1,5 of 4 graden extra? Waar staan we 4 jaar na het klimaatakkoord van Parijs en hoe doen China, Rusland en Europa het?
Vier jaar geleden werd in Parijs een klimaatakkoord gesloten maar hoe zit het intussen eigenlijk met onze uitstoot van broeikasgassen? Niet goed zo blijkt, het gaat zelfs de verkeerde richting uit. Wat gaat er verkeerd? En waar staan de grote landen precies? We belichten China, de VS, de EU, India en Rusland: wat zijn hun beloftes van vier jaar geleden echt waard?
Hoe zit dat nu met die anderhalve graad?
In Parijs werd afgesproken om de opwarming "ruim onder de 2 graden Celsius te houden" (en liefst op anderhalve graad, omdat die halve graad extra een groot verschil zou maken), maar op dit moment zijn we absoluut niet op weg naar een scenario van anderhalve graad, integendeel.
De voorbije jaren is de concentratie van broeikasgassen in onze atmosfeer blijven stijgen, zo meldde de WMO (de Wereldmeteorologische organisatie) onlangs nog in haar nieuwe rapport "The Greenhouse Gas Bulletin". Ook de Verenigde Naties kwamen aan de vooravond van Madrid met een scherp rapport: "De doelstellingen van Parijs zijn verder weg dan ooit". De VN berekende dat de uitstoot van broeikasgassen vorig jaar naar een nieuw record steeg. Toch ook een beetje goed nieuws: vorig jaar zou er wereldwijd 3 procent minder stroom geproduceerd zijn op basis van steenkool.
Waar gaan we dan wel naartoe?
Als we zo blijven voortdoen en we het huidige scenario niet snel ombuigen, is ons koolstofbudget voor anderhalve graad (wat we nog mogen uitstoten aan CO2 om onder die anderhalve graad te blijven) over een tiental jaar al opgebruikt. Als we de huidige trend voortzetten, stevenen we af op 4 graden extra.
Onderzoekers denken dat de kans om zelfs de grens van 2 graden te halen realistisch gezien "zo goed als onbestaande" of zeer klein is. In theorie kan het nog perfect, en de technologie ligt daarvoor eigenlijk al op tafel, maar de praktijk is (vooralsnog) anders.
Insiders denken dus veeleer aan een stijging van 3 tot 4 graden Celsius tegen 2100, tenzij er zeer snel omgeschakeld wordt naar koolstofarmere toepassingen en we snel af raken van onze massaal verbruik van fossiele brandstoffen zoals olie (benzine, diesel..), gas en steenkool. Maar net daar knelt het schoentje. (lees door onder de foto: klimaatbetogers in Berlijn)
Wat is het probleem?
Dat de voorbije jaren de cijfers nog zijn verslechterd, heeft natuurlijk ook wel te maken met het hele proces dat na Parijs in gang is gezet: de concrete uitwerking van de beloftes neemt al gauw enkele jaren in beslag. Maar er is meer.
Terwijl het in Madrid nog zal gaan over de verdere, uiteindelijke uitwerking van het klimaatakkoord van Parijs (het rulebook), blijkt tegelijk dat we er niet zullen komen als iedereen zich aan de beloftes en engagementen van Parijs zou houden, én dat vele landen momenteel die doelstellingen van Parijs niet halen.
Het is een drievoudig probleem: de doelen zijn niet meer scherp genoeg, ze worden onvoldoende nageleefd en er is de realiteit van IPCC-rapporten van de voorbije paar jaar, waaruit blijkt dat de klimaatverandering sneller aan het gebeuren is dan eerdere wetenschappelijke projecties lieten vermoeden. Het mag dus allemaal iets scherper en ambitieuzer, claimen klimaatexperts, willen we überhaupt nog in de buurt komen van de doelstellingen van Parijs.
