‘Wissel van de macht’ schetst een cynisch beeld van ‘de’ politiek

In de aflevering van de politieke Canvas-serie Wissel van de macht over de Open Vld zat anderhalve week geleden een bijzonder treffend beeldfragment. In het fragment, met beelden van tien jaar geleden, zien we de maker van de documentaires, VRT-collega Marc Van de Looverbosch, zelf in beeld, aan het eind van een interview met Jean-Marie Dedecker (toen LDD) voor De zevende dag. De journalist zegt, rechtstreeks in de camera: “Ik doe mijn werk als journalist. We hebben gehoord wat democratie à la Jean-Marie Dedecker inhoudt. Kijk uit voor spionnen onder uw bed of op de hoek van de straat.” Einde interview.

Daarmee doelde Van de Looverbosch op de privé­detective die Dedecker had ingehuurd om de vermeende betrokkenheid van zijn Open Vld-tegenstander Karel De Gucht bij een fraude­zaak door te lichten. Die actie van Dedecker was zeer zeker betwistbaar. Dan nog blijft de interventie van de VRT-journalist opmerkelijk. Het is een zeldzaam heldere illustratie van hoe een verslaggever speler – Mitspieler – wordt, en poogt mee aan de touwtjes te trekken, in dit geval ten nadele van een populistische outsider-politicus.

De reeks Wissel van de macht krijgt lof omdat ze met getuigen van eerste rang recente politieke geschiedenis aanschouwelijk maakt voor een breed publiek. Maar het is wel een specifiek beeld dat dat publiek van ‘de’ politiek krijgt. Een cynisch beeld.

Bijziend

Natuurlijk zijn politici geen koorknapen. De machtsverhoudingen tussen hoofdrol­spelers zijn belangrijk omdat ze inzicht kunnen bieden in verschuivende tendensen. Een achtergrondverhaal over de gespannen verhouding tussen de N-VA-tenoren Bart De Wever en Theo Francken is relevant omdat het illustratief is voor het dilemma waar hun partij zich voor geplaatst weet sinds de verkiezingsnederlaag van 26 mei over hoe rechts de N-VA moet zijn.

Zulke vensters laat Wissel van de macht toch wat te vaak dicht. Aflevering na aflevering krijgen we te zien hoe partijgenoten met kuiperij en verraad elkaar proberen het voetje te lichten. Alsof carrièrisme en botsende ego’s de enige drijfveer zijn van de politieke actie.

Wie meent dat House of Cards de realiteit weerspiegelt van het politieke bedrijf, komt in Wissel van de macht ruim aan zijn trekken. Wie evenwel een antwoord verlangt op de vraag hoe de klassieke partijen vandaag elk op een dieptepunt zijn beland, en hoe de macht dus ‘wisselde’, wordt van de tv-reeks weinig wijzer.

Toen ik zelf nog in de Wetstraat en belendende percelen rondliep, beleefde ik dezelfde incidenten mee vanop de voorste rijen. Dat gaf een opwindend gevoel, maar het leverde, achteraf bekeken, vaak berichtgeving op die bijziend inzoomde op het relletje van de dag. Die nauwe blik op het spel in plaats van op de knikkers lijkt bijna een culturele, Belgische kwestie. De erfenis van de befaamde reconstructieboeken van Hugo de Ridder speelt een rol.

Maar de tijd die De Ridder nog had om zijn verhalen te laten rijpen, is er vandaag niet meer. Er mag vandaag geen kei verlegd worden in de Wet­straat of hij wordt gereconstrueerd. Een politicus merkte ooit ironisch op dat journalisten amper nog geïnteresseerd zijn in beleid, als ze maar weten wat de toppolitici bij de onderhandelingen gegeten hebben.

In de Angelsaksische media maken gespecialiseerde nieuwssites als Politico of The Hill van elke politieke roddel breaking news, maar behoudt de klassieke pers toch wat meer afstand.

Nederlandse kwaliteitskranten blijven meestal ver weg van het interne gestook. Merk het verschil: als de regering met een begroting komt, worden er wel pagina’s en pagina’s gereserveerd om de concrete impact daarvan op het leven van de lezers te duiden.

Wie het spel meespeelt, verandert het ook. Hoe dat werkt, kunnen we aanschouwen bij de verslaggeving over de moeilijke federale regeringsvorming.

De opeenvolging van uitlekkende onderhandelingsnota’s noopte informateur Paul Magnette (PS) afgelopen week tot een originele truc. Elke deelnemende partij kreeg andere begrotingscijfers, zodat, bij een nieuw lek, helder werd in welke partij de mol diende gezocht te worden.

Lekken zijn de verantwoordelijkheid van de lekker, niet van de journalist die er over bericht. Er is, in alle eerlijkheid, waarschijnlijk geen redactie in dit land die de voorbije dagen níét gejaagd heeft op de teksten van Magnette. Wat hebben we daaruit uiteindelijk geleerd? Dat de prille paars-groene verstandhouding danig verstoord is geraakt.

Je zou de functie van een journalist bij zo’n onderhandeling kunnen vergelijken met die van een hacker die een computersysteem probeert te kraken. Een bonafide hacker doet dat om te testen of het afweersysteem voldoende functioneert (in casu: of de cohesie tussen de onderhandelaars sterk genoeg is om lekken te voorkomen). Maar er zijn ook andere hackers.

Terugkrabbelen

Dat blijkt ook weer bij de intense verslaggeving over Open Vld. Naar de positie van die partij gaat terecht veel aandacht. De komende uren en dagen kan de standpuntbepaling bij de Vlaamse liberalen cruciaal zijn voor het verdere verloop van de formatie. Gaat de partij in op de wenken van informateur Magnette om een paars-groene coalitie te bouwen, of krabbelt ze toch weer terug om N-VA weer in het spel te brengen?

Dat de liberalen verdeeld zijn over die kwestie, is niet gek. Hun kiezers zijn dat namelijk ook. Een liberale kiezer zal zich economisch uiteraard veeleer rechts situeren (in de buurt van N-VA), maar verkiest op andere assen een vrijere, progressievere koers.

Ook strategisch valt voor beide posities wat te zeggen. De N-VA aan de kant laten, levert een garantie op van keiharde oppositie op rechts. Toch boekte de Open Vld haar laatste verkiezingszeges (in 2003 en in 2014) juist vanuit een centrum­linkse regering.

Boeiend, verscheurend en belangrijk, dat alles. Daarom is het zo merkwaardig dat dit duivelse dilemma in sommige berichtgeving toch weer verengd wordt tot de persoonlijke ambities die aan voorzitter Gwendolyn Rutten toegeschreven worden. Alsof zij haar partij zou verpatsen voor een bord linzensoep – het premierschap.

Dat ‘frame’ wordt met veel smaak verspreid door tegen­strevers van Rutten, binnen en buiten haar partij, met een doel: het paars-groene denk­spoor saboteren. Wie dat frame zonder meer bevestigt, dient te weten in welk spel hij meespeelt.