30 jaar geleden eindigde de Koude Oorlog in Malta

30 jaar geleden zetten de Amerikaanse president George H. Bush en zijn Sovjetcollega Mikhail Gorbatsjov officieel een punt achter de Koude Oorlog. Dat gebeurde tijdens een topontmoeting op een Russisch cruiseschip voor de kust van het eiland Malta in de Middellandse Zee. De voorbije jaren lijkt die Koude Oorlog echter terug van (nooit) weggeweest.

De top van Malta was bedoeld als de eerste ontmoeting tussen de Amerikaanse president George H. Bush Sr. -die kort tevoren Ronald Reagan was opgevolgd- en Sovjetleider Mikhail Gorbatsjov.

De bijeenkomst speelde zich echter vooral af tegen de achtergrond van radicale veranderingen in het oosten van Europa. De maanden tevoren waren de communistische regimes in Polen, Hongarije, Oost-Duitsland, Bulgarije en Tsjecho-Slowakije in elkaar gestort en waren die landen in volle overgang naar westers geïnspireerde democratieën.

Samen met de val van de Berlijnse Muur (foto) was de greep van de Sovjet-Unie op het Oostblok fors verzwakt. Beide leiders gingen dus niet enkel kennismaken, ze moesten bekijken hoe het nu verder moest tussen de twee grootmachten. (Lees verder onder de foto).

De val van de Berlijnse Muur betekende een keerpunt in de geschiedenis van Europa.

Tussen Jalta en Malta

De top vond plaats op het Russische cruiseschip Maxim Gorki voor de kust van het eiland Malta in de Middellandse Zee. Niet zo'n goede keuze, want door het woelige weer kon Bush pas met vertraging aan boord komen en werden veel deelnemers zeeziek.

Eens aan boord werd de sfeer echter goed en dat zou tekenend worden voor de periode die ging komen. Er was bovendien niet eens zo veel om van mening over te verschillen: het Oostblok was toch al zo goed als uiteengevallen en de Sovjetinvloed taande er zienderogen.

De top in Malta symboliseerde dan ook het einde van de confrontatie die in februari 1945 was begonnen tijdens die beruchte oost-westtop in Jalta, toen Franklin Roosevelt, Churchill en Stalin (foto) er niet in slaagden om een naoorlogse structuur voor Europa uit te tekenen.

De top in Malta symboliseerde het einde van de confrontatie die in 1945 was gestart

Bush en Gorbatsjov gingen beiden uit van de feitelijke toestand en keken vooral naar de toekomst. Het ideologische conflict van de Koude Oorlog werd opzijgezet. Gorbatsjov aanvaardde de veranderingen in Oost-Europa en Bush beloofde hem alle steun bij zijn hervormingsbeleid in de Sovjet-Unie.

Concreet beloofden beide grootmachten om de peperdure wapenwedloop tussen de twee blokken te beëindigen en het "vredesdividend" om te zetten in welvaart. Het waren voor een keer eens geen holle woorden. Een jaar later ondertekenden beide leiders het CFE-verdrag over de beperking van conventionele strijdkrachten in Europa, iets waarover twintig jaar lang onderhandeld was. Nog een jaar later werden de kernarsenalen gevoelig verminderd via het START-1-verdrag. (Lees verder onder de foto).

Churchill, Roosevelt en Stalin bij hun top in Jalta in februari 1945: bondgenoten, maar geen vrienden

"Naar een nieuw tijdperk"

Officieel waren er geen verliezers in de Koude Oorlog, maar in werkelijkheid was dat wel zo. De invloedssfeer die de Sovjet-Unie op het einde van de Tweede Wereldoorlog in Oost- en Centraal-Europa had verkregen, smolt als sneeuw voor de zon, net als elders in de wereld overigens.

De frustratie daarover zou in de Sovjet-Unie zelf tot spanningen leiden en het beleid van president Gorbatsjov in vraag stellen. De machtsstrijd tussen conservatieven en hervormers in Moskou werd scherper en zou nadien leiden tot een mislukte staatsgreep en het einde van de Sovjet-Unie.

De invloedssfeer die de Sovjets in 1945 in Oost- en Centraal-Europa hadden verkregen, smolt als sneeuw voor de zon, net als elders in de wereld

Bovendien werd met de dag duidelijker dat die fragmentatie van het "rode imperium" niet aan de grenzen van de Sovjet-Unie zou ophouden. Het opkomende nationalisme van de talrijke volkeren binnen die staat begon te morrelen aan het machtsmonopolie van de communistische partij en het Sovjetsysteem zelf.

Dat alles speelde zich af tegen een achtergrond van een dreigende economische ineenstorting. Gorbatsjov gaf dan ook niet zomaar zijn machtspositie in Europa weg. Hij had het "vredesdividend" en de steun van het buitenland nodig in een (vergeefse) poging om de Sovjetstaat te laten overleven.

Meest gelezen