De doelstellingen van Parijs zouden eigenlijk twee keer zo scherp moeten zijn
Sir Robert Watson, de voormalige voorzitter van het IPCC (het VN-klimaatpanel), schreef mee aan het rapport "The Truth Behind the Paris Agreement Climate Pledges" (de waarheid achter de klimaatbeloften in Parijs) samen met een Amerikaanse ngo.
Watson rekent in het rapport het volgende voor: zelfs als alle beloftes van Parijs worden gehouden, zullen we in 2030 aan een jaarlijkse uitstoot van 54 gigaton CO2-equivalenten zitten (CO2 zelf en de impact van andere broeikasgassen zoals methaan, omgerekend naar CO2, red.) Om de opwarming tot anderhalve graad te beperken, zou dat eigenlijk 27 gigaton moeten zijn. Met andere woorden, we zouden de beloftes van Parijs zeker twee keer scherper moeten maken tegen 2030.
Ook de VN maakte een berekening: we zouden vanaf nu elk jaar 7,6 procent minder broeikasgassen moeten uitstoten tussen nu en 2030, maar de realiteit leert ons wel dat tijdens de voorbije 10 jaar, de uitstoot elk jaar is toegenomen met 1,5 procent per jaar. Ook hier is de conclusie: het moet veel beter. Mogelijk biedt Madrid daarvoor een momentum, maar los van de overheden kunnen ook wij als burgers een groot verschil maken.
Hoe zit het met enkele grote spelers?
Een handvol landen/spelers is samen verantwoordelijk voor ruim de helft van de uitstoot van CO2 wereldwijd: China, de VS, India, de EU en Rusland zouden samen verantwoordelijk zijn voor ruim 50 procent. Wat hebben zij eigenlijk beloofd in Parijs, hoe ver staan ze daarmee en is dat voldoende? (noot: de getallen die hier zijn weergegeven hebben betrekking op de CO2-uitstoot. Naast CO2 is o.a. ook methaan een belangrijk broeikasgas). Ter vergelijking: België zit aan 10 ton CO2 gemiddeld per persoon per jaar).
Klik op onderstaande landen voor meer detailinformatie per land: doet China het eigenlijk goed of slecht? En waarom grote onbekende Rusland code zwart kreeg.
China mag wereldwijd dan wel de grootste CO2-uitstoter zijn, per hoofd van de bevolking zit het met 8 ton per capita nog altijd lager dan een gemiddelde Belg, die aan 10 zit.
China is bezig met de omschakeling...
China is al jaren aan het inzetten op groene energie en elektrische voertuigen. Er zijn ook veel bossen aangeplant om verwoestijning tegen te gaan. Bart Muys, specialist bosbeheer aan KU Leuven, noemt China zelfs "een van de hotspots van bosuitbreiding" in de wereld. Het gigantische land haalt momenteel al 14 procent van zijn energie uit niet-fossiele bronnen, en wil dat in 2030 optrekken naar 20 procent, iets wat wellicht zal lukken.
... maar de doelstellingen zijn onvoldoende voor Parijs
China heeft in Parijs beloofd om het relatieve aandeel van broeikasgassen in het Bruto Binnenlands Product (BBP) te beperken. Tegen 2030 moet dat aandeel aan uitgestoten CO2 per eenheid van het BBP 60 tot 65 procent lager liggen dan in 2005.
Het gaat dus om een intensiteitsdoel, niet om een reductiedoel op zich. Dat betekent dat de netto uitstoot kan blijven stijgen als de economie blijft groeien. En dat laatste gebeurt ook. China heeft al gezegd dat de uitstoot van CO2 zal pieken in 2030, terwijl wetenschappers benadrukken dat de komende 10 jaar cruciaal zullen worden. Bovendien blijft China voor zijn energie nog enorm afhankelijk van steenkool, een bijzonder CO2-vervuilende bron van energie. Experts zeggen dat de Chinese beloftes onvoldoende sterk zijn om de doelstellingen van Parijs te halen.
