Van zeppelin tot kiprobot: enkele opvallende werken van Panamarenko

In oktober 2011 komt Panamarenko met een verrassing van formaat, ook letterlijk. In Knokke-Heist wordt een nieuw werk van hem plechtig in gebruik gesteld, hoewel hij al in 2005 had aangekondigd dat hij zich niet meer actief met kunst zou bezighouden.

'Wuivende Krabben - Dansend Ensemble met Draaikolk en Fontein' (foto bovenaan) is het grootste kunstwerk dat Panamarenko ooit gemaakt heeft. Het ontwerp ervoor dateert al uit 1975, maar de kunstenaar had nog nooit een aanleiding en een gepaste locatie gevonden. Tot de kustgemeente Knokke-Heist een fontein voorstelde in het Zegemeer.   

Portable Air Transport I uit 1969 is een van de eerste vliegmachines van Panamarenko. Die vertelde dat hij 'in het begin' last had met vliegtuigen en vleugels, aangezien die om op te stijgen of te landen altijd een landingsbaan nodig hebben. In de stad is dat niet erg handig, en dus dacht Panamarenko aan 'iets helikopterachtigs'. 

Het toestel dat bestaat uit een metalen frame met een net, heeft aan beide zijden een motor die de propellers aandrijft. Die propellers, twee per kant, bestaan uit twee schroeven die in tegengestelde richting draaien. Aangezien je de motoren bij elkaar kon schuiven en dan het geheel kon dichtklappen, noemde Panamarenko het portable, draagbaar. 

In dezelfde periode, tussen 1969 en 1971, bouwt Panamarenko de zeppelin 'The Aeromodeller', een van de meest iconische werken uit zijn oevre. De ballon is bijna 30 meter lang en draagt propellers en motoren voor de voortstuwing en een mand van rotan waarin de kunstenaar zou kunnen leven. 

Het verhaal doet de ronde dat Panamarenko ermee naar een kunstevenement in Nederland wilde vliegen, maar dat hij nog voor het opstijgen een telegram kreeg van de Nederlandse politie waarin die de overtocht over Nederlands grondgebied verbood. 

De Aeromodeller heeft dus nooit gevlogen en het blijft een open vraag of de wetenschappelijk lijkende berekeningen die Panamarenko voor het project gemaakt heeft, ook klopten en of de zeppelin effectief zou kunnen vliegen.   

De ultieme droom lijkt toch steeds te zijn geweest om nagenoeg autonoom te kunnen vliegen, zonder in een toestel te zitten, en in 1994 ontwerpt Panamarenko de Pepto Bismo, een vliegapparaat dat de piloot op de rug draagt. De naam ontleende Panamarenko aan het Amerikaanse felroze geneesmiddel Pepto-Bismol.

Volgens de kunstenaar werkt de 'rugzakvlieger' echt, want elke schroef trekt 'makkelijk 17 kilo omhoog' en de Pepto Bismo heeft er zes. De besturing gebeurt geheel met het lichaam, men moet enkel zijn evenwicht houden 'zoals op een fiets'. 

In 2003 laat een galerijhouder zes bronzen exemplaren maken van het beeld en Panamarenko schenkt een Pepto Bismo aan de stad Antwerpen. Die geeft het beeld een plaats op het Sint-Jansplein in de volkswijk De Seefhoek, waar Panamarenko lang heeft gewoond. 

In 1990 ontwerpt Panamarenko de eerste Archaeopterix naar het model van de fossiele 'oervogel' die in Duitsland gevonden werd. 

Ook andere vogels van Panamarenko hebben wel iets dinosaurusachtig, zoals de Persis Clambatta uit 2001, een bewegende kiprobot. Acht kleine servomotoren moeten voor de beweging zorgen. De naam van de robotkip is een verwijzing naar de Indiase actrice Persis Khambatta die in 'Star Trek: The Motion Picture' luitenant Ilia speelde. 

In de tweede helft van de jaren 90 krijgt de zee meer aandacht van Panamarenko en in 1996 stelt hij de duikboot Nova Zemblaya ( of PAHAMA, Spitsbergen, Nova Zemblaya) voor. De duikboot is gemaakt uit gelast staal en plexiglas, weegt 2.500 kilo, is 6 meter hoog en 7 meter lang.

Het was de bedoeling om van de Schelde via het Noorse eiland Spitsbergen naar Nova Zembla te varen, een Russische eilandengroep in de Noordelijke IJszee. Dat bleek echter niet haalbaar, ondanks het feit dat de duikboot een 'mooie, donkergroen geschilderde' dieselmotor van 17 kW had, en zelfs een eerste poging werd afgeblazen.

Bekijk de reportage uit "Het Journaal" hier:

Uit het archief: het universum van Panamarenko (Canvas, 2014)