‘Winkelhieren’ is woord van het jaar (maar we zullen het wellicht niet gebruiken)
In de digitale Dikke Van Dale staat vanaf nu ook ‘winkelhieren’. Zowat 3.000 Vlamingen verkozen het tot ‘Woord van het Jaar 2019’. Maar omdat het eerder vergezocht is en niet echt noodzakelijk in het dagelijkse leven, kan ‘winkelhieren’ zeer wellicht niet rekenen op een vast plekje in onze taal.
“Ja inderdaad, het is lastig uit te spreken, die ‘h’ zit in de weg.” Zelfs Ruud Henderickx, de taaladviseur van de VRT en hoofdredacteur van de Vlaamse Dikke Van Dale, heeft wat moeite met ‘winkelhieren’. “Nochtans heeft niemand een probleem met woorden waarin in het midden een ‘h’ staat, zoals ‘onthouden’”, zegt hij. “Maar de hindernis hier is wellicht dat je automatisch ‘winkelier’ wil zeggen. Die ‘h’ aanblazen, dat komt er dan niet meer van.”
Toch is ‘winkelhieren’ dus de winnaar. Het hele jaar lang kon iedereen nieuwe woorden insturen die kans maakten op de titel van het Woord van het Jaar 2019. Uit die inzendingen selecteerde Van Dale negentien genomineerden en vervolgens kon je tussen 10 en 16 december voor een winnaar stemmen. Ook in die lijst stonden: ‘babytheek’, ‘bezorgschaamte’, ‘boomer’, ‘dampdode’, ‘egelwegel’, ‘ecopopulisme’, ‘foertformatie’, ‘jagger’, ‘jeukrups’, ‘klimaatspijbelaar’, ‘lawaaiflitspaal’, ‘planepoolen’, ‘pretpedagogie’, ‘restregering’, ‘sorrymuseum’, ‘splinterkind’, ‘toiletplant’ en ‘verthuizen’.
Ongeveer 9.000 taalminnende Vlamingen brachten een stem uit en zo’n 33 procent koos voor ‘winkelhieren’. ‘Klimaatspijbelaar’ eindigt tweede met 17 procent van de stemmen. Op de derde plaats – met 9 procent van de stemmen – staat het woord ‘egelwegel’, een doorgang voor egels tussen twee tuinen.
Klimaatdrammer
In Nederland kwam een zeer duidelijke winnaar uit de bus: ‘boomer’ kreeg 41,8 procent van de stemmen. Boomer wordt vooral gebruikt door jongeren als ze het hebben over een al wat ouder iemand met ouderwetse denkbeelden of conservatieve opvattingen. Ook bij de noorderburen staat ‘klimaatspijbelaar’ op de tweede plaats, gevolgd door tegenhanger ‘klimaatdrammer’.
Intuïtief zou je denken dat ‘klimaatspijbelaar’ meer kans maakt als woord van het jaar dan ‘winkelhieren’, alleen al omdat dat woord veel meer effectief gebruikt wordt. Maar zo werkt het in deze competitie niet per se, legt Henderickx uit. “Winkelhieren is een campagnewoord en er is veel campagne voor gevoerd, namelijk door Unizo”, zegt hij. In de zomer pakte de Unie van Zelfstandige Ondernemers met de vondst uit om mensen zo aan te vuren vaker te kopen bij binnenlandse handelaars in plaats van in pakweg China via een digitale bezorgdienst. Unizo haalde met de winkelhieren-campagne zelfs Het journaal en is sindsdien blijven oproepen om het tot woord van het jaar te verkiezen.
“Dat dat is gelukt, is niet zo verbazend”, zegt Henderickx. “Het gebeurt nog dat campagnewoorden het goed doen en in de lijst genomineerden of in de top drie belanden. Natuurpunt heeft bijvoorbeeld campagne gevoerd voor ‘egelwegel’, mijn persoonlijke favoriet omdat het zo mooi klinkt en omdat het een oud Nederlands woord, ‘wegel’, een tweede leven geeft. Radio 1 voerde dan weer fel campagne voor ‘jagger’, een woord dat ‘de actieve oudere’ moet omschrijven.”
Maar campagnewoorden zijn dan weer niet vaak bij de blijvers. Na een jaar of drie blikken ze bij Van Dale altijd terug en gaan de redacteurs na of een woord van het jaar ook echt nog wordt gebruikt. Is dat niet zo, dan halen ze het weer weg uit het digitale woordenboek en haalt het woord dus ook nooit de gedrukte versie. Zo verdwijnen redelijk veel ‘woorden van het jaar’ in de vergetelheid, hoe mooi en spitsvondig ze ook zijn. Moordstrookje, de winnaar van vorig jaar, is nog wel in omloop. Maar wie heeft het nog over een koesterkoffer, samsonseks of kraamkost, de winnaars van de jaren daarvoor?
Gat in de taal
Henderickx heeft een sterk vermoeden dat ‘winkelhieren’ hetzelfde lot beschoren zal zijn en dat heeft niet alleen te maken met het feit dat het een beetje een tongbreker is. “Je voelt aan dit woord vooral zo goed dat het geconstrueerd is, bedacht met een doel”, zegt hij. “Meestal zijn dat geen blijvers, omdat ze geen gat in de taal vullen. Klimaatspijbelaar doet dat wel, want dat is een zeer korte en dus handige manier om het te hebben over jongeren die niet naar school gaan omdat ze willen strijden voor klimaatactie. Selfie, het woord van het jaar 2013, doet dat ook. Winkelhieren niet. We doen het wel, bij handelaren van hier winkelen, maar er is niet echt nood aan een woord daarvoor.”
Al kan dat altijd veranderen. Henderickx: “Het is natuurlijk niet exact te voorspellen omdat bepaalde evoluties en gebeurtenissen een woord een duwtje in de rug kunnen geven. Dampdode lijkt me zo’n woord dat mogelijk ook weer verdwijnt, maar misschien toch blijft wanneer we vaststellen dat er ook bij ons meer mensen gezondheidsproblemen krijgen of zelfs sterven door e-sigaretten. Maar wat zou er moeten gebeuren om ‘winkelhieren’ onmisbaar te maken?”