Na de "ontgoochelende" klimaat­conferentie in Madrid: 5 vragen en 5 antwoorden over hoe het nu verder moet

Een flauwe slotverklaring, was de teneur na de COP25, de klimaatconferentie van Madrid. Er werd nochtans heel veel van verwacht: heel wat scherpere ambities om de CO2-uitstoot naar beneden te krijgen, bijvoorbeeld - voorzitter Chili noemde Madrid "de conferentie van de ambitie." 

Het blijkt immers dat de plannen die momenteel op tafel liggen, ruim onvoldoende zijn om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen (de opwarming van de aarde "ruim onder de 2 graden houden, en liefst op anderhalve graad", red.). Volgens het akkoord van Parijs in 2015 zouden de ongeveer 200 landen die meedoen, ook regelmatig hun doelen moeten herbekijken, om ze te verscherpen indien nodig. Voorts waren er afgelopen jaar heel wat natuurrampen, en kwamen er wereldwijd mensen op straat om meer actie te eisen. Madrid zou dus belangrijk worden. 

Maar terwijl in die slotverklaring wel de "hoogdringendheid" wordt benadrukt om het klimaatprobleem aan te pakken, staat er geen krachtige en duidelijke oproep in om dat te doen: het blijft eerder bij een vage tekst die erop neerkomt dat iedereen zoveel mogelijk zijn best moet doen. "Een belangrijke gemiste kans", noemt VN-baas Antonio Guterres het. Ook klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB) had er meer van verwacht: "Ik denk dat dit een teleurstelling is voor veel actoren, onder wie veel jongeren, de vele betogers in Madrid en elders, en ook bij de aanwezige wetenschappers." 

Over de internationale emissiehandel werd geen akkoord bereikt, al hadden sommigen op voorhand al laten weten dat "geen akkoord nog altijd beter is dan een slecht akkoord" op dat vlak. Zwakke en flexibele regels waar o.a. Brazilië en Australië voorstander van waren, zijn er niet doorgekomen. Op een groot akkoord blijft het dus wachten tot volgend jaar. 

Heel wat kleinere en armere landen blijven bijzonder ontgoocheld achter na Madrid: zij zijn de eerste slachtoffers van de klimaatverandering, en hadden dus verscherpte ambities geëist. En er is ook het internationale fonds dat arme landen moet helpen om de schade die ze nu al lijden door klimaatverandering enigszins te compenseren: ook daar is geen doorbraak bereikt. In Parijs was overeengekomen om tegen 2020 elk jaar 100 miljard dollar te verzamelen, maar dat doel is helemaal niet bereikt. 

In de loop van volgend jaar, liefst tegen eind september, moeten de landen die het klimaatakkoord van Parijs ondertekend hebben, hun hernieuwde NDC's ('nationally determined contributions', dus hun nationale klimaatdoelen) officieel indienen. Dat gebeurt in de aanloop naar de klimaatconferentie in Glasgow, die plaatsvindt van 9 tot 19 november. Of die wereldwijd tot een kleinere CO2-uitstoot zullen leiden, valt af te wachten (zie onder). 

Maar ook over de koolstofmarkten zal nog een hartig woordje gesproken worden, want het systeem van onder het Kyoto-protocol loopt af, en er moet ten laatste in Glasgow een nieuwe regeling voor gevonden worden onder het ambitieuze akkoord van Parijs. Tussentijds komen de landen al eens samen in Bonn, in mei, en dan zal blijken welke richting het uitgaat.

In september is er de top van de EU en China, en misschien kan Europa als frontrunner in de klimaatdoelstellingen daar wel iets gedaan krijgen van China, 's werelds grootste CO2-uitstoter. 

Ook al omdat Madrid geen doorbraak heeft opgeleverd, wordt Glasgow heel belangrijk. En 2020 valt samen met de top over biodiversiteit, wat aan de klimaatconferentie gekoppeld zal worden. 

De slotverklaring bracht niet wat velen ervan verwacht hadden. Een rist alarmerende wetenschappelijke rapporten hadden nochtans gewaarschuwd dat de CO2-emissies veel sneller en drastischer naar beneden moeten, willen we de klimaatopwarming nog een beetje beheersbaar houden. 

