‘Europese Green Deal zet druk op Vlaamse ambities’

“Zien jullie ineens dat rood overal? Dat is dus niet een plotse maoïstische wereldrevolutie”, zegt Hans Bruyninckx terwijl hij op een flikkerende slide de temperatuursevolutie op aarde toont. “Jullie kennen dit, maar ik toon het toch graag opnieuw. Ik laat dit ook aan kinderen zien. En aan politici”, vertelt de Belg. “Niet dat ik de intellectuele capaciteiten van beleidsmakers onderschat. Maar de visuele voorstelling van waar we beland zijn, schudt wie afgeleid is altijd wakker.”

Het is met zijn bekende flair dat Bruyninckx, die al zes jaar het EMA leidt, enkele Europese perslui door het nieuwste naslagwerk van zijn agentschap hier in Kopenhagen leidt. State and outlook of the European Environment 2020 heet het. Het telt 500 pagina’s en ook dit rapport schudt wakker. Vooral het snelle verlies aan biodiversiteit is volgens deze mega-analyse catastrofaal. Alleen snelle en fundamentele veranderingen in de manieren waarop we wonen, ons verplaatsen en consumeren kunnen nog vermijden dat Europa niet opgesloten raakt in een economie die steeds grotere schade aanricht, zo luidt het.

Was Europa niet net goed bezig op milieuvlak?

Bruyninckx: “Het klopt dat we de laatste twee decennia heel wat druk op het milieu hebben weggenomen. Maar we deden niet wat we hadden beloofd. De kloof tussen de regels en de praktijk is groot. Daardoor sterven er onder andere nog altijd 400.000 Europeanen per jaar vroegtijdig door luchtvervuiling, is slechts 16 procent van de beschermde habitats en 40 procent van de beschermde soorten in gezonde staat.

“Ook heeft ons milieubeleid van alles niet gedaan. Toxische chemische stoffen zijn bijvoorbeeld een steeds groter probleem omdat er meer bij komen. Daar is geen gedegen strategie voor. De fundamentele onduurzaamheid van onze landbouw en het voedselsysteem en de mobiliteit is niet aangepakt, terwijl die zich versneld doorzet. De opwarming van de aarde veroorzaakt economische verliezen en tast onze biodiversiteit, gezondheid en landbouw aan. Net omdat alles op een complexe manier aan elkaar hangt, werkt gefragmenteerd beleid dat hier en daar een schadelijk effect opvangt niet meer.”

Zoals?

“De verbetering van de ontploffingsmotor. Tot anderhalf jaar geleden was de Duitse auto–industrie daar nog erg op toegespitst. De grote systeemspelers bleven vasthangen aan oude technologie, die ze dan een beetje minder vervuilend maken. Daardoor rijden we onszelf letterlijk vast in een systeem dat onhoudbaar is. Hetzelfde geldt voor de recente investeringen in kolencentrales en in nieuwe gascentrales of in wegeninfrastructuur voor auto’s. Als je een versnelde en verbrede doorbraak van de alternatieven wil, moet je versneld en breed uitfaseren wat je niet meer wil. Dat gebeurt niet voldoende.”

620.000 oudere auto’s mogen Gent en Antwerpen niet meer binnen. Wie de auto nodig heeft en geen nieuwe kan betalen, is kwaad.

“Er is veel te weinig nagedacht over sociale verdelingseffecten. Alsof dat iets is wat je dan nadien wel opvangt. Men zal veel meer via fiscaliteit moeten werken en sociale correcties moeten garanderen zodat systemen op fossiele brandstoffen ook echt verdwijnen zonder dat mensen plots in de problemen komen. Daarnaast moet je uiteraard aanlokkelijke alternatieven bieden. Meer openbaar vervoer, fietsen, gedeelde auto’s en betere bereikbaarheid. De meeste mensen wonen al in en rond een stad. En dan is er veel mogelijk, zoals deze stad illustreert. Eén miljoen mensen gebruiken in Kopenhagen voor zo’n driekwart van hun verplaatsingen de fiets of het openbaar vervoer of gaan te voet. Een compleet andere wereld in vergelijking met bij ons.”

Niet omdat ze zo groen zijn?

“Nee. Dit is het resultaat van dertig jaar plannen en investeren, verschillende functies zoals wonen en werken bij elkaar leggen. Daardoor is de auto hier geen logische keuze om je te verplaatsen. Ook zakenmensen nemen de auto niet. Die aanpak is laaghangend fruit, maar bij ons is daar te weinig mee gebeurd. Ja, Vlaanderen is verkaveld. We schieten echter niet op met dat steeds te herhalen. Een grote fout vind ik dat alles negatief verwoord wordt. Je mag niet meer met je auto in de stad. Je mag niet meer bouwen. Men vergeet over de winst te vertellen. U ondervindt toch ook meteen aan den lijve hoeveel aangenamer, stiller en minder stresserend het in deze hoofdstad is? Er zijn betere keuzes die een enorme winst zijn.”

België haalt als een van vijf EU-lidstaten zijn klimaatdoelen niet en zit met hardnekkige luchtvervuiling. Wat is uw reactie?

“Ik begrijp het niet. Terwijl de EU heel wat versnellingen hoger schakelt met de Green Deal die er volgende week aankomt (het klimaatplan van de Commissie die van Europa een klimaatneutraal en niet vervuild continent wil maken, BDB), is er bij ons veel te weinig ambitie. De Vlaamse regering zegt: ‘We gaan de EU niet blokkeren en we zullen de klimaatdoelen tegen 2030 niet halen. Terwijl de EU ondertussen al mikt op nog scherpere reducties. 2030, dat is nog twee legislaturen en dus absoluut een kans voor een inhaalbeweging. Die houding klopt niet. Europa zal dat niet blijven pikken nu de lat hoger gelegd wordt.”

Er komen boetes?

“Dat is niet onze bevoegdheid maar die van de Commissie, maar ik acht de kans reëel.”

We zijn wel een van de landen die de meeste milieumaatregelen rapporteren.

“Ja, omdat we zoveel beleidsniveaus hebben. Maar ook omdat er geen coherent beleid is. Het is eerder een isolatiepremie hier, een paar laadpalen daar. Ik maak er een karikatuur van, maar het komt toch in de buurt. Het betekent tegenstrijdigheden. Mensen in auto’s blijven betalen terwijl je ook probeert te vergroenen, werkt niet.”

We zijn nu eenmaal een klein...

(onderbreekt en vult verveeld aan) “... complex land met een begrotingstekort en er zou geen draagvlak zijn. Ik ken de mantra’s. Ja, het is makkelijker voor Nederland, dat een budgetoverschot heeft. Maar dat neemt niet weg dat non-beleid met de dag duurder wordt in vergelijking met wel het nodige beleid doorvoeren. En een draagvlak is geen deus ex-machina die plots neerdaalt. Maatschappelijke uitdagingen op zo’n manier aan de samenleving uitleggen dat zij gaat zien waarom we iets moeten doen en hoe we dat gaan doen, is bij uitstek de verantwoordelijkheid van politici. Als er een draagvlak nodig is om nationale sportteams aan te moedigen, dan is men er graag bij om ‘Tous ensemble!’ te roepen. Wel, we hebben dus nog wat andere dingetjes waarbij dat nodig is.

“Klein zijn als argument om niets te doen, is ook intellectuele onzin. Landen als Nederland, de Scandinavische landen en Duitsland hebben ook een kleine uitstoot als je het op wereldschaal bekijkt. Toch zetten zij in hun beleid voor 2030 wel volop in op verduurzaming. Omdat ze weten dat hun economie anders wegzinkt. Of neem Portugal, een land dat zich uit de crisis trekt door de economie van de toekomst te omarmen en nu leider aan het worden is in digitalisering en duurzame mobiliteit. (fijntjes) En Vlaanderen wil toch naar het noorden kijken? De erg ambitieuze plannen van Denemarken, Finland en Zweden zijn vrij te consulteren.”

Hoe kijkt u naar de rechtszaak van Greenpeace tegen Vlaanderen omdat we de EU-norm voor stikstofdioxide al zo’n tien jaar niet naleven?

“Dat falend beleid tast de gezondheid aan. Vlaanderen kan dit niet blijven negeren. Ondertussen is er in Nederland tenminste een politieke crisis over het stikstofprobleem daar. De regering, ondersteund door het Planbureau voor de Leefomgeving, heeft geconcludeerd: ‘We moeten het vonnis van de rechter hierover uitvoeren.’ Het debat ligt daar nu in al zijn ruwheid op tafel. Bij ons is niet eens een debat.”

De EU komt nu met een Green Deal, maar wereldwijd stijgt de uitstoot en in de VS sneuvelt milieubeleid.

“Trump heeft inderdaad de fundamenten van het Amerikaanse milieu- en klimaatbeleid afgekalfd. Het betekent meteen meer ziekte en vroegtijdige sterfte. Maar verschillende staten gaan de andere richting uit en dat doet ook de markt, die in de VS nog meer dan hier een grote impact heeft. Zij gaat niet mee in het ‘leve steenkool’-verhaal van deze president.”

Hoe hoopvol bent u over die Green Deal, die mikt op klimaatneutraliteit in 2050, een circulaire economie, zero vervuiling en een voedselstrategie?

“Het wordt een uitdaging om de lidstaten mee te krijgen. Maar dit voorstel is een aardverschuiving. De vorige Commissie had tien prioriteiten en milieu stond er niet bij. Nu staan milieu en klimaat helemaal bovenaan op de prioriteitenlijst van de Commissie-Von der Leyen. Bovendien zijn er al meteen strategieën en financiële middelen. (De Europese Investeringsbank investeert niet meer in fossiele brandstoffen, dus ook niet in gas en zal de komende tien jaar 1.000 miljard euro mee financieren. Een transitiefonds moet de overgang naar een koolstofarme economie begeleiden, BDB) Men erkent nu ook dat dit sociaal eerlijk moet gebeuren. Vooral dat zal doorslaggevend zijn om de lidstaten mee te krijgen.

“Ik ben dus opgetogen. Nooit zijn hier zoveel middelen voor vrijgemaakt. Het voorstel stelt dat economische groei maar kan binnen de grenzen van de planeet. Tot nu toe zeiden enkel ngo’s en wetenschappers dat. Nu staat het in de beleidsplannen. Het daagt eindelijk dat het riskant en kostelijk is niets te doen. De overstromingen, de bosbranden, de mislukte oogsten laten zich voelen. De realiteit dringt door.”