Samengevat: China lijkt op weg om de klimaatbeloftes te halen, maar die beloftes zijn niet sterk genoeg om de doelstellingen van Parijs waar te maken.
Onlangs trokken de Verenigde Staten zich ook formeel terug uit het klimaatakkoord van Parijs, zoals president Donald Trump meteen na zijn verkiezing in 2016 had beloofd. Dat proces nam een drietal jaar in beslag. De doelen zullen dus niet gehaald worden - de VS had onder Barack Obama beloofd om de broeikasgassen tegen 2025 te verminderen met 26 tot 28 procent tegenover het niveau van 2005.
Kansas is hofleverancier voor windenergie
De VS is na China de grootste CO2-uitstoter ter wereld. Trump mag zijn land dan wel hebben teruggetrokken, het is niet enkel het federale niveau dat alle klimaattouwtjes in handen heeft. Sommige Amerikaanse staten hebben zelf al de energietransitie ingezet: Kansas bijvoorbeeld met zijn grote vlaktes, ideaal voor windenergie (Kansas had in 2018 met 36 procent het grootste aandeel windenergie van alle VS-staten); Iowa, dat massaal inzet op ethanol als biobrandstof, en South Dakota (70 procent hernieuwbare energie, vooral uit waterkracht en wind), en uiteraard Californië, dat bekendstaat als een van de grootste voorvechters van hernieuwbare energie in de VS.
Ook steden hebben zichzelf een scherp doel gesteld: 130 steden willen naar 100 procent hernieuwbare energie gaan onder de paraplu van de Sierra Club. Maar dit alles is nog onvoldoende om de opwarming beperkt te houden tot "ruim onder de 2 graden". Daarvoor blijft de VS in zijn geheel - het land heeft de grootste economie ter wereld - te veel afhankelijk van fossiele brandstoffen.
De gemiddelde Amerikaan stoot per capita ongeveer 16 ton per jaar uit. Dat is nog altijd het dubbele van een gemiddelde Chinees (8 ton).
De Europese Unie als geheel is de op twee na grootste uitstoter van broeikasgassen na China en de VS. Maar Europa heeft wel veel strengere doelen dan deze twee: het wil naar -40 procent broeikasgassen in 2030 (tegenover 1990) en naar -80 procent tegen 2050. België zit in dat opzicht onder de Europese paraplu, en moet dus mee schakelen.
Als dit gehaald wordt voldoet de EU aan de internationale doelen en klimaatuitdagingen. Binnen de EU zijn de landen met de grootste economieën verantwoordelijk voor de grootste CO2-uitstoot: Duitsland (22%), het Verenigd Koninkrijk (10,7 procent) en Italië (10 procent). Pijnpunt blijft dat enkele landen nog heel afhankelijk zijn van steenkool voor hun energievoorziening, zoals Polen. Dat land zou meer geld uit de Europese kassa willen als het drastisch moet omschakelen.
Europa wil de doelen nog scherper zetten
Europa wil overigens nog sneller gaan dan de -40 en -80 procent tegen 2030 en 2050: er is nu sprake van -55 tegen 2030, en klimaatneutraliteit (geen of zo goed als geen uitstoot, wat nog wordt uitgestoten aan broeikasgassen zou moeten worden gecompenseerd) tegen 2050. De meeste landen zijn hiervoor te vinden, maar landen als Polen, Tsjechië en Hongarije blokkeerden een beslissing hierover in juni. Hoe dan ook, de Europese Unie neemt daarmee het voortouw wereldwijd, en gaf ook een symbolisch belangrijk signaal door op de vooravond van de klimaatconferentie in Madrid de klimaatnoodtoestand uit te roepen.
