Voor mensen met een eetstoornis zijn de feestdagen een beproeving
Hoe beleven mensen die herstellen van een eetstoornis de eindejaarsperiode, die gekenmerkt wordt door perfectionisme, eindeloos tafelen en ‘goede’ voornemens? En wat kan hun omgeving doen om het dragelijker te maken?
De eindejaarsfeesten zijn niet alleen maar de stralende glimlachen en de twinkelende bomen die je in de Coca-Colareclames ziet. Net die illusie van het perfecte plaatje, het geregel en het gedoe maken van de eindejaarsfeesten vaak een stresserende periode. Niet in het minst voor zij die, tijdens dagen die in het teken staan van copieuze maaltijden en calorierijke drankjes, urenlang tegenover hun grootste vijand aan tafel moeten zitten. Het is ondertussen algemeen geweten dat voormalig alcoholverslaafden levenslang moeten opletten, maar ook van een eetstoornis is het moeilijk om volledig te genezen.
“Mensen beseffen niet dat het in je hoofd blijft zitten en dat het kleinste detail je weer de dieperik in kan doen storten”, vertelt Chloe (28). Zij mocht op haar 21ste het ziekenhuis verlaten na een opname voor anorexia ‘met purgerende neigingen’. Dat wil zeggen: ze hongerde zichzelf uit, tot ze op een moment toch toegaf aan haar hongergevoel, waarna ze er alles aan deed om het voedsel terug uit haar lichaam te krijgen. Ze praat vandaag nog steeds om de drie maanden met een therapeut, maar rond de kerstperiode schakelt ze die professional weer intensiever in. “Een opmerking over ‘dat het blijkbaar wel goed met me gaat’ wanneer ik ben bijgekomen, of een opgetrokken wenkbrauw wanneer ik een extra portie neem... Het zijn onschuldige dingen die voor mij meteen heel veel, nu ja, gewicht in de schaal leggen en weer zaadjes planten: zou ik niet toch eens… Maar goed. De feestdagen doorkomen zonder huilbui zijn al een overwinning”, lacht ze.
‘New Year, New Me’
Yasemin*(24) ziet vooral op tegen oudjaar. “Al mijn vriendinnen die shoppen voor een outfit, mijn Instagram die volstaat met perfecte make-up, … ik duw dat weg. Het triggerendst vind ik de opmerkingen in het genre van ‘New Year, New Me!’ Mensen die als goed voornemen maken dat ze gaan sporten en op hun eten letten om af te vallen. Dan schiet ik in paniek.” In haar omgeving weet niemand af van haar demonen. “Ik ben niet graatmager, dus mensen maken zich geen zorgen wanneer ik eten vermijd. Tijdens het jaar kan ik het op mijn eentje aan, maar met de feestdagen draait er zoveel om uiterlijk dat ik altijd weer in dat zwarte gat van zelfhaat en maaltijden overslaan duikel.”
Het gevaar schuilt erin dat je nogal makkelijk in extremen hervalt, weet Sabine Peeters, professioneel make-up artist die als ervaringsdeskundige en auteur van het boek Lief voor mijn lijf lezingen en expertise geeft rond eetstoornissen en body image. “Ofwel ga je de dagen ervoor en erna extreem vasten, zelfs bijna niets eten en intensief sporten om de maaltijden te compenseren, ofwel ga je na de maaltijden nog eens extra binge-eaten omdat het in je hoofd toch om zeep is. Je kan bijna niet winnen.”
Eetstoornismonster
“Het is een moeilijke periode”, bevestigt klinisch psycholoog en gedragstherapeut An Vandeputte. Twintig jaar geleden zette ze haar schouders onder het kenniscentrum Eetexpert.be met als bedoeling om betere informatie over eetstoornissen te verspreiden. “Rond kerst en Nieuwjaar krijgen we heel wat nieuwe aanmeldingen van mensen die ons toevertrouwen dat het niet goed gaat of dat ze doodop zijn en eindelijk toegeven dat ze een probleem hebben dat ze alleen niet meer de baas kunnen. Ook mensen die al redelijk ver in hun herstelproces zitten, krijgen het lastig.”
