Schotse nationalisten kunnen de volgende Britse regering maken of breken. Hun eis: onafhankelijkheid

Andrew Buchan lijkt niet zo zeker meer te zijn van de brexit waar hij in 2016 voor stemde. “Zonder Europese quota kunnen de vissers hier meer vangen”, zegt de doyen van een voornaam ­vissersgeslacht in het Schotse Peterhead, de vishoofdstad van de Europese Unie, “maar dan gaan ook de prijzen omlaag.” Zijn vrouw Christine heeft ook twijfels. “Ik vermoed dat de vissers als eersten het slachtoffer zullen zijn van de onderhandelingen. Ook de toegang tot afzetmarkten is een zorg.”

Het voortschrijdende inzicht brengt een stembusdilemma met zich mee voor het echtpaar, dat aan de koffie zit in het café bij de visserijschool waar hun kleinzoon Harvey studeert. De Conservatieve Partij wil de Britten zo snel mogelijk uit de EU slepen, terwijl de Schotse Nationalistische Partij (SNP) van Nicola Sturgeon, het enige alternatief in deze streek, de Schotten uit het Verenigd Koninkrijk wil halen. “Wij willen geen van beide”, zegt de gepensioneerde visser. “Wat moet je dan stemmen?”

Twee referenda in drie jaar tijd hebben het politieke landschap in Schotland danig ingewikkeld gemaakt. In 2014 stemde 55 procent van de Schotten tegen het verlaten van de Britse Unie, en twee jaar later stemde 62 procent van de Schotten tegen het Britse vertrek uit de Europese Unie. Extra complicatie is dat veel Schotten die ­tegen onafhankelijkheid stemden dat deden in de verwachting dat het Verenigd Koninkrijk bij de EU zou blijven. Dat is een misrekening gebleken.

Onder leiding van de eurogezinde en volkse Ruth Davidson wisten de Conservatieven bij de parlementsverkiezingen van 2017 een deel van het land op de SNP te heroveren, waaronder de oostkust met haar boeren, vissers en olievoorraden. Maar nu Davidson, geen liefhebber van Boris Johnson, deze zomer heeft plaatsgemaakt voor een fervente brexiteer, Alister Jack, is er hernieuwde steun voor de SNP.

Dilemma’s in Peterhead

In de straten van Peterhead hebben al deze veranderingen tot verwarring geleid, bijvoorbeeld bij de 72-jarige Helen Thomson, die zowel op de St Fergus Oil Terminal als in de visverwerking heeft gewerkt. “Ik wil bij Groot-Brittannië en bij Europa blijven. Ik word gek van, hoe heet ze, Nicola Sturgeon. Die blijft maar doorgaan over onafhankelijkheid, alsof er geen belangrijker dingen zijn. Alleen de Liberaal-Democraten zijn voor beide unies, maar daar stemt niemand op.”

Peterhead, dat meer kerken dan kroegen telt, valt onder het kiesdistrict Banff en Buchan, het meest eurosceptische district in Schotland. Dat ‘Leave’ er zelfs een nipte meerderheid heeft behaald, was te danken aan de boeren en vooral de vissers. Die wilden weer controle hebben over de Britse wateren. De voornaamste voorstanders  ­waren de vijf families die de vloot grotendeels in handen hebben, onder wie de Buchan-clan.

De 50-jarige Scott Baxter, directeur van zorgorganisatie Cornerstone, zegt al sinds zijn schooljaren in Arbroath voor een onafhankelijk Schotland te zijn. “Ik zag hoe onder Thatcher de vissersvloot daar werd gedecimeerd. Alle macht ging naar ‘de families’ van Peterhead. Hun belangen vallen niet samen met die van de mensen aan wal. Dat heeft de brexit aangetoond. Ik heb nu moeite om personeel te werven, doordat de aanwas van EU-burgers is opgedroogd. Dat geldt ook voor de visverwerkers.”

Een duim verloren

Er is nog een soort Schot: eentje die uit beide unies wil, de Britse en Europese. Darren is zo iemand, de brugwachter van de Queenie Brig in de ­ haven. “Er gaat te veel geld naar Brussel”, zegt hij, “en er is te veel macht in Londen, en ik steun het sociale SNP-beleid.” De veertiger, getooid in Celtic-shirt, wil dat er een echt sociaal beleid komt. Hij laat zijn rechterhand zien. Er mist een duim. “Verloren op de dokken. Ik kreeg geen penny compensatie. Nu zit ik hier, voor 1,50 pond (1,75 euro, red.) per uur, naar de boten en de zeehonden te kijken. Dat voelt zo onrechtvaardig.”

Een echt sociaal beleid, zo beaamt SNP-kandidaat Paul Robertson, kan alleen bij zelfbestuur. De 27-jarige politicus uit Aberdeen, wiens ouders in de olie werken, zegt dat de enige manier om ‘Get Brexit Done’ te krijgen, Schotse onafhankelijkheid is. “De brexit gaat nog jaren door. Als wij uit het Verenigd Koninkrijk stappen en bij de EU blijven, dan kunnen we eindelijk aan de belangrijke zaken toekomen.”

Het brexitakkoord dat premier Boris Johnson met de EU wist te sluiten, vindt hij oneerlijk. “Na het referendum waren we bereid om akkoord te gaan met een zachte brexit, dus met lidmaatschap van de interne markt en de douane-unie. Dat is door de Tories afgewezen als ‘geen echte brexit’. Maar kijk nu, onze vrienden in Noord-Ierland mogen wel bij de interne markt blijven. Het bewijst eens te meer dat wij Schotten niet meetellen voor de Conservatieven in Westminster.”

De machtsstrijd in Londen

Aan steun heeft Robertson geen gebrek. Waar de Conservatieven geld hebben, hebben de nationalisten mankracht. Activist Mary Shaw vertelt dat ze een autorit van meer dan zestig kilometer heeft gemaakt om kort voor de deadline een stembiljet bij een oude man af te leveren die per post wilde stemmen. “In North East Fife had de winnaar bij de vorige verkiezingen een meerderheid van twee, dus elke stem telt.”

De partij hoopt op 50 zetels. Genoeg om een flinke vinger in de pap te krijgen als de Conservatieven geen duidelijke meerderheid halen. In dat geval kunnen de Schotten een rol gaan spelen als ‘kingmaker’ en Labour-leider ­Jeremy Corbyn aan de macht helpen. De voorwaarde zal natuurlijk een nieuw referendum over onafhankelijkheid zijn.

Uit peilingen blijkt dat Johnson minder impopulair in Schotland is dan de nationalisten denken. De premier kan op steun rekenen van Charlie White, een garnalenvisser. Hij heeft bij de twee referenda telkens voor de verliezende partij gestemd: voor onafhankelijkheid van Schotland en tegen de brexit. “Natuurlijk baal ik”, zegt hij, “maar het is geen stijl om telkens een nieuw referendum te houden als de uitslag je niet bevalt. Je gelooft in democratie of niet.”