België heeft nog werk aan de winkel
België, met ongeveer 10 ton CO2-uitstoot per Belg per jaar, doet daarmee slechter dan het Europese gemiddelde van 6,8 ton, en zal nog hard moeten werken om mee die Europese doelen te halen. Zo haalt Vlaanderen, en bij uitbreiding België, alvast de doelstellingen voor hernieuwbare energie van 2020 niet, iets wat Vlaams minister van Energie Zuhal Demir onlangs ook moest toegeven. België wil tegen volgend jaar gaan naar 13 procent, maar zit volgens cijfers van eind 2017 aan ongeveer 9 procent. Ter vergelijking: de EU wil tegen eind 2020 algemeen aan 20 procent zitten.
Ons land moet tegen eind dit jaar een nationaal energie- en klimaatplan plan indienen bij de Europese Commissie. De bedoeling is de uitstoot van broeikasgassen met 35 procent te laten dalen tegen 2030 en het aandeel hernieuwbare energie op te trekken naar 32 procent. Belgie bleef in het vorige plan steken op 18,3%.
India is wereldwijd de vierde grootste bron van CO2-emissies, met ongeveer 7 procent. Het land zet volop in op hernieuwbare energie, maar ook daar groeit de economie snel. Net als China, beloofde India in Parijs niet om de CO2-uitstoot netto te laten dalen. Het beloofde wel om "de uitstootintensiteit van alle broeikasgassen verbonden aan het BBP met 30 procent te verminderen tegenover het niveau van 2005".
Een gemengd rapport
Een goed voornemen, maar onvoldoende om de wereldwijde uitstoot met 50 procent naar beneden te krijgen, zeggen critici. Het land zet net als China hard in op hernieuwbare energie - het wil met internationale steun naar 40 procent hernieuwbaar gaan - maar blijft net als China (voorlopig nog) heel afhankelijk van de grootste CO2-boosdoener: steenkool. En net als China blijft intussen de netto-uitstoot van CO2 omhoog gaan, omdat de economie groeit.
Sinds 2005 is de uitstoot meer dan verdubbeld, al moeten we daarbij zeggen dat India historisch gezien altijd heel laag zat. Per jaar zou een Indiër gemiddeld nog altijd maar 2 ton CO2 per jaar uitstoten, amper een vijfde van wat een Belg in België uitstoot. Het land krijgt van experts dan ook een relatief goede score wat de inspanningen en totale uitstoot betreft.
Over Rusland is relatief weinig bekend. Het land zou wel in de top-5 staan op een wereldwijde ranking van uitstoot van broeikasgassen, maar hoeveel het aan gigaton CO2 uitstoot, is niet helemaal duidelijk. Rusland zou wereldwijd plaats 4 of 5 bezetten.
Ligt Rusland wel wakker van de opwarming van de aarde?
Hoewel klimaatverandering zich ook in Rusland manifesteert, biedt dat misschien net nieuwe kansen in de ogen van politici en wetenschappers. Zij hopen bijvoorbeeld op een grotere opbrengst in de landbouw en kijken uit naar het gebruik van de noordelijke doorvaart. Rusland heeft uitgestrekte gebieden permafrost: dat die permafrost ontdooit is een probleem, maar dat kan worden opgevangen door diepere funderingen.
“Rusland doet mee met de klimaatakkoorden omdat het voor hen tot nu toe niet al te veel inspanningen heeft gevraagd. Het hele klimaatproces is al zeer voordelig geweest omdat Rusland veel uitstoot op overschot had. Tot nu toe is 1990 als uitgangspunt genomen, terwijl na 1991 de hevig vervuilende Sovjetindustrie stil viel. De nieuwe bedrijven zijn vaak met westerse en dus veel properder technologie gebouwd. Rusland is zeker geen hoofdspeler op de klimaatconferenties. Het kijkt vooral de kat uit de boom, maar bewaakt wel heel sterk de nationale belangen”, zegt Rusland-kenner Jan Balliauw. “En daarin speelt de olie- en gasproductie een belangrijke rol, net twee belangrijke veroorzakers van klimaatopwarming. Rusland is nu eenmaal de grootste olieproducent is en heeft de grootste gasreserves. Het budget draait daarop, zonder de olie- en gasinkomsten zou Rusland een begrotingstekort hebben. In de hele klimaatdiscussie staat de Russische leiding louter al om financiële en economische redenen heel sceptisch.”