Sophie* (31) beschouwt zichzelf als grotendeels hersteld. Zij bekampte het eetstoornismonster op haar achttiende, maar merkt tijdens de eindejaarsfeesten dat ze waakzaam moet zijn. “Omdat het zulke intense dagen zijn, herval ik snel terug in mijn oude patronen. Ik ben gevoeliger voor opmerkingen en complimenten, sneller slechtgezind wanneer een jurkje wat spant en denk weer in termen als ‘zondigen’, ‘compenseren’ of ‘slechte dag gehad’.”
Martyna (25) weet intussen wat ze mag verwachten. Ze bereidt zich mentaal voor en beseft dat ze het af en toe moeilijk zal hebben, en dat is oké. “Soms heb ik het gevoel dat alle ogen op mij gericht zijn. Nu ik alleen woon, ziet mijn familie niet wat en hoeveel ik eet, dus lijkt het alsof ze tijdens onze samenkomsten dat in de gaten willen houden. Of ik een stuk taart neem, of ik genoeg opschep … Ik vind niet dat mijn familie rekening met mij moet houden of zich moet aanpassen. Die extra aandacht zou net averechts werken, denk ik. Maar in ruil wil ik een beetje vertrouwen van hen. ”
Ook Chloe vindt het belangrijk die autoriteit terug te krijgen. “Intussen weet mijn grootmoeder dat ik heel zenuwachtig word van een schaal hapjes die rondgaat. Dat voelt altijd als een momentje in de spotlights: zal ik een hapje nemen of niet? Aan elke keuze hangt een waardeoordeel.” De aperitiefjes worden met kerst gewoon op de salontafel gezet. Tussen het hoofdgerecht en het dessert maakt Chloe’s gezin ook een lange wandeling. “Ik weet niet of ze daar speciaal voor mij mee begonnen, maar het helpt me ontzettend om even weg te zijn uit die eetsfeer”, zegt de twintiger.
Sabine Peeters’ familie speelt tijdens het kerstdiner spelletjes om het lange tafelen te doorbreken en er worden voldoende groenten voorzien waar iedereen naar hartenlust van kan schransen zonder schuldgevoel. “Het kan geen kwaad om op voorhand een berichtje te sturen, dat je veel zin hebt in de feestdagen met hen, maar dat het geen gemakkelijke dagen voor jou zijn en dat je af en toe misschien zal weigeren om iets te eten. Die communicatie is belangrijk.”
Sportieve jonge papa
Thomas* (35) kan er met niemand over praten. Zijn gezin is niet op de hoogte van zijn binge-eten, zijn vrienden hebben evenmin iets in de gaten. “Iedereen ziet een vrolijke, sportieve jonge papa, maar ze weten niet dat ik ’s avonds, wanneer iedereen slaapt, achter het huis de zakken chips van mijn kinderen aan een sneltempo in mijn mond steek. Mensen gaan er nog altijd van uit dat iemand met een eetstoornis aan een bepaald lichaamsbeeld moet voldoen. Ik heb een afgetraind lijf, loop marathons, van mij verwacht niemand dat. Dat maakt het handiger om het te verstoppen. Als ik ooit de stap zet om het aan mijn omgeving te vertellen, zal ik op veel ongeloof en onbegrip stuiten. Dat houdt me tegen.” Tijdens de kerstdagen houdt Thomas een zekere vorm van controle door met kerst zelf in de keuken te staan. “Zo weet ik exact wat ik klaarmaak en kan ik aan tafel zeggen dat ik tijdens het koken al gesnoept heb en niet veel honger meer heb. Met oudjaar moet ik werken.”
Ook Yasemin verzint smoesjes. “Ik vind het heel moeilijk om niet exact te weten wat er in een gerecht zit en hoeveel er van welk ingrediënt is gebruikt. Dat is heel vermoeiend, dus meestal ga ik uitnodigingen met eten uit de weg of zeg ik dat ik al gegeten heb. Bij mijn familie ligt dat iets moeilijker. Ik ben van Turkse afkomst en bij ons is de connectie tussen eten en liefde heel sterk. Als ik niet eet, ziet mijn mama dat echt als een belediging. Dat is natuurlijk niet de bedoeling.”
