Tijdslijn: hoe een telefoontje tot de afzetting van de Amerikaanse president Donald Trump zou kunnen leiden 

In Oekraïne vindt de tweede ronde van de presidentsverkiezingen plaats en behaalt de voormalige acteur en komiek Volodimir Zelenski de overwinning. Hij krijgt 73 procent van de stemmen achter zijn naam.

Over de hele wereld sturen landen officiële delegaties met hooggeplaatste regeringsfunctionarissen naar Oekraïne om de eedaflegging van Zelenski bij te wonen. President Trump wil niet dat de Amerikaanse vicepresident Mike Pence als hoogste vertegenwoordiger naar de plechtigheid gaat en vervangt hem door de Amerikaanse minister van Energie Rick Perry. Ook Kurt Volker en Gordon Sondland wonen de inauguratie bij. Dat wekt de indruk dat Trump misnoegd is en nog niet heel enthousiast over de nieuwe president van Oekraïne.

Er vindt een vergadering plaats in het Witte Huis plaats met president Trump, Gordon Sondland en Kurt Volker. Sondland en Volker bejubelen de kersverse Oekraïense president Zelenski, maar Trump is niet overtuigd. Trump zou hebben gezegd: “Ze zijn allemaal corrupt. Ze probeerden mij ten val te brengen.” Tijdens deze vergadering vraagt Trump aan Sondland en Volker dat ze in de toekomst met zijn persoonlijke advocaat Rudy Giuliani zouden samenwerken in het Oekraïne-dossier. “Praat met Rudy, praat met Rudy,” zou Trump hebben herhaald.

De Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne Marie Yovanovitch wordt plots teruggeroepen naar Washington. De beslissing is enigszins onverwacht omdat Yovanovitch door haar oversten op het ministerie van Buitenlandse Zaken hoog gewaardeerd wordt. Ze krijgt goede evaluaties en er waren al plannen om haar nog langer in Oekraïne te houden als ambassadeur. Ze wordt vervangen door interim-ambassadeur William Taylor.

Rond deze tijd uit de Nationale Veiligheidsadviseur in het Witte Huis John Bolton zijn ongenoegen over Rudy Giuliani. Die zou een parallel communicatiekanaal hebben geopend met Oekraïne. Giuliani is de persoonlijke advocaat van Trump en als dusdanig geen officieel lid van de regering of van de staf van het Witte Huis. Daarom kan hij buiten de officiële diplomatieke kanalen met Oekraïne onderhandelen. De medewerkster van Bolton Fiona Hill getuigt later dat Bolton over Giuliani zei: “Giuliani is een handgranaat die iedereen zal opblazen.”

De speciale gezant voor Oekraïne Kurt Volker ontmoet voor het eerst de Oekraïense president Zelenski. Volker getuigt later dat hij op dat moment geen vragen heeft gesteld over onderzoeken naar Joe en Hunter Biden en naar mogelijke inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Uit andere getuigenissen blijkt nochtans dat dit wel het plan was.

In het Witte Huis komt Alexander Vindman, de adviseur voor Oekraïne in de staf van John Bolton, te weten dat een aanzienlijk bedrag aan Amerikaanse militaire steun aan Oekraïne wordt tegengehouden. Het gaat om ongeveer 354 miljoen €, een bedrag dat door het Congres in de begroting voor 2019 was goedgekeurd.

Hooggeplaatste Amerikaanse regeringsfunctionarissen vergaderen met vertegenwoordigers van Oekraïne in het Witte Huis. De vergadering loopt goed, tot de Oekraïense delegatie de vraag opwerpt wanneer een ontmoeting zou kunnen plaatsvinden tussen president Trump en president Zelenski. Zelenski wil heel graag een ontmoeting met Trump, omdat hij Amerikaanse ruggensteun belangrijk vindt om een oplossing te vinden voor de oorlog in Oost-Oekraïne. Sondland laat uitschijnen dat de uitnodiging er alleen maar zal komen als Oekraïne de gevraagde onderzoeken opstart, met name naar de Bidens en naar inmenging in de verkiezingen van 2016. John Bolton beëindigt de vergadering abrupt en zegt later aan zijn medewerkster Fiona Hill dat de ontmoeting te veel begon te lijken op een “drugsdeal”.

