het Chinees Paviljoen en de Japanse Toren in Laken, die eigendom zijn van de Schenking maar in de loop der jaren een bestemming van algemeen belang hebben gekregen. Door stabiliteitsproblemen werden beide monumenten in 2013 om veiligheidsredenen gesloten. De Regie der Gebouwen zal ongeveer 3 miljoen euro betalen voor de renovatiewerken.

• Hertoginnedal, het kasteel waar de Eerste minister buitenlandse gasten ontvangt, wordt momenteel gehuurd door de Regie der Gebouwen voor een jaarlijkse huurprijs van 100.000 euro aan de Schenking.  Maar het huurcontract bepaalt dat de kosten aan het kasteel voor de Belgische belastingbetaler zijn. Het buitenschrijnwerk dat zopas werd gerenoveerd voor 637.000 euro betaalde de Regie der Gebouwen. 

• En ook Europa betaalt mee. De afgelopen vijf jaar ontving de Schenking meer dan 430.000 euro aan Europese landbouwsubsidies voor haar landbouwgronden in de Ardennen. 

Dat de overheid en dus de gemeenschap meebetalen voor de bezittingen van de Koninklijke Schenking gaat in tegen de eigen regels: "De Koninklijke Schenking is financieel volledig onafhankelijk: zij staat zelf in voor haar eigen inkomsten en uitgaven, beheert zelf haar goederen en haar personeel."

Maar de betalingen zijn wel geregeld via akkoorden en contracten. Sommige afspraken over de vraag wie de kosten draagt zijn lang geleden gemaakt. Zo beklonk een deal van premier Jean-Luc Dehaene (CD&V) in 1992 dat tot 2022 het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het onderhoud op zich neemt van 18 parken in Brussel. De Regie der Gebouwen betaalt 2 miljoen euro aan het Brussels Gewest in ruil voor het beheer van al deze publieke parken; enkele daarvan zijn eigendom van de Schenking, zoals de Koloniale tuin, het Sobieskipark en de Tuinen van de Bloemist.

De Koninklijke Schenking heeft nochtans geld. Op een rekening bij Bpost bank staat er een som van 35,64 miljoen euro. Verder heeft de Schenking ook inkomsten. De belangrijkste inkomstenbron voor de Koninklijke Schenking is het verhuur van vastgoed, goed voor 4,549 miljoen euro in 2018. Dan is er nog de houtverkoop (1,522 miljoen euro), jachtrecht (526.000 euro) en visrechten (23.000 euro) en verkoop van hooi (27.000 euro). Ze brachten in 2018 samen 6,97 miljoen euro in het laatje.

Hoe reageert de Koninklijke Schenking op de vaststelling dat kosten worden afgewenteld op de belastingbetaler? Er zijn in al deze gevallen goede redenen om mee te betalen, volgens de Schenking, omdat de domeinen een algemeen belang hebben waarvan het beheer is overgedragen aan de staat of omdat er afspraken over gemaakt zijn in de huurovereenkomsten. 

In sommige gevallen heeft de overheid wel kunnen afdwingen dat de Schenking bijdraagt in de kosten. Bijvoorbeeld voor het Dudenpark in Vorst, een publiek park, is het anders geregeld. Daar heeft de overheid bedongen dat de Schenking bijdraagt in de onderhoudskosten: elk jaar betaalt ze 160.000 euro aan Leefmilieu Brussel. 

De Koninklijke Schenking laat weten dat ze absoluut zelfbedruipend is: “Dat is ontegensprekelijk het geval: de Koninklijke Schenking heeft een eigen rechtspersoonlijkheid en een volledige financiële autonomie. Zij valt volledig buiten het kader van de federale uitgavenbegroting", laat afgevaardigd beheerder Philippe Lens weten.

Het bestuur van de Koninklijke Schenking bestaat uit een 10-koppige beheerraad met als voorzitter graaf Paul Buysse. We vinden er verder onder meer econoom Geert Noels en Hans D’Hondt, voorzitter van het Directiecomité van de FOD Financiën in terug. Ook het Paleis heeft vier afgevaardigden. De verslagen van de Beheerraad, waar we inzage in vroegen, kregen we nooit te zien. 

Verschillende insiders bevestigden ons off the record dat de koning de touwtjes strak in handen heeft: beslissingen worden steevast afgetoetst bij het Paleis. Zoals een insider het samenvat: "Natuurlijk gebruiken ze allerlei trucs om kosten af te wentelen. Maar wie kan hen daarin tegenhouden?"

Bekijk hier de reportage uit "Het Journaal"