Controle
Controle is een sleutelwoord voor mensen die een eetstoornis bevechten. Het is een groot misverstand dat een eetstoornis rond eten draait. “Eten is het mes waarmee ze zich een weg door de jungle van het leven banen”, weet Vandeputte. “Het is een manier van grip te krijgen, wanneer al de rest rondom hen onduidelijk of angstaanjagend is.”
De komende weken zijn niet enkel lastig omdat er zo veel gegeten wordt. Het zijn drukke dagen zonder structuur, waarin de emoties hoog oplaaien. Het is een periode die op social media en in de media heel erg opgeklopt wordt en waarbij perfectionisme de bovenhand voert. De beste kerstoutfit. De mooist versierde kerstboom. Het perfecte kerstgerecht. De tafeldecoratie van het moment. De juiste feestmake-up. Liefdevolle momenten vol lachende gezichten. “De verwachtingen zijn hooggespannen, er is heel veel schone schijn en dat terwijl iemand die herstellende is zich net moet leren verzoenen met de realiteit en wat zachter moet proberen zijn voor zichzelf”, zegt Vandeputte. “Eigenlijk is iedereen gebaat bij de tips voor mensen in herstel. De eindejaarsperiode is voor veel mensen moeilijk en stresserend. Als we wat druk van die kerstketel zouden halen, wordt het voor iedereen een beetje draaglijker en kan de focus weer liggen op waar hij hoort te liggen.”
*Sophie, Yasemin en Thomas zijn schuilnamen
Tips voor wie herstellende is van een eetstoornis
• Neem contact op met je therapeut om je door deze periode te gidsen. Lijst je angsten en valkuilen op en werk samen een plan uit.
• Bereid je mentaal voor op de opmerkingen en hindernissen die voor jou triggerend kunnen werken.
• Als dat kan, betrek je omgeving. Zeg wat jou helpt en herinner hen eraan dat dit geen makkelijke dagen voor je zijn.
• Focus op je eigen waarden: wat vind jij belangrijk tijdens kerst en Nieuwjaar? Besef dat eten maar een middel is om het doel te bereiken: samen zijn met geliefden en familie. Maak van dat eten dus geen hoofdrolspeler.
• Zorg voor rustmomenten waarop je tot jezelf kan komen. Heb je een hele namiddag familiefeest? Zorg dat je in de voormiddag iets doet wat je fijn vindt. Neem een bad, luister naar muziek, maak een wandeling.
• Probeer er geen perfect feest met de perfecte tafel en de perfecte outfits en de perfecte hapjes van te maken. Leg jezelf geen druk op en besef dat een oké avond oké is.
Tips voor wie iemand in herstel te gast heeft
• Geef geen complimenten of opmerkingen die kunnen triggeren, zeg niets over gewicht of uiterlijk. Vraag liever naar hobby’s of leuke series die ze hebben gezien.
• Doorbreek de eindeloze tafelmomenten. Speel een spelletje, ga wandelen of bekijk foto’s van een reis of deel de pakjes uit.
• Behoud zoveel mogelijk de gewone eetmomenten: ga niet pas om 21 uur aan tafel, maar ook niet al om 16 uur.
• Geef de persoon in herstel wat controle. Laat ze helpen in de keuken, deel vooraf het menu mee en zorg dat ze zelf kunnen opscheppen of kiezen wanneer ze een hapje nemen. Zorg er wel voor dat ze het niet volledig naar hun hand zetten.
• Vertrouw op het honger- en verzadigingsgevoel van de persoon in herstel. Dring niet aan wanneer hij of zij een extra portie weigert, zwijg als ze toch voor een tweede stukje taart gaan.
• Voorzie gezonde opties waar iedereen zorgeloos veel van kan eten zonder schuldgevoel.
• Baart hun gedrag je zorgen? Confronteer hen achteraf, niet op het moment zelf.