Andri Jermak, de rechterhand van Zelenski, vraagt aan Volker om hem in contact te brengen met Trumps persoonlijke advocaat Giuliani. Hij zou hebben gezegd: “Ik voel dat de sleutel tot veel zaken afhankelijk is van het contact met Giuliani.”

De Amerikaanse zaakgelastigde in Oekraïne William Taylor neemt deel aan een videoconferentie met stafleden van de Nationale Veiligheidsraad. Tijdens het gesprek komt een medewerker van het Bureau voor Management en Budget (het begrotingsbureau) tussenbeide. Hij laat weten dat de militaire steun aan Oekraïne ter waarde van 391 milioen $ (of ongeveer 352 miljoen €) wordt bevroren.

Dit is de dag van het beruchte telefoongesprek tussen de Amerikaanse president Trump en de Oekraïense president Zelenski. President Trump beklemtoont daarin hoeveel de Verenigde Staten al voor Oekraïne heeft gedaan. In hetzelfde gesprek laat Trump ook verstaan dat hij wil dat er in Oekraïne een onderzoek wordt geopend naar de Bidens en naar Oekraïense inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016.

Na het gesprek

Kolonel Alexander Vindman, die in de kamer aanwezig was om notities te maken van het gesprek, maakt zich zorgen over de juridische implicaties van Trumps vraag aan Zelenski. Hij schakelt de hulp in van John Eisenberg, de juridische adviseur van de Nationale Veiligheidsraad, om dat na te gaan. In plaats van de officiële samenvatting van het gesprek te bewaren op de server die daar normaal voor gebruikt wordt, zet Eisenberg dat op een sterk beveiligd elektronisch opslagsysteem dat is voorbehouden voor de meest geheime en gevoelige informatie.

De klacht van een anonieme klokkenluider uit de inlichtingendiensten wordt doorgespeeld aan de Commissie voor de Inlichtingendiensten van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Die klacht gaat over het telefoongesprek van Trump met Zelenski op 25 juli. De klokkenluider was zelf niet persoonlijk getuige van dat gesprek, maar hij of zij had waarschijnlijk (rechtstreeks of onrechtstreeks) Alexander Vindman als bron, die wel getuige was. Het Witte Huis slaagt er in om de inhoud van de klacht 6 weken lang uit handen van het Amerikaans Congres te houden.

In Kiev uit zaakgelastigde William Taylor tegenover veiligheidsadviseur John Bolton zijn bezorgdheid over het feit dat Oekraïne nog altijd de beloofde militaire steun niet heeft gekregen. Op 29 augustus stuurt Taylor daarover ook een rechtstreeks bericht naar minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo. Daarin zegt Taylor dat hij het blokkeren van de hulp “flauwekul” vindt.

De nieuwswebsite Politico publiceert een artikel over hoe Trump de militaire steun aan Oekraïne blokkeert. Daarmee is de zaak voor het eerst ook publiek nieuws in de VS.

President Zelenski en de Amerikaanse vicepresident Mike Pence ontmoeten elkaar in Warschau. Zelenski vraagt aan Pence naar de geblokkeerde militaire hulp. Pence antwoordt dat hij de vraag zal doorspelen naar president Trump. Op de bijeenkomst maakt Gordon Sondland ook duidelijk aan een medewerker van Zelenski dat de hulp waarschijnlijk alleen maar zal vrijkomen als de Oekraïners openlijk verklaren dat ze het door Trump gevraagde onderzoek openen.

Na de ontmoeting is Zelenski bereid om dat onderzoek aan te kondigen, zoals Trump gevraagd had. Hij plant daarvoor een interview met de Amerikaanse zender CNN op 13 september 2019.

Er vindt een telefoongesprek plaats tussen president Trump en ambassadeur Sondland. Sondland vraagt aan de president wat hij “van Oekraïne wil?” President Trump antwoordt dat hij geen quid pro quo wil, maar hij wil wel dat Zelenski de gevraagde onderzoeken aankondigt.

