Deadline voor nieuwe regering niet gehaald = nieuwe verkiezingen: moet systeem uit Israël ook bij ons worden ingevoerd?

Het vormen van een regering is vrij strikt geregeld in Israël. "Na de verkiezingen duidt de president een formateur aan, dat is de persoon die volgens hem de meeste kans heeft om een regering op de been te brengen", zegt correspondente Ankie Rechess. Dat is vaak de leider van de grootste partij, maar niet altijd. "Die formateur krijgt 28 dagen de tijd, al kan hij wel nog 14 dagen extra vragen."

Als de eerste formateur zonder regering terugkeert, duidt de president een tweede formateur aan, die ook 28 dagen de tijd krijgt. "Lukt het hem ook niet, dan is het parlement aan zet. Dat krijgt 21 dagen om met een kandidaat-premier te komen." Elk parlementslid kan zich kandidaat stellen, maar hij of zij moet wel worden gesteund door genoeg parlementsleden. 

Als dat laatste ook niet lukt, gaat het land automatisch naar nieuwe verkiezingen, wat dus afgelopen nacht is gebeurd. 

In ons land bestaat zo'n deadline alvast niet. Hier is het de koning die aan zet is bij de federale regeringsvorming. Hij stelt informateurs, preformateurs, verkenners - en ga zo nog maar even door - aan, om uiteindelijk te belanden bij een formateur die een regering kan (proberen) vormen.

Maar dat kan wel even duren. Na de verkiezingen van 2010 duurde het 541 dagen vooraleer er een regering kwam. En ook nu - we zijn vandaag exact 200 dagen na de verkiezingen - lijkt er niet echt schot in de zaak te komen.

Politicoloog Carl Devos is alvast gewonnen voor het idee. "Het zou als afschrikmiddel kunnen dienen. Als er nieuwe verkiezingen dreigen, zullen partijen al sneller een veto laten vallen of een bocht nemen. En zo zou er wel eens sneller een regering kunnen zijn."

"De laatste maanden ben ik ook overtuigd geraakt van dat idee", vult politicoloog Dave Sinardet aan. "Je moet maar eens kijken naar het uitstelgedrag van politici sinds de verkiezingen. Iedereen weet dat een regering tussen de N-VA en PS niet zal lukken, maar toch moet die combinatie nog eens worden onderzocht en zichtbaar mislukken vooraleer partijen durven springen in een andere coalitie. Dat is eigenlijk absurd. Ik denk dat er een drukkingsmiddel nodig is."

"In ons land is er een volledig verkeerde cultuur in de formatie aan het sluipen", zegt Devos. "Zonder cynisme zeggen politici nu dat het nog te vroeg is voor bepaalde zaken, terwijl we al maanden na de verkiezingen zijn. De 541 dagen na de verkiezingen van 2010 spelen daarbij een rol. Die toonden dat het ook mogelijk is om een regering - zelfs met staatshervorming - te vormen na zeer lange tijd. Honderd of tweehonderd dagen, daar maakt niemand zich nog druk over. Maar eigenlijk is dat heel lang en schandalig, als je alle uitdagingen bekijkt."

Zeker wel, waarschuwen de politicologen. Eerst en vooral moet je kijken naar hoe lang de deadline is. "Als de tijd te kort is, kan het haastwerk worden en dat kan de kwaliteit van de regering bedreigen", zegt Devos. "In ons land is het de gewoonte om alles op voorhand uit te werken. Als er tijdens de regeerperiode nog knopen moeten worden doorgehakt, kan dat problemen vormen." 

"Anderzijds kan er ook een probleem zijn wanneer een partij denkt voordeel te halen bij nieuwe verkiezingen", zegt Sinardet. "Nu is er voor nieuwe verkiezingen een meerderheid nodig. Als het systeem van de deadline er komt, kan één partij de boel blokkeren zodat er automatisch naar nieuwe verkiezingen wordt gegaan. Maar dat eventuele nadeel lijkt me niet op te wegen tegen de eventuele voordelen."

"Maar het grootste nadeel is net wat we in Israël zien", zegt politicoloog Kristof Steyvers. Daar moeten ze nu dus voor de derde keer in één jaar tijd naar de stembus. "Uiteraard zou het wenselijk zijn om de formatietijd in ons land in te korten, maar ik weet niet of zo'n deadline zal werken. Je geeft ook de indruk dat verkiezingen niet "voor echt" zijn. Wanneer partijen niet in staat zijn om een regering te vormen op basis van de uitslag van de verkiezingen, komen er snel nieuwe verkiezingen. Dan lijkt het meer een referendum voor of tegen een bepaalde coalitie."

Voormalig informateur Johan Vande Lanotte (SP.A) pleitte eerder al voor een deadline van drie maanden. En ook Vlaams Belang volgt die mening. 

Maar zou het systeem er ook kunnen komen? "Neen. Of toch zeker niet op dit moment. Daar is momenteel geen meerderheid voor", zegt Devos. "Het is duidelijk dat er iets moet worden gedaan zodat de "formatietijd" korter wordt. Dat kan zo'n deadline zijn, maar dat kunnen ook andere zaken zijn. Daar zou de volgende regering zich eigenlijk over moeten buigen."

Ook Sinardet twijfelt. "Je hebt voldoende partijen nodig die dat willen goedkeuren. Dat is nu niet evident. Maar als partijen kritisch kijken naar hoe het de voorbije maanden is verlopen en ook kijken naar hun eigen gedrag, dan zouden ze eigenlijk overtuigd moeten raken."