Er werd vooral gekeken naar de grote landen om in navolging van de Europese Unie de ambities sterk te verhogen, maar dat gebeurde niet. Onder meer de VS, Brazilië, China, Saudi-Arabië en Australië worden met de vinger gewezen. "Dit toont aan hoe ver staats- en regeringsleiders af staan van de hoogdringendheid die uit wetenschappelijk onderzoek blijkt, en van de eisen van hun mensen die op straat komen", zegt Helen Mountford van de denktank World Resources Institute. "Ze moeten volgend jaar wakker worden." 

Laurence Tubiana, de architecte van het akkoord van Parijs, zei dat de grote vervuilers in gebreke bleven in Madrid, maar wijst erop dat door de alliantie tussen Europa, de eilandstaten, Afrika en Latijns-Amerika "toch nog het minst slechte resultaat is behaald, tegen de wil van de grote landen." 

De landen moeten dus vernieuwde ambities voorleggen volgend jaar, in de aanloop naar de klimaatconferentie in Glasgow. Maar het valt af te wachten of die scherper zullen zijn, zeker wat de grote spelers betreft. Die gingen, op Europa na, in Madrid immers al op de rem staan, en dan is nog de vage formulering in de eindtekst in Madrid. 

Maar ook over de koolstofmarkten zal nog een hartig woordje gesproken worden, want het systeem van onder het Kyoto-protocol loopt af, en er moet ten laatste in Glasgow een nieuwe regeling voor gevonden worden onder het ambitieuzere akkoord van Parijs. "We zullen moeten gaan naar een compromis," zegt Julie Vandenberghe van het wereldnatuurfonds WWF. "Maar het systeem moet een meerwaarde bieden. We mogen geen te lakse regels krijgen, anders halen we Parijs nooit." Als de NDC's niet te hoog zijn, mogen de nieuwe regels voor de koolstofmarkten zeker niet te flexibel zijn, anders gaan we niet vooruit, we hebben robuuste regels nodig, waarschuwt het WWF.   

Die koolstofmarkt kan dus mogelijk soelaas bieden om de uitstoot naar beneden te krijgen, en misschien kan voorzitter Groot-Brittannië in Glasgow een voortrekkersrol spelen. Premier Boris Johnson zou er zich in elk geval mee kunnen profileren op internationaal vlak.

En zoals eerder gezegd kan de top van de EU en China de Chinezen misschien wel tot meer klimaatactie bewegen. 

Het resultaat van Madrid is concreet dat er ook volgend jaar geen drastische reducties in de wereldwijde CO2-uitstoot zullen komen, en dat ons koolstofbudget voor anderhalve graad (wat we samen nog maximaal aan CO2 mogen uitstoten om de opwarming te beperken tot 1,5 graden Celsius) verder opgesoupeerd zal worden. Wim Thiery: "Dit is slecht nieuws voor ons koolstofbudget: dat zal over 10 jaar op zijn als we op het niveau van vorig jaar blijven voortdoen. Dat is de harde realiteit van de fysica. Vergelijk het met een emmer die we aan het vullen zijn. Elke keer dat we dingen uitstellen, raakt die verder gevuld, en zullen er nog scherpere maatregelen zijn in de toekomst, wat de druk op de toekomstige generatie vergroot."  

Koen Stuyck van het Wereldnatuurfonds WWF: "Concreet betekent dat dat we weer tijd aan het verliezen zijn. De effecten (van de klimaatopwarming, red.) zijn al volop bezig, maar de planeet wacht niet. "Wetenschappers wijzen er ook op dat er al tipping points (kantelpunten in de klimaatverandering, red.) worden overschreden, zoals het ijs in Groenland dat smelt, dat ijs komt niet meer terug. " 

Wetenschappers zeggen dat hoe langer we wachten om drastisch in te grijpen, hoe moeilijker het zal zijn om de effecten van de opwarming terug te draaien of te stoppen, en hoe duurder het zal worden. Onlangs bleek uit een rapport van de UNEP , het VN-Milieu-agentschap, dat indien we actie hadden ondernomen in 2010, dat dan 3,3 procent aan emissiereducties per jaar voldoende was geweest om onder anderhalve graad te blijven. Nu zou dat, vanaf volgend jaar, 7,6 procent moeten zijn, maar ook dat zal niet gebeuren, waardoor de opwarming zich verder zal doorzetten.