William Taylor stuurt een bericht naar Sondland waarin staat: “Zoals ik heb gezegd aan de telefoon, vind ik het waanzinnig om hulp voor veiligheid achter te houden in ruil voor hulp bij een politieke campagne.”

De Commissie voor de Inlichtingendiensten van het Huis van Afgevaardigden wordt op de hoogte gebracht van de aanklacht van de klokkenluider.

De Nationale Veiligheidsadviseur John Bolton neemt ontslag.

Het Witte Huis geeft de 391 miljoen $ aan militaire hulp voor Oekraïne vrij.

Nancy Pelosi, de Democratische voorzitster van het Huis van Afgevaardigden, kondigt officieel aan dat het Huis een impeachmentonderzoek tegen president Trump zal opstarten. Op basis van wat tot dan toe al bekend is over de recente onderhandelingen tussen Trump en Oekraïne, zegt Pelosi dat Trump “zijn eed, de nationale veiligheid en de integriteit van de verkiezingen heeft verraden.”

Het Witte Huis geeft een gedeeltelijke weergave van het telefoongesprek tussen Trump en Zelenski van 25 juli vrij. Bij de Democraten rijst er meteen argwaan: is dat document wel volledig? Volgens wat voordien werd bericht, had Trump er immers veel sterker op aangedrongen om onderzoek naar de Bidens op te starten dan in de samenvatting te lezen was.

Op dezelfde dag ontmoeten Trump en Zelenski elkaar voor de eerste keer in New York, in de marge van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Beide presidenten ontkennen dat er sprake is geweest van druk vanuit het Witte Huis op Zelenski, of van een quid pro quo.

De inhoud van de aanklacht van de klokkenluider wordt volledig vrijgegeven. Dat levert meer informatie op over hoe het telefoongesprek tussen Trump en Zelenski juist is verlopen. Niet alleen blijkt nu dat Trump wel degelijk aan Zelenski vroeg om een onderzoek op te starten, maar bovendien geeft de klokkenluider aan dat het Witte Huis de details van het telefoongesprek geheim heeft proberen te houden. Dat gebeurde door de officiële samenvatting van het gesprek niet op te slaan op de gebruikelijke server.

Kurt Volker, de speciale gezant voor Oekraïne, neemt ontslag. Volker zou samen met Sondland en Rick Perry in contact hebben gestaan met Rudy Giuliani. Giuliani onderhoudt een parallel communicatiekanaal met Oekraïne, naast de officiële diplomatieke kanalen.

Enkele dagen na zijn ontslag getuigt Kurt Volker achter gesloten deuren voor de Inlichtingencommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. Hij geeft aan dat er aanwijzingen waren dat een bezoek van Zelenski aan Trump in het Witte Huis gekoppeld werd aan de vraag aan Oekraïne om de onderzoeken naar de Bidens en de verkiezingen van 2016 op te starten.

De vorige VS-ambassadeur in Oekraïne, Marie Yovanovitch, getuigt achter gesloten deuren. Zij vertelt over een lastercampagne die tegen haar gericht was, ondermeer door toedoen van Giuliani.

Fiona Hill getuigt in een gesloten hoorzitting. Zij was verantwoordelijk voor de dossiers Europa en Rusland in de staf van de Nationale Veiligheidsadviseur John Bolton. Ze beschrijft een Oekraïne-beleid dat parallel liep aan het officiële beleid. Ze geeft aan dat dit schaduwbeleid gerund werd door Rudy Giuliani.

Een belangrijke medewerker van minister van Buitenlandse Zaken Pompeo, Michael McKinley, getuigt voor het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. Hij zegt dat hij ontslag nam omdat hij ontevreden hoe er politieke informatie in wordt gewonnen voor politiek gewin.

Sondland getuigt voor het eerst voor het Huis van Afgevaardigden in een gesloten hoorzitting. De VS-ambassadeur zegt tegen de leden van het Congres dat Trump geen quid pro quo wil van Oekraïne. (Later, in de open hoorzitting van 20 november, zal hij dat corrigeren en zeggen dat hij zich plots wel details kan herinneren over een mogelijke quid pro quo.)

