Geen poliovaccin? Geen probleem

Of er iemand raad weet, vraagt Siska (schuilnaam) zich af op de Facebook-groep Vaccinvrij. Ze heeft net een papier in de bus gekregen dat haar zoontje nog het verplichte poliovaccin moet krijgen. “Wat kan ik doen? Ik wil m’n kindje echt niet laten vaccineren.”

Wat volgt is een reeks adviezen, ervaringen en voorbeeldbrieven over hoe ze het vaccin kan omzeilen. Brieven negeren, attest vervalsen, de boete betalen… Het passeert allemaal de revue.

In ons land is er maar één verplichte vaccinatie. Elk Belgisch kind moet voor de leeftijd van achttien maanden zijn of haar prikjes krijgen tegen polio, beter bekend als kinderverlamming. Dat schrijft een Koninklijk Besluit sinds 1966 voor. Datzelfde besluit zegt ook dat ouders het vaccinatiebewijs bij de gemeente moeten binnenbrengen.

Boete en cel

In de praktijk blijken heel wat mensen die wettelijke verplichting niet na te komen. Dit jaar alleen, tot september gerekend, maakten gemeenten al meer dan vierduizend dossiers over aan de FOD Volksgezondheid, omdat ze na drie herinneringen geen attest zagen. De inspecteurs van de FOD proberen op hun beurt ouders nog eens aan te sporen. Als dat niets oplevert, sturen ze het dossier naar het parket voor verdere opvolging. Dat zou op dit moment 728 dossiers voor opvolging in handen hebben. In heel 2018 waren er dat 550.

De FOD Volksgezondheid wijst erop dat de Belgen die een attest schuldig blijven niet per definitie vaccinweigeraars zijn. “Uit ervaring weten we dat heel wat ouders hun kind wel laten vaccineren maar vergeten om het bewijs binnen te brengen, of het verloren zijn”, klinkt het.

Ouders die weigeren het verplichte vaccin te laten toedienen, riskeren een geldboete van maximaal 800 euro en een gevangenisstraf van maximaal een maand. Maar in de praktijk leidt het hardnekkig weigeren of vergeten van een vaccinattest zelden tot zulke scenario’s.

Navraag bij het Openbaar Ministerie leert dat de afgelopen drie jaar bijna 90 procent van alle dossiers geseponeerd werd, meestal omdat “de toestand dan toch geregulariseerd werd” maar ook omdat er uiteindelijk “geen misdrijf” bleek te zijn. In iets meer dan tien gevallen werd een minnelijke schikking voorgesteld, wat bijvoorbeeld in Limburg neerkomt op een boete van 150 euro. Hetzelfde geldt voor rechtstreekse dagvaardingen voor de correctionele rechtbank.

Tot welke veroordelingen zulke dagvaardingen leiden, kon het Openbaar Ministerie niet kwijt. In krantenarchieven duiken wel berichten op. In 2017 bijvoorbeeld, toen een Pools koppel in Brugge veroordeeld werd tot zestien dagen cel omdat ze hun dochtertje weigerden in te enten.

Vals gevoel van veiligheid

Op antivaxwebsites is de Belgische polioverplichting sowieso een hot issue. Net zoals Siska vragen tientallen ouders zich af hoe ze die verplichte prik kunnen omzeilen. De conclusie is zowat steeds dezelfde: wie zijn kind echt niet wil vaccineren, doet het ook niet. Zelfs niet tegen polio.

Het illustreert hoe een verplichting niet per se een sluitende oplossing is. “Indien je weigert, riskeer je een boete of ga je in uitzonderlijke gevallen voor een paar dagen de gevangenis in”, zegt vaccinoloog Corinne Vandermeulen (KU Leuven). “Maar je kind is dan nog steeds niet gevaccineerd. Wat voor nut heeft het dan?”

Een verplichting creëert een vals gevoel van veiligheid, benadrukt ze. Temeer omdat er soms artsen bereid zijn valse attesten uit te schrijven, zoals ook bleek uit de undercoverreportage van De Morgen. Vandermeulen: “Je merkt dat ook in andere landen waar een verplichting heerst: meer valse attesten.”

