Rapport over zaak-Julie Van Espen erg scherp: rechtbank maakte verschillende fouten

6 november 2016: Steve Bakelmans wordt opgepakt na een klacht voor een brutale verkrachting van zijn ex-partner. De raadkamer verwees hem op 27 januari 2017 door naar de correctionele rechtbank en liet hem onder voorwaarden vrij. Het dossier bevat echter onvoldoende elementen om de raadkamer toe te laten een behoorlijke inschatting van de risico’s te maken. “De verhoren van zowel Steve Bakelmans als van het slachtoffer waren zeer beperkt. Er is ook geen informatie over eerdere dossiers. Zo had een andere ex-partner van Bakelmans eerder al een klacht ingediend tegen hem, die weliswaar geseponeerd werd”, zegt Christian Denoyelle. De voorwaarden die Bakelmans kreeg opgelegd, golden ook maar voor drie maanden, en liepen dus af voor zijn dossier door de correctionele rechtbank behandeld werd. “Het zou misschien beter zijn om dergelijke voorwaarden te laten gelden tot er over een strafdossier een definitieve beslissing is gevallen”, merkt Denoyelle op.

30 juni 2017: “De correctionele rechtbank veroordeelt Bakelmans tot vier jaar cel maar beveelt niet de onmiddellijke aanhouding. In het dossier zat bijvoorbeeld geen opsluitingsfiche, waarin de rechtbank had kunnen lezen dat Steve Bakelmans zich bij een eerdere veroordeling al herhaaldelijk aan zijn straf had onttrokken. De risico-inschatting kon dus niet volledig gebeuren.” Daarbij ging Bakelmans in beroep. 

2018: Het is evenwel op het hof van beroep waar de grootste problemen zich gesteld hebben. Zo beoordeelde het parket-generaal het dossier niet als prioritair, hoewel het dat volgens haar eigen criteria wel had moeten doen. Het dossier werd in mei 2018 ook ambtshalve uitgesteld door een tekort aan magistraten, waarna de kamer die het dossier moest behandelen zelfs gesloten werd.

4 mei 2019: Julie Van Espen vocht hevig terug toen Bakelmans haar in de buurt van het Antwerpse Sportpaleis van haar fiets sleurde, maar kon niet op tegen zijn kracht. Hij sloeg en wurgde de 23-jarige studente uit Schilde tot ze dood was. Haar lichaam werd op 6 mei in het Albertkanaal gevonden. Diezelfde dag werd Steve Bakelmans in Leuven gearresteerd.

Op dat moment was de 39-jarige Bakelmans op vrije voeten omdat de beroepszaak van de verkrachting van zijn ex-vriendin in 2018 was uitgesteld wegens een tekort aan rechters en al twee jaar aansleepte. Pas eind juni werd het beroep behandeld. Bakelmans kreeg - bijna twee maanden na de moord op Julie - de maximumstraf van vijf jaar cel, een jaar meer dan in eerste aanleg.

Hoe zoiets heeft kunnen gebeuren? “De 77 dossiers die de kamer moest behandelen, zijn bijna letterlijk in de kast gestoken zonder dat bekeken werd of er prioritaire dossiers tussen zaten”, aldus Christian Denoyelle. “Diezelfde kamer wordt in mei 2019 heropgestart en Bakelmans wordt gedagvaard, maar nog voor zijn dossier kan behandeld worden, komt Julie Van Espen om het leven.”

“We hebben dus een reeks disfuncties vastgesteld maar er is niet één beslissing geweest die rechtstreeks kan gelinkt worden aan de dood van Julie Van Espen”, besluit Christian Denoyelle. “We kunnen niet zeggen dat zij nog geleefd zou hebben als dit anders was gelopen. Maar als we hier één zaak uit moeten leren, dan is het dat dossiers van seksueel geweld voor iedereen in de strafrechtelijke keten een topprioriteit moeten worden. Er is veel meer aandacht en zorg nodig bij de behandeling van dergelijke dossiers.”

 Advocaat John Maes die de familie van Julie Van Espen bijstaat, is evenzeer hard voor het Antwerpse gerecht: “Als justitie correct gewerkt had in de vervolging en de opsluiting van Steve Bakelmans, dan was er een kans geweest dat Julie Van Espen geen gruwelijke dood zou gestorven zijn.”

De nabestaanden van de vermoorde Julie Van Espen (23) vinden dat de mensen die fouten maakten in het dossier Steve Bakelmans, hun verantwoordelijkheid moeten opnemen. “Of misschien moet de tuchtoverheid maar stappen ondernemen, want hier zijn inschattingsfouten gemaakt, die volledig los staan van een gebrek aan mensen of middelen. De gedachte dat Julie zonder die fouten nog geleefd kon hebben, is voor haar familie ondraaglijk”, zegt hun advocaat John Maes.

De nabestaanden van Julie zijn volgens hem momenteel niet zinnens om zelf juridische stappen te ondernemen. 

Het hof van beroep in Antwerpen zegt in een persmededeling dat het het lijvige rapport van de HRJ met grote aandacht zal bestuderen, maar wil nu al stellen dat het grondig en tijdig afwerken van zaken altijd al zijn hoofdbekommernis is geweest. “Dit geldt des te meer voor zaken die de veiligheid van de maatschappij raken”, klinkt het.

“Net zoals de wetgever - die de wet heeft aangepast waardoor de onmiddellijke aanhouding nu ook mogelijk is wanneer er een risico op recidive is - hebben ook wij niet gewacht op de inzichten van de HRJ om onze werking door te lichten na de feiten die zich in het voorjaar voordeden. Ondertussen hebben wij onze interne werking al aangepast, ongeacht het nog bestaande personeelstekort.”

Zo werd op 1 september 2019 een nieuwe en bijkomende strafkamer ingericht, gespecialiseerd in zedenzaken. De interne organisatie werd bovendien herschikt, zodat er op termijn in verhouding minder burgerlijke rechters nodig zijn en er meer strafkamers kunnen worden ingericht.

Er worden ook inspanningen geleverd om de weinige opengestelde vacatures te kunnen invullen met rechters gespecialiseerd in strafrecht. In afwachting daarvan worden intern een aantal burgerlijke rechters aangemoedigd gespecialiseerde opleidingen in het strafrecht te volgen.

Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) dankt de Hoge Raad van Justitie (HRJ) voor het “grondig” rapport over de werking van het gerecht in Antwerpen. De minister belooft samen met zijn kabinet en administratie “de aanbevelingen, in het bijzonder diegene die specifiek aan hem gericht zijn, zo goed mogelijk ter harte nemen in zijn verder beleid”, stelt minister Geens in een persbericht.