William Taylor getuigt in een gesloten hoorzitting. Daarin vertelt hij dat hij al geruime tijd bezorgd is over de parallelle en informele kanalen die worden gebruikt voor onderhandelingen met Oekraïne. Die kanalen zouden niet op dezelfde lijn zitten als de officiële diplomatieke kanalen.

Alexander Vindman wordt door het Amerikaanse Congres gehoord. Hij vertelt hoe hij het telefoongesprek tussen Trump en Zelenski beleefd heeft en over zijn de bezorgdheid na afloop van dat gesprek. Volgens Vindman leek het er immers op dat het Witte Huis het eigen buitenlands beleid ondermijnde met het oog op Trumps persoonlijke electorale agenda.

Het Huis van Afgevaardigden keurt een resolutie goed waardoor het impeachmentonderzoek zal worden voortgezet met open hoorzittingen en niet alleen met getuigenissen achter gesloten deuren. Dat gebeurt na protest van Republikeinse congresleden die de geheime hoorzittingen aan de kaak hadden gesteld en die het hele onderzoek partijdig noemden.

De transcripties geven nog meer details over hoe medewerkers van de regering-Trump tussen mei 2019 en september 2019 druk op Oekraïne uitoefenden om onderzoek op te starten naar de Bidens en naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016.

De eerste publieke hoorzittingen vinden plaats in de Inlichtingencommissie van het Huis van Afgevaardigden. Ambassadeur William Taylor en adjunct-staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken George Kent komen aan het woord. Beide personen getuigen over hoe Trump Oekraïne onder druk probeerde te zetten om onderzoek op te starten naar de Bidens en naar de verkiezingen. Ze geven meer uitleg over de rol van zijn persoonlijke advocaat Giuliani.

Marie Yovanovitch getuigt in een publieke hoorzitting. Yovanovitch geeft aan dat ze geschokt en “kapot” was van de persoonlijke aanvallen die Trump tegen haar lanceerde.

Mark Sandy is een medewerker van het Bureau voor Management en Budget. In zijn publieke hoorzitting getuigt hij dat hij het achterhouden van de militaire steun voor Oekraïne zeer vreemd had gevonden en dat er geen verklaring voor werd gegeven.

In open hoorzittingen herhalen de getuigen voornamelijk wat al bekend was over hun relaas achter gesloten deuren. Ook een medewerkster van vicepresident Pence, Jennifer Williams, wordt ondervraagd. Vindman geeft aan dat wat hij in het telefoongesprek tussen Trump en Zelenski te horen kreeg, naar zijn aanvoelen “ongepast” was. Daarom had hij besloten om het aan te geven bij de juridische medewerker John Eisenberg. Tijdens de hoorzitting ontstaat de indruk dat Vindman de bron is geweest – rechtstreeks of onrechtstreeks - van de klokkenluider.

Sondland wordt ondervraagd in een publieke hoorzitting en brengt een beduidend ander verhaal dan in zijn getuigenis achter gesloten deuren op 17 oktober. De ambassadeur zegt twee belangrijke dingen.

• Hij bevestigt nu dat voor Trump een bezoek van Zelenski aan het Witte Huis alleen mogelijk was àls Oekraïne een onderzoek zou aankondigen naar de Bidens en naar inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Sondland bevestigt dus dat er een quid pro quo was. Of ook de militaire hulp deel uitmaakte van die quid pro quo laat hij nog een beetje in het midden. Hij had weliswaar de indruk gekregen dat ook dat hulppakket aan Trumps verlanglijstje gekoppeld was, maar dat had hij nooit met zoveel woorden horen zeggen.
• “Everyone was in the loop.” Volgens Sondland waren ook vicepresident Pence en minister van Buitenlandse Zaken Pompeo perfect op de hoogte van de druk die Trump op Oekraïne uitoefende.

David Holmes, een diplomaat die op de VS-ambassade in Oekraïne werkt, getuigt over een telefoongesprek tussen Sondland en Trump waarbij hij aanwezig was en dat hij had kunnen horen. In dat gesprek informeerde president Trump bij Sondland naar de gevraagde onderzoeken.

Fiona Hill weerlegt voornamelijk de theorie dat Oekraïne zich had gemengd in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Volgens Hill staat het onomstotelijk vast dat Rusland daarvoor verantwoordelijk was.

