Van dodelijke "homokanker" tot chronische aandoening: hoe aids evolueerde, maar ons beeld erover is blijven stilstaan

1981. In verschillende grote steden in de Verenigde Staten doken verhalen op van mannen die sterven aan relatief onschuldige infecties. Tegelijk werden er verschillende gevallen gemeld van de zeer zeldzame huidkanker kaposisarcoom, met opnieuw doden tot gevolg. Opvallend: alle patiënten waren relatief jonge homo’s uit San Francisco, Los Angeles en New York. Bruisende steden die toen al bekend stonden om hun grote homogemeenschap, waar homo’s openlijk durfden uitkomen voor hun geaardheid en waar ze naar hartenlust experimenteerden met verschillende seksuele partners.  

De mysterieuze aandoening verspreidde zich razendsnel. En terwijl het aantal doden bleef toenemen, stond de medische wereld voor een raadsel. Eén ding stond vast: de ziekte kwam enkel voor bij homo's, zo dacht men in eerste instantie. De pers bestempelde het als "homokanker", de officiële benaming "aids" kwam pas later.

Ook in België vielen de eerste aidsdoden in de jaren '80 en ook hier ging het voornamelijk over homo's. "Seksualiteit en zeker ook homoseksualiteit waren in die tijd nog een groot taboe", vertelt Boris Cruyssaert van Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid. "Maar door de komst van hiv en aids moest er plots wel gesproken worden over anale seks, voorvocht en over hoe je een condoom op de juiste manier omdoet. Dat er homo's waren, kon niet meer genegeerd worden. Dankzij de aidsepidemie zijn er eigenlijk veel taboes doorbroken."

Ook op de Vlaamse televisie kwam het onderwerp uitgebreid aan bod.
Bekijk hieronder een fragment uit "De roze nachtmerrie", één van eerste uitgebreide reportages die de toenmalige BRT in 1983 uitzond over aids en de homocultuur:

"Er was in die tijd enorm veel angst voor aids", herinnert professor Marie Laga zich. Zij begeleidde de eerste generatie aidspatiënten aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. "We wisten dat wie ziek werd ook zou sterven. Behalve naar de patiënten luisteren en hen zo goed mogelijk begeleiden, konden we niets doen. Dat was enorm confronterend. Vooral omdat er zo veel jonge patiënten, in de fleur van hun leven, aan de andere kant van de tafel zaten. Bovendien werd het altijd erger en erger, het nieuws altijd maar slechter en slechter."

"Aids stond gelijk aan een doodvonnis", zegt ook Boris Cruyssaert. "Daarom dat de eerste campagnes over aids vooral een alarmerende toon aansloegen. Die waren er echt op gericht om mensen schrik aan te jagen."

Deze onheilspellende sensibiliseringsspot verscheen in 1987 op de Britse televisie:

En die angst sloeg aan. Vooral omdat er in het begin weinig geweten was over de manier waarop de ziekte werd overgedragen. Dat leidde soms tot paniekreacties. Zo zijn er verhalen bekend van begrafenisondernemers die weigerden mensen te begraven die aan aids waren overleden. Of brandweermannen die geen besmette mensen uit hun brandende huis durfden te redden. "In sommige ziekenhuizen bij ons durfde men zelfs het eten niet binnenbrengen, maar zette men het gewoon aan de deur", zegt Laga. 

In België wilde men paniekreacties zo veel mogelijk vermijden. "De eerste tv-spot over aids uit 1987 was eigenlijk zeer veralgemenend en gericht naar de hele bevolking. Men wilde niet te veel nadruk leggen op homo's om hen niet te discrimineren", zegt Cruyssaert.  "Maar de slogan van de campagne, 'Open je ogen voor aids ze sluit', was ook niet echt geruststellend."

Bekijk hieronder één van de tv-spotjes uit de aidscampagne die in 1987 op BRT werd getoond:

Er werden verschillende versies uitgezonden, allemaal met de bedoeling om het brede publiek te informeren over aids en met de uitdrukkelijke raad om zich te beperken tot één vaste partner.

Eind 1986 legde toenmalig staatssecretaris voor Gezondheidszorg Wivina Demeester in het programma "Argus" uit waarom haar aidscampagne niet specifiek gericht was tot homo's:

"Maar dat heeft jammer genoeg op zijn beurt ertoe geleid dat de homogemeenschap zich in de steek gelaten voelde", zegt Cruyssaert. "Ze zagen iedereen rond hen sterven en toch waren er geen campagnes specifiek op hen gericht. Dat heeft voor trauma's gezorgd. Sommige homo's durfden zelfs helemaal geen seks meer hebben."

Intussen zijn we bijna 40 jaar na de eerste uitbraak van aids in de VS. De "homokanker" is dankzij aidsremmers uitgegroeid tot chronische aandoening. "Wie vandaag besmet is met het hiv-virus en trouw zijn medicatie neemt, heeft eigenlijk dezelfde levensverwachting als iemand zonder hiv", zegt professor Laga. "Door de medicatie wordt het virus zodanig onderdrukt dat het zelfs niet meer kan worden doorgegeven aan anderen."

Toch voelen mensen met hiv zich nog vaak buitengesloten en gediscrimineerd. Vaak zijn ze ook bang om andere mensen in te lichten en te vertellen over hun geheim. "Mensen zijn niet altijd goed geïnformeerd en vaak leeft nog dat oude beeld van hiv", zegt Boris Cruyssaert. "Dat hiv gelijk staat aan aids en dat dat een doodvonnis betekent. Instinctief denken we: dat is iemand gevaarlijk en daar willen we niets mee te maken hebben. En dat leidt nog steeds tot stigmatisering", besluit Cruyssaert.

En toch zijn hiv en aids nog lang de wereld niet uit. Vorig jaar zijn er opnieuw 770.000 mensen gestorven aan de gevolgen van aids. Bijna twee derde van hen leeft in Afrika. Wereldwijd zijn er vorig jaar 1,7 miljoen nieuwe hiv-besmettingen geteld. Dat brengt het totaal op 38 miljoen mensen die vandaag leven met hiv.  

BEKIJK hier de getuigenis van 2 hiv-dragers in "De zevende dag" op Eén, of hoe Darryl E.  Woods in de loop der jaren van 15 medicatiepillen naar slechts 1 pil ging

Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal":