Waarom zijn vulkanen zo onvoorspelbaar? En waar schuilt het gevaar? 5 vragen en antwoorden
De uitbarsting van de vulkaan op White Island voor de kust van Nieuw-Zeeland heeft tientallen toeristen totaal verrast. Zeker 5 mensen zijn om het leven gekomen. Waarom blijft het erg moeilijk om uitbarstingen te voorspellen en waarom zijn ze zo gevaarlijk? 5 vragen en antwoorden.
1. Wat is er (niet) gebeurd op White Island?
De uitbarsting van de vulkaan in Nieuw-Zeeland was niet eens zo hevig, maar dat is ook niet nodig om slachtoffers te maken. Het feit dat veel slachtoffers op het eiland vastzaten, maakte het moeilijk om te ontsnappen.
Blijkbaar was er de voorbije dagen wat extra activiteit in en rond de vulkaan en werd er meer gas uitgestoten. Dat gebeurt echter wel vaker zonder dat er grote uitbarstingen volgen en wellicht zijn daarom de toeristen niet geweerd van het eiland. Het is ook net de brute kracht van vulkanen die aantrekkingskracht uitoefent op toeristen.
Nu hebben wetenschappers op vulkanen waar veel toeristen komen, sensoren geïnstalleerd die verhoogde activiteit zoals aardschokken en het uitstoten van gassen meten. Wanneer die activiteit een bepaalde grens overschrijdt, worden toeristen weggehouden. Toch blijft het erg moeilijk om een uitbarsting te voorspellen en soms barst een vulkaan ook uit zonder enige voorafgaande waarschuwing.
2. Zijn vulkanen verwoesters of scheppers?
Vulkanen zijn niets anders dan plekken waar magma en gassen uit de mantel van de aarde doorheen de aardkorst breken. Ze liggen dan ook vooral op breuklijnen waar tektonische platen elkaar raken. Nergens is dat meer het geval dan in de "ring van vuur" die de Stille Oceaan omcirkelt van het Verre Oosten tot de westkust van Amerika.
Er rommelt altijd wel ergens een vulkaan in eilandstaten zoals de Filipijnen en Indonesië die als het ware geschapen zijn door vulkanen en bijhorende aardbevingen en tsunami's. Een voorbeeld is de beruchte Krakatau in Indonesië die in 1883 ontplofte en in de zee verdween. Nadien rees op die plaats opnieuw een vulkaan uit de zee op die de naam Anak Krakatau ("Kind van Krakatau") kreeg.
3. Zijn er nu meer uitbarstingen dan eerder?
De voorbije jaren waren er enkele dodelijke uitbarstingen, maar niet zo veel meer dan anders. Eind vorig jaar vielen er in Indonesië 429 doden toen een tsunami inbeukte op de westkust van het eiland Java. Dat was het gevolg van de explosie van vulkaan Anak Krakatau tussen Java en Sumatra. In 2010 vielen er meer dan 350 doden bij de uitbarsting van de vulkaan Merapi in het oosten van Java. In die regio bezoeken toeristen graag de vulkanen Bromo en Ijen, maar ook dat is niet zonder risico. Zo kwamen in 2004 twee toeristen om toen de Bromo onverwacht uitbarstte. Nochtans zijn er op de Bromo ook sensoren aangebracht.
Aan de andere kant van de Stille Oceaan vielen er vorig jaar meer dan 200 doden door de uitbarsting van de Fuego in Guatemala en de Popocatepetl in Mexico. In Europa valt dat al bij al nog mee. Wel is er in juli van dit jaar een dode gevallen bij de uitbarsting van de Stromboli in Italië. In dat land rommelt ook de Etna op Sicilië en de beruchte Vesuvius nabij Napels. In het jaar 79 werden daar de Romeinse steden Pompei en Herculaneum door gloeiende asse bedekt.
4. Waar zit het gevaar bij vulkanen?
De onvoorspelbaarheid is dus een factor. Anderzijds zijn stromen van hete lava dan wel spectaculair, ze veroorzaken doorgaans weinig doden. Veel gevaarlijker zijn rotsblokken en stenen die door vulkanen worden uitgebraakt en vooral pyroclastische wolken. Dat zijn erg hete en giftige gassen en as die met grote snelheid worden uitgestoten. Als u dan in de buurt bent, hebt u geen schijn van kans.
Ook de beruchte "lahars" of modderstromen en aardverzakkingen leiden vaak tot veel slachtoffers of schade. In een aantal gevallen -zoals bij de Anak Krakatau- vallen er doden door aardbevingen en tsunami's in de kustgebieden die veroorzaakt worden door uitbarstingen.
5. Waarom trekken vulkanen mensen aan?
Ondanks de gevaren zijn mensen altijd aangetrokken geweest door vulkanen. Zo zijn de hellingen vaak erg vruchtbaar, onder meer voor wijnbouw zoals in Italië of voor de koffieteelt in Zuidoost-Azië.
De brute kracht van vulkanen heeft in alle tijden mensen gefascineerd en vaak heeft er zich een toeristische industrie ontwikkeld rond vulkanen. Een bezoek aan Sicilië is dan ook niet af zonder een tochtje naar de Etna.
Voor veel culturen zijn vulkanen ontmoetingsplaatsen met de goden of met de onderwereld. Zo is op de flanken van de Agung op het Indonesische eiland Bali de Pura Besakih of "moedertempel" van het Balinese hindoeïsme gebouwd. Ook die trekt naast pelgrims ook veel toeristen aan.