Een rechtbank beslist dat Don McGahn, een voormalige advocaat van Trumps Witte Huis, door een commissie van het Huis van Afgevaardigden kan worden gedagvaard om te getuigen in het Rusland-onderzoek. Dat is een late uitloper van het onderzoek dat Robert Mueller voerde naar mogelijke samenwerking tussen Rusland en het campagneteam van Trump - en staat in principe los van het impeachmentonderzoek. Dat vonnis kan niettemin als een precedent gelden en ervoor zorgen dat andere medewerkers van het Witte Huis, zoals interim-stafchef Mulvaney of voormalig Nationaal Veiligheidsadviseur John Bolton, ook kunnen worden gedagvaard om te getuigen voor het Amerikaanse Congres.

Volgens de commissie-Inlichtingen van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden heeft president Donald Trump zijn macht misbruikt door Oekraïne onder druk te zetten om de zoon van zijn Democratische uitdager bij de verkiezingen van volgend jaar Joe Biden te vervolgen. Bovendien zou president Trump gepoogd hebben om het onderzoek te dwarsbomen, aldus het rapport van 300 bladzijden. Dat rapport is een samenvatting van de getuigenissen van een aantal topfunctionarissen zoals de huidige en vroegere ambassadeurs van de VS in Oekraïne en bij de Europese Unie.

Het Huis van Afgevaardigden wordt gedomineerd door de Democratische partij, die erg kritisch staat tegenover Trump. Het verslag wordt nu doorgespeeld naar de juridische commissie van het Huis. Wellicht zal een meerderheid van het Huis van Afgevaardigen de afzettingsprocedure van president Trump goedkeuren, maar het proces daarover wordt gevoerd in de Senaat, waar er een Republikeinse meerderheid is.

De Democratische voorzitter van het Huis van Afgevaardigden van de VS, Nancy Pelosi, vraagt de voorzitter van de juridische commissie in het Huis om de akte van beschuldiging tegen president Trump op te stellen. Volgens Pelosi is daar nu voldoende bewijs voor. De aankondiging komt een dag na een hoorzitting in de Juridische Commissie van het Huis, waar vier grondwetsexperten kwamen getuigen. Volgens drie van hen pleegde de president strafbare feiten waarvoor hij “impeached” kan worden.

De Juridische Commissie van het Huis van Afgevaardigden stelt de akte van beschuldiging tegen president Trump voor. Concreet beschuldigen de Democraten Trump enerzijds van machtsmisbruik. Trump zou namelijk tijdens het telefoontje naar Zelenski, aangedrongen hebben op een onderzoek naar Joe en zijn zoon Hunter Biden, voor zijn eigen politieke gewin. Het tweede “article of impeachment” – zo heet de aanklacht tegen Trump in het Engels - gaat over obstructie van het onderzoek dat het Congres naar de feiten wil voeren. Aan het woord is Jerrold Nadler, de voorzitter van de Juridische Commissie: “Niemand, ook niet de Amerikaanse president, staat boven de wet”, zegt hij.

In furieuze brief van zes pagina’s uit de Amerikaanse president al zijn frustraties over de impeachmentprocedure. Hij beschuldigt de Democraten ervan om de term impeachment te bagatelliseren, en noemt het gesprek dat hij had met Zelenski “onschuldig”. Trump maakt zich sterk dat hij altijd de belangen van Amerika voorop stelt als hij spreekt met buitenlandse leiders. Volgens de president proberen de Democraten hem al af te zetten sinds het begin van zijn ambtstermijn, omdat ze niet kunnen verkroppen dat ze de verkiezingen in 2016 verloren. “Jullie zien democratie als de vijand”, werpt Trump de Democraten toe.

Een historische dag: het voltallige Huis stemt of de Amerikaanse president al dan niet impeached wordt. Een meerderheid van het Huis, dat gedomineerd wordt door de Democraten, keurt de twee “articles of impeachment” goed. Donald Trump is officieel de derde president in de Amerikaanse geschiedenis die “impeached” wordt. Enkel Andrew Johnson in 1868 en Bill Clinton in 1998 was hetzelfde lot beschoren.