Een gezin dat zich op het toneel van het leven berooft: moet kunnen?

“De voorstelling is niet geschikt voor jongeren onder 16 jaar. Deze voorstelling bevat mogelijk aanstootgevende scènes.” Die disclaimer, vergezeld van een link naar de Zelfmoordlijn 1813, staat te lezen op de webpagina van Familie, de nieuwe voorstelling van NTGent-directeur Milo Rau. Dat toneelstuk, dat begin januari in première gaat, werd gebaseerd op het verhaal van een familie uit Calais: de ouders én hun twee kinderen hingen zichzelf op een avond, zeven jaar geleden, op in hun eigen huis, vergezeld van een korte afscheidsbrief: “Het spijt ons, we hebben het verknald.”

De ouders worden in Familie vertolkt door acteurskoppel An Miller en Filip Peeters, hun kinderen worden vertolkt door hun eigen dochters, 14 en 15 jaar oud: Rau zoekt eens te meer de grijze zone tussen fictie en werkelijkheid op. En, nog opvallender: “De opknoping zelf wordt in volle omvang getoond.” Dat zal tot heftige reacties leiden, denkt Rau.

Met zijn voorstellingen zoekt hij vaak maatschappelijke controverse op. Hij kreeg tonnen kritiek toen hij jihadisten op scène zou willen zetten voor Lam Gods, en eerder bracht ook The Breivik Explanation, waarin hij de verdediging van terrorist Anders Behring Breivik ensceneert, problemen met zich mee. “Al deze schandalen kunnen het startpunt vormen voor een echte, interessante discussie over onze samenleving”, zei Rau eerder aan deze krant. Door de controverse krijgt zijn werk ook veel aandacht, en Familie is daarop geen uitzondering: NTGent moest al extra tickets vrijmaken om aan de vraag te kunnen voldoen. Dat de voorstelling ook kritiek zal krijgen, lijkt voor Rau vast te staan: afgelopen weekend nam hij de vlucht vooruit door in de Zwitserse krant Tages-Anzeiger een bijdrage te schrijven over zijn nieuwste stuk.

Zo schrijft hij dat de enscenering van die zelfdoding “een debat in ons team” heeft teweeggebracht. “‘Waarom je niet meteen ombrengen, als je uiteindelijk toch moet sterven?’, meende een van de dochters tijdens de repetities, ‘er zijn sowieso veel te veel mensen op de wereld.’” Hij lijkt zich ook bewust van het risico op copycatgedrag. “De Belgen zijn een melancholisch volk, daarom zijn ze goede kunstenaars, maar ze hebben ook het hoogste zelfmoordcijfer in Europa. Het tonen van de ophanging van een familie zou mogelijk een aanmoediging kunnen zijn.”

Uit onderzoek blijkt immers dat het tonen van een zelfdoding kan aanzetten tot kopieergedrag. Dik twee jaar geleden ontstond er enige consternatie toen Netflix de reeks 13 Reasons Why lanceerde. Daarin wordt getoond hoe een 16-jarig meisje zichzelf van het leven berooft. Het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) vroeg toen dat Neftlix voor elke aflevering een verwijzing naar de Zelfmoordlijn en de website zelfmoord1813.be zou worden geplaatst. Netflix ging daar niet op in.

Problematisch?

NTGent wil het anders aanpakken. “Door intern debat met de directie, de artistieke ploeg en de acteurs van Familie en door consultatie met het VLESP” heeft het Gentse stadstheater een aantal maatregelen genomen. Er werd een servicemail uitgestuurd naar iedereen die al een ticket kocht voor de voorstelling, met de hierboven vermelde disclaimer en een verwijzing naar de Zelfmoordlijn. Ook in het programmaboekje en een folder die binnenkort wordt uitgestuurd wordt er gewaarschuwd voor de inhoud van Familie. De acteurs zelf worden psychologisch begeleid, en er wordt steeds nadrukkelijk vermeld dat de voorstelling niet geschikt is voor jongeren onder de zestien jaar. “We kunnen niemand verbieden te komen kijken, maar we zien dit als een advies, een extra waarschuwing", klinkt het. “We hopen dat ouders hierover nadenken en praten met hun kinderen.”

Op 25 januari voorziet NTGent een nagesprek over het onderwerp. Daarvoor werden kinderpsychiater Peter Adriaenssens en Kirsten Pauwels, directeur van het VLESP, uitgenodigd. Pauwels bevestigt dat het NTGent het VLESP heeft gecontacteerd over de voorstelling. “Toch maken wij ons zorgen. Vanuit het standpunt van suïcidepreventie is het tonen van zelfdoding op scène problematisch. Dat kan aanzetten tot copycatgedrag. Toeschouwers die niet aan zelfdoding denken, gaan hierdoor niet aangespoord worden. Maar er is wel een risico voor mensen die wel al in dat gedachteproces zitten. Voor hen kan dit een trigger zijn om de stap te zetten van gedachten naar gedrag. Bovendien worden mensen die aan zelfdoding denken aangetrokken tot verhalen die daarmee te maken hebben.”

Een verwijzing naar de Zelfmoordlijn is voor Pauwels niet genoeg. “Het is lastig dat het VLESP altijd op het laatste moment wordt betrokken. Dan kunnen we niet meer veel doen.” Rau is er evenwel van overtuigd dat zijn keuze gerechtvaardigd is. Zelfdoding wordt in Familie niet geromantiseerd, maakt hij zich sterk. “Als je ziet hoe een familie zich ophangt, die je voordien hebt leren kennen, dan wordt een romantisch verhaal een vreselijk verhaal”, schrijft hij. “Op scène over zelfmoord praten zonder te laten zien wat het werkelijk is, zou onverantwoord zijn.”

Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de site zelfmoord1813.be.