Vicepremier Alexei Gordejev zei dat het "belangrijk was voor Rusland om deel uit te maken van het klimaatakkoord om een stem te hebben in verdere processen." Hij voegde eraan toe dat "elke nieuwe maatregel zoveel mogelijk rekening zal moeten houden met de nationale belangen."
Rusland staat nog veraf van een koolstofarme economie. Medvedev geeft toe dat er daarvoor nog veel werk is. Het akkoord van Parijs noemt hij "belangrijk en nuttig, maar het vraagt een grote investering."
Heel matige doelen
Wat betreft de Russische uitstoot, zijn er weinig concrete cijfers. Het Kremlin heeft in een strategische zet het jaar 1990 genomen als referentie, toen het veel meer broeikasgassen uitstootte, zodat het zijn doelstellingen nu makkelijk kan halen. In 1990 ging het naar verluidt om ongeveer 2,4 gigaton, maar in 2017 zou het sowieso nog maar 1,8 gigaton geweest zijn. Zelfs een 30 procent reductie tegen 2030 zou voor Rusland een heel makkelijk doel zijn.
Rusland was ook niet gehaast om het klimaatakkoord van Parijs goed te keuren: pas eind september kwam premier Dimitri Medvedev met de mededeling dat het Parijse akkoord aanvaard werd.
Rusland krijgt code zwart
Omdat het zo lage doelen heeft gesteld, heeft Rusland de slechtste code gekregen (zwart op een lijst gaande van donkergroen over lichtgroen, geel oranje en rood naar zwart) op de website van ClimateActionTracker.org, een onafhankelijk team wetenschappers dat de doelen van de landen tegen het licht van klimaatverandering houdt. De Russische ambities zouden dusdanig onvoldoende zijn dat ze op zich veeleer naar 4 graden opwarming gaan.
Wat doet Poetin?
Toch lanceerde president Vladimir Poetin in 2018 als deel van zijn verkiezingscampagne, zijn "ecologieprogramma". Hij had het toen over herbebossing (en het behoud van de bestaande bossen), het verminderen van de vervuiling, en het verbeteren van het afvalbeleid. De tweede en derde doelstelling gaan vooral over milieu, de eerste gaat wél over CO2, al is het indirect.
Regenwouden als CO2-regelaars
Los van wat gemeten wordt door industriële uitstoot en die van autoverkeer en dergelijke, spelen uiteraard nog andere factoren mee in de uitstoot van CO2: hoe snel worden bossen gekapt of hoeveel hectare gaat in vlammen op? In het eerste geval verdwijnt de capaciteit om CO2 uit de lucht te plukken, in het tweede is het effect dubbel: daarbovenop wordt de door de natuur opgeslagen CO2 meteen vrijgegeven. Zowel uit Brazilië, met nooit geziene bosbranden in de Amazone, Indonesië (bosbranden en nieuwe plantages en Rusland (grote bosbranden) kwam er dit jaar slecht nieuws.
"Politici aan het denken zetten"
De onheilspellende berichten over de haalbaarheid van de anderhalve graad opwarming zouden niet mogen afschrikken, integendeel, zeggen klimaatwetenschappers: het zou de politici, beleidsmakers en iedereen die een beetje het verschil kan maken, aan het denken moeten zetten.
Het moet nog sneller gaan, en we wachten best niet te lang, want alles wat aan CO2 is uitgestoten, blijft enerzijds heel lang in onze atmosfeer hangen (en doorwerken) en is heel moeilijk terug te draaien. Dat kan voor een deeltje wel via nieuwe technieken om CO2 actief uit de lucht te halen, maar zelfs als die technieken op volle snelheid draaien, zullen ze maar een deeltje van de oplossing vormen.
