Minder kerkgangers, doopsels, vormsels en huwelijken: katholieke kerk krimpt, maar vervrouwelijkt

Vorig jaar publiceerde de Belgische katholieke kerk haar eerste jaarrapport met cijfers uit 2016. Dit nieuwe, tweede rapport gaat over 2018. Vergelijken doet het rapport zelf niet, omdat de gegevensverzameling nog "te pril" of "onvoldoende verfijnd" is. VRT NWS zet enkele cijfers naast elkaar.

Op een doorsneezondag, de derde van de maand oktober, gingen in 2016 286.393 mensen naar de mis; in 2018 waren dat er nog 238.298. Dat is bijna 50.000 mensen of 16,7 percent minder.

Behalve de eucharistie gaan ook de andere kerkelijke sacramenten en belangrijke momenten achteruit: 44.850 doopsels in 2018 tegenover 50.867 in 2016 (- 11,8 percent); de vormsels dalen 4 percent van 41.060 naar 39.284 en de kerkelijke huwelijken zakken fors van 7.859 naar 6.765 (- 13,9 percent). Voor eerste communies en kerkelijke uitvaarten (43 percent van alle overlijdens) zijn de cijfers voor het eerst bekendgemaakt en kunnen we nog niet vergelijken. 

"In onze huidige seculiere en multireligieuze maatschappij zijn wie elke zondag samenkomen voor de liturgie en de binnenste kring van de kerk vormen veeleer bescheiden van omvang geworden," schrijft aartsbisschop Jozef De Kesel in het voorwoord van het nieuwe jaarrapport. Maar er zijn "vele graden van toebehoren tot de kerk" en daar biedt het rapport een staalkaart van. De focus ligt op de rol van vrouwen in de kerk.

Jeroen Moens, die het rapport mede opstelde: "Vroeger was je katholiek uit culturele traditie; je werd gedoopt of gevormd omdat je hele omgeving dat deed. Nu kiezen mensen bewust voor authenticiteit en weloverwogen voor een sacrament."

Bij de cijfers voor de zondagsmis moeten ook de weekmissen, de diensten in woonzorgcentra en de radiomis worden geteld, vindt Moens. En, zegt hij, "238.000 bezoekers voor de zondagsmis, vergelijk dat eens met de 100.000 bezoekers voor het voetbal elk weekend?" Meer dan een half miljoen mensen gaan wel nog naar een kerstviering. 

En dan het personeel van de kerk. Er zijn minder priesters (4.347 tegenover 4.979 in 2016, - 12 percent) en religieuzen (9.560 tegenover 10.262, - 6%), maar ongeveer evenveel bedienaars van de eredienst (2.260 tegenover 2.274) en het aantal diakens blijft met 601 exact gelijk. Opmerkelijk bij de bedienaars van de eredienst (priesters, diakens en leken, betaald door de federale overheid) is dat een op de vijf uit het buitenland komt, vooral uit Congo (172), Frankrijk (43) en Polen (34). Pastores in de zorg gaan erop vooruit van 498 naar 550.  

Voor het eerst is ook het aantal leken met een pastorale taak geteld. Ze werken in parochies of in de zorgsector en ze waren in 2018 met 2.038. Daar zijn vooral veel vrouwen bij. En nog een markant cijfer: de Belgische parochies blijven draaien dankzij 147.659 vrijwilligers. 

55 percent van de mensen actief in de kerk zijn vrouwen. Ze werken op verschillende niveaus: overkoepelend, binnen hun bisdom of lokaal, als bijvoorbeeld parochie-assistente, catechiste of inspectrice voor het katholiek onderwijs.

Vrouwen doen wel veel vrijwilligerswerk; vier op de vijf betaalde functies in de kerk zijn nog altijd voor mannen.  En priester kunnen vrouwen nog altijd niet worden. "Er wordt naar gestreefd dat vrouwen binnen de kerk zowel uitvoerende als leidende taken kunnen opnemen," schrijft het rapport.

De kerk beleeft een transitie, zegt Jeroen Moens: meer vrouwen, meer geëngageerde leken en meer diversiteit. Ons land telt bijvoorbeeld 155 katholieke gemeenschappen met gelovigen van buitenlandse oorsprong (Afrikanen, Polen, Vietnamezen, Filipijnen ...) en 9 katholieke oosterse gemeenschappen. Zoals hierboven al vermeld is 20 percent van de betaalde bedienaars van de eredienst niet-Belgisch. 

In 2018 zijn acht kerkgebouwen overgedragen aan andere christelijke erediensten, bijvoorbeeld de Sint-Godelievekerk in Mariakerke is nu orthodox. 31 kerken werden onttrokken aan de eredienst. 39 parochies werden opgeheven; er blijven er nog 3.791 over.

Opvallend: grote kerken trekken veel volk. Het jaarrapport bundelt het aantal bezoekers voor toerisme en liturgie (erediensten) en komt uit op 2.853.040 belangstellenden voor de verschillende kathedralen van ons land.

Meer dan een miljoen mensen brachten in 2018 een bezoekje aan de Sint-Baafs in Gent, met het Lam Gods van Van Eyck. 800.000 stapten de drempel van de Sint-Michiels-en Sint-Goedele in Brussel over.

De Onze-Lieve-Vrouwekerk in Brugge - geen kathedraal - lokte maar liefst 1.110.000 bezoekers. Veel toeristen gaan daar de Madonna met Kind van Michelangelo bekijken. 

Of je je door een trappist te drinken katholieker gaat voelen, is niet bekend. Maar de zes Belgische abdijen die trappist brouwen – Achel, Chimay, Orval, Rochefort, Westmalle en Westvleteren - krijgen ruim aandacht in het jaarrapport, met het aantal monniken, andere werknemers en gebrouwen hectoliters erbij. 

Naast het bierbrouwen zijn de betrokken abdijen ook "belangrijke spirituele bakens van de kerk", zegt Jeroen Moens. Veel mensen trekken er zich voor kortere tijd terug. In (steeds meer) bezinningscentra en abdijen zijn in 2018 227.279 overnachtingen geteld. 

Nog enkele markante cijfers: in de tien opvangpunten voor slachtoffers van seksueel misbruik in de kerk hebben zich in 2018 26 mensen gemeld.

En in de loop van 2018 kregen 150 Syrische christelijke vluchtelingen een humanitair visum. Twee derde van hen zijn opgevangen door de Belgische bisdommen.

Het jaarrapport verkent ook de brede maatschappelijke invloed van de kerk, in zorg, onderwijs, media, hulpverlening en allerlei bewegingen. U kunt het volledige rapport hier raadplegen.

Bekijk het verslag van "Het Journaal" hier: