Hoge Raad voor de Justitie tikt Antwerps gerecht op de vingers na moord op Julie Van Espen
De Hoge Raad voor de Justitie vindt dat er verschillende onregelmatigheden zijn gebeurd in het dossier rond de moordenaar van Julie Van Espen: Steve Bakelmans. Bakelmans was eerder al veroordeeld in een andere verkrachtingszaak, voor hij Julie vermoordde, maar ging in beroep. Hij zat niet in de cel, had geen voorwaarden en ook de beroepszaak liet op zich wachten. De Hoge Raad zegt nu in zijn rapport dat het dossier van Bakelmans niet volledig genoeg was om hem als persoon goed te kunnen inschatten. Daarnaast heeft het Antwerpse hof van beroep het dossier op de lange baan geschoven, zonder naar de inhoud van de zaak te kijken.
Nadat er meer informatie over het zware gerechtelijke verleden van Steve Bakelmans bekend werd, besloot de Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) een onderzoek te starten naar de werking van het Antwerpse gerecht. "De bedoeling was om te kunnen beoordelen of er en welke initiatieven kunnen worden genomen om dergelijke tragedies in Antwerpen of elders in de toekomst te voorkomen", klonk het toen.
De Hoge Raad wil benadrukken dat ze geen uitspraken doet over de inhoud van het dossier, maar wel over hoe justitie er in het algemeen mee is omgegaan. Dat onderzoek is intussen afgerond en de Hoge Raad kwam tot enkele opmerkelijke conclusies:
Veroordeeld, maar op vrije voeten
Na de moord op Julie Van Espen bleek dat Bakelmans al een paar keer in het vizier van het gerecht was gekomen. De man was al tweemaal veroordeeld voor verkrachting. De eerste keer was in 2004. Hij verkrachtte en beroofde toen een vrouw van 58. De tweede keer verkrachtte hij zijn ex-vriendin. Voor die laatste feiten werd hij in 2017 veroordeeld tot 4 jaar cel.
En daar liep het mis: Bakelmans ging in beroep en de rechtbank had besloten om hem niet onmiddellijk aan te houden. "Omdat dat niet kan", klonk het toen. “Het enige wettelijke criterium dat een onmiddellijke aanhouding toelaat, is wanneer er vluchtgevaar is."
Maar na twee jaar was die zaak nog altijd niet voorgekomen. De normale behandeltijd voor een zaak in beroep is nochtans 6 maanden. Daardoor rezen er vragen zoals: kon de moord op Julie vermeden worden als het gerecht sneller had gewerkt? En waarom duurde het zo lang? Het hof van beroep wees met de vinger naar de schrijnende onderbezetting.
Geen prioriteit
De Hoge Raad moet inderdaad vaststellen dat de totale behandeltermijn van het beroep abnormaal lang was, zelfs naar Antwerpse normen. "Het openbaar ministerie had geen voorrang gegeven aan de zaak, terwijl dat volgens hun eigen richtlijnen wel zo had moeten zijn. En dat kan niet."
Het openbaar ministerie had geen voorrang gegeven aan de zaak, terwijl dat volgens hun eigen richtlijnen wel zo had moeten zijn. En dat kan niet
Wanneer Bakelmans dan uiteindelijk gedagvaard werd, kon de zaak niet behandeld worden "wegens organisatorische redenen" (lees: personeelstekort). Door een tijdelijke overbelasting van de rechtbank die de zaak moest behandelen, werd die dan maar uitgesteld. Maar dat had dus volgens de Hoge Raad op een andere manier aangepakt moeten worden: "het hof had de inhoud van het dossier nader moeten bekijken en met het parket-generaal een overleg moeten houden. Dat is niet gebeurd."
Daarnaast reorganiseerde de (toenmalige) voorzitter van het Antwerpse hof van beroep zijn werking. De kamer waar de zaak van Bakelmans behandeld moest worden, werd gesloten. De zaken die toen in behandeling waren, werden verdeeld onder andere kamers. De overige dossiers, die nog niet behandeld waren, gingen in de kast. Het is pas wanneer er een nieuwe voorzitter werd aangesteld dat de zaken uit de kast werden gehaald en de kamer opnieuw geopend werd. Maar de behandeling van het dossier van Bakelmans kwam te laat. Hij vermoordde Julie nog voor dat kon gebeuren.
