Het lijkt wel tijdreizen: onder futuristische station van Luik kan u nu beroemde graf van farao Toetanchamon ontdekken

Tijdreizen is het: met de roltrap afdalen in het witte, futuristische station Luik-Guillemins tot in de donkere kelder, voor de tentoonstelling "Toetanchamon. De ontdekking van de vergeten farao". Een initiatief van de organisatie die eerder "Ik was 20 in ‘45" opzette. 

"Het is een verhalende en educatieve expo," zegt Dimitri Laboury, hoogleraar kunstgeschiedenis en egyptologie aan de universiteit van Luik. De timing is niet toevallig: "We naderen de 100e verjaardag van de ontdekking van het graf van Toetanchamon, de meest mythische ontdekking uit de geschiedenis van de archeologie."

Ook in 2022 is het 200 jaar geleden dat Jean-François Champollion de hiëroglyfen kon ontcijferen aan de hand van de beroemde steen van Rosetta, een steen waarop dezelfde tekst in verschillende schriften was genoteerd.

De Britse kunstenaar Howard Carter hing al enige tijd rond in Egypte toen hij de rijke lord Carnarvon ontmoette, die zijn zoektocht naar het graf van Toetanchamon wilde sponsoren. Het was de tijd dat veel amateurs en avonturiers aan archeologie deden. Toen de Amerikaanse zakenman Theodore Davis er de brui aan gaf en verklaarde dat de Vallei der Koningen "uitgeput was", nam Carter zijn vergunning om te graven en te zoeken over. Hij had wél succes.

Op 4 november 1922 vond Carter de treden die naar het graf leiden; op 26 november 1922 brak hij door de muur van de voorste kamer. Carnarvon vroeg of hij iets kon zien. Carters antwoord was legendarisch: "Yes, wonderful things!".

En wat voor wonderlijke dingen: een volgestouwde grafkamer met duizenden objecten, alles samen wel 250 kilo goud. En natuurlijk de sarcofaag van farao Toetanchamon met het beroemde masker van goud, lapis lazuli en andere stenen.  

De ontdekking van het graf staat centraal op de expo, met schitterende foto’s van Harry Burton, die een fotostudio had ingericht vlakbij. Het waren die foto’s die in de krant kwamen en van de ontdekking instant wereldnieuws maakten. "Voor de ontdekking geloofde niemand in de onderneming, daarna was er enorm veel belangstelling; het openen van het graf van Toetanchamon was erg gemediatiseerd," zegt egyptoloog Dimitri Laboury.

Echte voorwerpen uit het graf zelf zijn niet te zien in Luik. Het beroemde gouden masker komt Egypte niet meer uit; andere grafobjecten zijn aan een rondreis bezig en zijn op dit moment te zien in de Saatchi Gallery in Londen.

Luik laat soortgelijke archeologische voorwerpen zien uit dezelfde periode (1500-1300 voor onze tijdrekening). Ze komen uit musea in België, de rest van Europa en uit privécollecties: veel stenen bas-reliëfs met mooie figuren, gebruiksvoorwerpen, juwelen, parfumflesjes… "Er liggen veel schatten in Europese musea, die niet altijd bekend zijn bij het grote publiek," zegt Dimitri Laboury.

Toch kom je in Luik ook de beroemde sarcofaag, het masker, de troon, de dolken en andere attributen van Toetanchamon tegen. Het zijn kopieën, die in Egypte zelf zijn vervaardigd onder toezicht van monumentenzorg. Door vaklui, net als duizenden jaren geleden.

Veel decors zijn netjes nagebouwd: de grafkamer, een zaal uit het koninklijk paleis, het atelier van een beeldhouwer, de tent van de archeologen, de Nijlboot waarmee de gefortuneerde buitenlanders de vordering van de opgravingen kwamen bezichtigen. 

"Het graf was bijna intact, wel geplunderd maar veel minder dan andere graven. Die ongeschonden staat geeft ons de kans om de persoon te leren kennen die er in lag," zegt egyptoloog Dimitri Laboury. "Tot aan de ontdekking van zijn graf was hij onbekend, en nu is Toetanchamon zonder meer de bekendste farao van allemaal."  De expo gaat in op de stamboom van "koning Toet" en zijn politieke en religieuze belang, zelfs al werd hij maar 18 jaar oud. Maar er is nog genoeg mysterie om de verbeelding te blijven prikkelen.

Ook de Belgische koningin Elisabeth was in 1922 aangestoken door het Toet-virus. Ze was al enkele keren in Egypte geweest, onder meer met haar tante, de Oostenrijkse keizerin Sissi. Na de ontdekking van Carter en Carnarvon was ze niet te houden: drie maanden later al ging ze het graf van Toetanchamon binnen, samen met haar zoon, de latere koning Leopold III.

"In de expo tonen we haar foto-album met postkaarten, eigen foto’s en een notitieboekje," zegt Dimitri Laboury.  Er zijn ook mooie foto’s waarop Elisabeth zelf staat, nogal warm gekleed voor Egypte met een wit vossenbontje.  Ze was niet enkel toerist; ze richtte gelijk ook een egyptologische stichting op voor wetenschappelijk onderzoek.

De egyptomanie bleef duren. In 1926 werd een adellijk gemaskerd bal gegeven in het Egmontpaleis in Brussel, waarop Marie-José, de dochter van Elisabeth, als een soort Nefertiti haar opwachting maakte.

Toetanchamon werd een merk; allerlei producten kregen zijn naam, tot talkpoeder en laxeermiddelen toe. Hergé tekende lord Carnarvon als "lord Carnaval", een gemummificeerde figuur in "De sigaren van de farao". In andere albums komt dan weer ene professor Bergamot voor, en die staat voor Jean Capart, de eerste egyptoloog van ons land, die koningin Elisabeth naar Egypte vergezelde.

Dat alles probeert de expo in Luik te vertellen, voor een breed publiek, ook voor kinderen en scholen. "Ook mijn zoon met het syndroom van Down komt langs met zijn school en ook hij zal er iets aan hebben," maakt een trotse Dimitri Laboury zich sterk.

De expo "Toetanchamon. De ontdekking van de vergeten farao" tot 31 mei 2020 onder het station Luik-Guillemins.