Het doet de vraag rijzen hoe nuttig een polioverplichting nog is. Zeker omdat de ziekte al decennialang niet meer in België voorkomt. Sinds 2002 is ze zelfs helemaal uitgeroeid in Europa. Toch vinden vaccinexperts dat de verplichting moet behouden blijven. “Het zou een fout signaal zijn, op een moment dat polio wel nog circuleert elders in de wereld, om te zeggen: en nu gaan wij stoppen. Die dreiging is niet weg, zeker niet nu we worden geconfronteerd met een grote vluchtelingenstroom”, zegt vaccinatiebeleidsmanager Geert Top van het Agentschap Zorg en Gezondheid.

Buurlanden strenger

De polioverplichting afschaffen? Daar is niemand op dit moment voorstander van. Al betekent dit evenmin dat experts staan te springen voor een verdere uitbreiding van de vaccinplicht. Zeker niet voor Vlaanderen. “Ik vrees dat het een enorme terugslag zou veroorzaken”, zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven). “Je loopt het risico dat mensen die zich tegen de politiek keren zich ook tegen vaccins keren. In Vlaanderen is het ook niet nodig. Wij hebben de luxe van een hoge vaccinatiegraad.”

Nochtans gaan er politiek almaar meer stemmen op om naast polio nog andere vaccins te verplichten. Sp.a bijvoorbeeld ziet wel graten in de verplichting van het mazelenvaccin, terwijl Freya Saeys (Open Vld) vindt dat het hele basisprogramma afdwingbaar moet worden.

De inspiratie hiervoor komt uit de buurlanden, waar steeds meer wordt geopperd om vaccins wat minder vrijblijvend te maken. In Duitsland bijvoorbeeld is sinds kort het mazelenvaccin voor kinderen verplicht. En in Nederland is er een wetsvoorstel zodat crèches kinderen zonder vaccins kunnen weigeren. In Wallonië geldt deze regel nu al.

Italië en Frankrijk gaan nog een stap verder. Daar bestaat sinds 2017 en 2018 een algemene verplichting. “Zij stonden dan ook met hun rug tegen de muur”, zegt professor Pierre Van Damme (Universiteit Antwerpen). “Hun vaccinatiegraad was dusdanig gedaald dat infectieziekten er opnieuw vrij spel kregen. Als tijdelijke maatregel is zoiets absoluut te verdedigen.”

Populisme

De gerenommeerde antropologe Heidi Larson, directeur van The Vaccine Confidence Project, vindt een verplichting zeker geoorloofd. “Is het ideaal? Nee. Maar de realiteit leert dat mensen nog nooit dingen hebben gedaan louter omdat ze goed voor hen zijn: van gordels, tot helmen en vaccins.”

Het is een moeilijke discussie, vindt Larson. “Mensen vergeten altijd dat een verplichting dient om de bevolking te beschermen. Ze zijn zo bezig met hun individuele rechten dat ze niet beseffen dat dit helemaal niet om het individu gaat. Het gaat om het beschermen van een hele groep.”

Of je moet verplichten hangt volgens haar af van de situatie en van het vaccin. “Het HPV (humaan papillomavirus, onder andere tegen baarmoederhalskanker, red.) bijvoorbeeld zou ik nooit verplichten. Uiteraard vind ik dat elk meisje dat zou moeten krijgen. Het is belangrijk voor jouw persoonlijke gezondheid en die van je partner. Maar het is niet van dezelfde orde als besmettelijke ziektes zoals mazelen en griep. Die brengen een hele samenleving in gevaar.”

Hoe dan ook kan een verplichting nooit een toverformule zijn, daar zijn alle experts het over eens. Sterk uitgebouwde gezondheidssystemen waarbij de bevolking gratis en gemakkelijk alle vaccinaties kan krijgen, zijn veel crucialer. Net zoals het politieke klimaat een impact heeft op het vertrouwen van mensen in vaccins. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat in landen waar populisme hoogtij viert ook de vaccintwijfel toeneemt.

Finland bewijst dat een hoge vaccinatiegraad kan zonder verplichting. Daar halen ze voor een resem vaccins een dekking van ruim 95 procent. “Het vertrouwen in vaccins is er al geruime tijd erg hoog”, zegt Larson. “Zelfs ondanks enkele incidenten met het griepvaccin." Er werd bij het vaccin tegen de Mexicaanse griep een verhoogd risico vastgesteld van narcolepsie of slaapstoornis bij kinderen en jongeren. Het onderzoek naar een eventueel verband loopt nog steeds. “Let wel, het is niet dat de mensen zich toen geen zorgen maakten, maar mensen gaan helemaal anders om met zo’n crisis als het onderliggend vertrouwen groot is.”