Aan de andere kant moet de Hoge Raad wel vaststellen dat de zaak in eerste instantie nooit als prioritair werd beschouwd. Het is dus met andere woorden niet duidelijk of de zaak ooit als risicovol zou zijn aangemerkt. De rechtbank had gewoonweg onvoldoende informatie over de inhoud van het dossier. Er moet dus een beter systeem komen om risico's in te kunnen schatten.
Zou Julie nog leven?
"Een onmogelijke vraag om te beantwoorden", aldus de Hoge Raad. Niemand weet wat de rechter in hoger beroep beslist zou hebben. Die zou Bakelmans een straf met uitstel onder voorwaarden opgelegd kunnen hebben. "De vraag of Julie nog zou leven is dus een puur hypothetische vraag, waar we onszelf niet mee moeten pijnigen."
De eindconclusie van het rapport wil toch nog even de aandacht vestigen op een verhoogd bewustzijn bij iedereen in het juridische systeem: "Magistraten, politiediensten, experten, iedereen die van dicht of van ver betrokken is, moet met meer dan behoorlijke aandacht en zorg zulke zaken behandelen. Dat is op zich niet zo gemakkelijk, maar we moeten allemaal aan hetzelfde zeel trekken om van seksueel geweld of aanpak ervan een topprioriteit te maken.
De vraag of Julie nog zou leven is dus een puur hypothetische vraag, waar we onszelf niet mee moeten pijnigen
Werking aangepast
Het hof van beroep in Antwerpen gaat het rapport met grote aandacht bestuderen, laat het weten in een korte persmededeling. "Het was en is de hoofdbekommernis van het hof van beroep te Antwerpen om er juist voor te zorgen dat de zaken die vóór het hof van beroep worden gebracht niet alleen grondig maar ook tijdig worden afgewerkt. Dit geldt des te meer voor zaken die de veiligheid van de maatschappij raken." Het hof heeft alvast de interne werking aangepast, ongeacht het personeelstekort.
Het is onze hoofdbekommernis om er juist voor te zorgen dat de zaken die vóór het hof van beroep worden gebracht niet alleen grondig maar ook tijdig worden afgewerkt
Ook het parket-generaal van Antwerpen erkent het feit dat het in het dossier te kort is gekomen. Sinds de moord werd er na overleg met het hof verder gestreefd naar een kortere afhandelingstijd van de strafdossiers in hoger beroep.
Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) laat alvast weten rekening te zullen houden met het rapport in het verdere beleid. "Het is uiterst belangrijk dat elke verantwoordelijke voor de bestrijding van seksueel geweld, in de keten van preventie over berechting tot nazorg, zich zo loyaal en kwaliteitsvol mogelijk inzet voor een zorgzame en veilige samenleving", zeg Geens.
Individuele fouten
John Maes, de advocaat van de familie van Julie Van Espen zegt dat de opeenstapeling van fouten niet enkel afgeschoven kan worden op een gebrek aan mensen en middelen: "We moeten eerlijk durven zeggen dat er ook individuele fouten gemaakt zijn. Dat is niet prettig om vast te stellen, maar het is wat het is."
We moeten eerlijk durven zeggen dat er ook individuele fouten gemaakt zijn
Wetswijziging
Naast het Antwerpse gerecht, werd een tijdje geleden ook justitie in het algemeen op de korrel genomen. Het feit dat de man niet onmiddellijk werd aangehouden, sprak voor velen tot de verbeelding. Het leidde tot een wetswijziging waardoor de rechter ook iemand onmiddellijk kan aanhouden wanneer de kans bestaat dat die gelijkaardige feiten zou plegen. En dus niet enkel wanneer er vluchtgevaar is. Toevallig treedt die wetswijziging vanaf morgen in werking en zal de rechter op die basis iemand onmiddellijk kunnen aanhouden.
Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier:
