Vaccins verplichten niet per se een sluitende oplossing: ‘Vals gevoel van veiligheid’

Of er iemand raad weet, vraagt Siska* zich af op de Facebookgroep Vaccinvrij. Ze heeft net een papier in de bus gekregen dat haar zoontje nog het verplichte poliovaccin moet krijgen. “Wat kan ik doen? Ik wil m’n kindje echt niet laten vaccineren.”

Wat volgt is een reeks adviezen, ervaringen en voorbeeldbrieven over hoe ze het vaccin alsnog kan omzeilen. Brieven negeren, attest vervalsen, de boete betalen… Het passeert allemaal de revue. “Ik zal de gerechtelijke gevolgen wel dragen”, reageert een andere vader. “Er komt sowieso geen vaccin in mijn kind.”

De vraag van Siska* is niet uitzonderlijk. Op de Facebookgroep stellen tientallen ouders een gelijkaardige vraag. En de conclusie is zowat steeds dezelfde: wie zijn kind echt niet wil vaccineren, doet het ook niet. Zelfs niet tegen polio.

Het illustreert hoe een verplichting niet per se een sluitende oplossing is. “Indien je weigert riskeer je een boete of ga je in uitzonderlijke gevallen voor een paar dagen de gevangenis is”, zegt vaccinoloog Corrine Vandermeulen (KU Leuven). “Maar je kind is dan nog steeds niet gevaccineerd. Wat voor nut heeft het dan?”

Een verplichting creëert een vals gevoel van veiligheid, benadrukt ze. Te meer omdat er steeds artsen bereid zijn om valse attesten uit te schrijven, zoals ook bleek uit de undercoverreportage van De Morgen. Vandermeulen: “Je merkt dat ook in andere landen waar een verplichting heerst: meer valse attesten.”

Luxe

De meeste experts geven haar trouwens gelijk: een verplichting is niet de juiste manier. Zeker niet voor Vlaanderen. “Ik vrees dat het voor een enorme weerbots zou zorgen”, zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven). “Je loopt het risico dat mensen die zich tegen de politiek keren, zich ook tegen vaccins keren. In Vlaanderen is het ook niet nodig. Wij hebben de luxe van een hoge vaccinatiegraad.”

Nochtans gaan er politiek almaar meer stemmen op om naast polio, nog andere vaccins te verplichten. Sp.a bijvoorbeeld ziet wel graten in de verplichting van het mazelenvaccin, terwijl Freya Saeys (Open Vld) vindt dat het hele basisprogramma afdwingbaar moet worden.

De inspiratie hiervoor komt uit de buurlanden, waar steeds meer wordt geopperd om vaccins wat minder vrijblijvend te maken. In Duitsland bijvoorbeeld, is sinds kort het mazelenvaccin voor kinderen verplicht. En in Nederland is er een wetsvoorstel zodat crèches kinderen kunnen weigeren die geen vaccins hebben gehad.

Frankrijk en Italië gingen nog een stap verder. Daar bestaat sinds 2018 en 2017 een algemene verplichting. “Maar zij stonden dan ook met hun rug tegen de muur”, zegt professor Pierre Vandamme (Universiteit Antwerpen). “Hun vaccinatiegraad was dusdanig gedaald dat infectieziekten er opnieuw vrij spel kregen. Als tijdelijke maatregel is zoiets absoluut te verdedigen. In Frankrijk zien we trouwens dat het goed werkt. Al is dat niet louter omdat er een verplichting is, wel omdat het deel uitmaakt van een breed plan.”

Populisme

De gerenommeerde antropologe Heidi Larson, directeur van The Vaccine Confidence Project, vindt een verplichting zeker geoorloofd. “Is het ideaal? Nee. Maar de realiteit leert dat mensen nog nooit dingen hebben gedaan louter omdat ze goed voor hen zijn. Van gordels, tot helmen en vaccins.”

Het is een moeilijke discussie, vindt Larson. “Mensen vergeten altijd dat een verplichting dient om de bevolking te beschermen. Ze zijn zo bezig met hun individuele rechten, dat ze niet beseffen dat dit helemaal niet om het individu gaat. Het gaat om het beschermen van een hele groep.”

Of je moet verplichten, hangt volgens haar af van de situatie. “Maar ook van het vaccin. Het hpv-vaccin bijvoorbeeld (tegen baarmoederhalskanker, red), zou ik nooit verplichten. Uiteraard vind ik dat elk meisje dat zou moeten krijgen. Het is belangrijk voor jouw persoonlijke gezondheid en die van je partner. Maar het is niet van dezelfde orde als besmettelijke ziektes zoals mazelen en griep. Die brengen een hele samenleving in gevaar.”

Hoe dan ook kan een verplichting nooit een toverformule zijn, daar zijn alle experts het over eens. Sterk uitgebouwde gezondheidssystemen waarbij de bevolking gratis en makkelijk alle vaccins kunnen krijgen, zijn veel crucialer. Net zoals ook het politiek klimaat een impact heeft op het vertrouwen dat mensen hebben in vaccins. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat in landen waar populisme hoogtij viert, ook de vaccintwijfel toeneemt.

Finland bewijst dat een hoge vaccinatiegraad ook kan zonder verplichting. Daar halen ze voor een resem vaccins een dekking van ruim 95 procent. “Het vertrouwen in vaccins is er al geruime tijd erg hoog”, zegt Larson. “Zelfs ondanks enkele incidenten met het griepvaccin (er werd bij het vaccin tegen de Mexicaanse griep een verhoogd risico vastgesteld van narcolepsie of slaapstoornis bij kinderen en jongeren. Het onderzoek naar een eventueel verband loopt nog steeds, red) Let wel, het is niet dat de mensen zich toen geen zorgen maakten, maar mensen gaan helemaal anders om met zo’n crisis als het onderliggend vertrouwen groot is.”