Griekenland ‘veegt eilanden schoon’: massa migranten op de vlucht in Athene

Morgen zal hij een nieuwe poging wagen om de haven van Patras te bereiken. Vanuit daar naar Italië en dan door naar Parijs. “Kijk, hem is het ook gelukt.” De 26-jarige Afghaan die zichzelf ‘Boss’ noemt, toont een foto op Facebook waarop zijn vriend poseert voor de Eiffeltoren. Omdat Boss al zijn geld heeft uitgegeven aan de smokkelaar slaapt hij meestal op straat. “Ik heb sigaretten en krijg soms bier om mezelf warm te houden”, zegt hij lachend terwijl hij zijn zoveelste sigaret opsteekt.

De vermagerde Afghaan heeft al vijf keer een poging gewaagd om vanuit Athene de haven van Patras te bereiken, maar werd steeds hardhandig teruggestuurd door de politie. “Ze schoppen en slaan, ze zijn bijna net zo erg als de taliban. Ik had net zo goed thuis kunnen blijven.”

De jonge Afghanen om hem heen lachen uitgelaten. Humor is hun enige uitweg uit de uitzichtloosheid van het vluchtelingenbestaan in de Griekse hoofdstad Athene.

Het Victoriaplein in het centrum van de stad is op deze winterse maar warme namiddag volledig overgenomen door migranten. Onder de vrolijke kerstverlichting rennen kinderen over het plein, vrouwen keuvelen met elkaar op een bankje en overal staan groepjes mannen. Het belangrijkste onderwerp van gesprek: hoe te overleven in de Griekse ‘hel’ en er zo snel mogelijk weg te komen verder Europa in.

De situatie op het plein herinnert aan 2015 toen Griekenland overspoeld werd door een miljoen vluchtelingen, eerst voornamelijk uit Syrië. Later volgden de Afghanen, Irakezen, Iraniërs en in hun kielzog de ‘economische migranten’ uit veilige landen als Algerije, Bangladesh en Marokko. Toen in 2016 de grenzen in Europa op slot gingen en een deal met Turkije werd gesloten om de toestroom te stoppen, strandden vooral die laatste groepen in Griekenland.

Afghanen

Nu zijn het vooral Afghanen die het straatbeeld bepalen. Hoewel ze in Griekenland veruit de meeste kans maken op een vluchtelingenstatus – Nederland erkent Afghanen zelden als oorlogsvluchteling, al zijn de taliban terug van weggeweest – willen ze er allemaal weg. Niet alleen omdat de wachttijd in de asielprocedure is opgelopen tot drie à vier jaar, maar vooral omdat in Griekenland geen toekomst is. “Hier is geen werk of opvang voor ons, alleen ellende”, verzucht de 20-jarige Ali die zichzelf twee dagen eerder vanaf Lesbos wist te smokkelen.

Ali, die onder de infectiewonden zit als gevolg van schurft die hij in het beruchte vluchtelingenkamp Moria heeft opgelopen, slaapt met negen andere migranten in een kamer vlak bij het plein. Het kost hem 5 euro per nacht. Hij weet niet hoelang hij dat volhoudt. Volgens de Afghaanse jongens slapen steeds meer mensen op straat. “Alles wordt ook duurder nu Kerstmis nadert. Vannacht waren er zelfs families met kleine kinderen”, vertelt Boss.

De druk op de illegale woningmarkt in Athene is fors toegenomen sinds de nieuwe conservatieve regering van de premier Mitsotakis is begonnen duizenden migranten van de overvolle eilanden te halen. Nog voor het eind van dit jaar moeten 20.000 migranten naar het vasteland zijn overgebracht, beloofde de regering vorige maand. Een onmogelijke opgave volgens de hulporganisaties want de opvang zit overal bomvol.

Veel migranten vallen in die transfers tussen wal en schip. Migranten die geen asiel in Griekenland aanvragen, hebben geen recht op een plek in officiële opvangkampen van de overheid of in de tienduizenden huizen of hotels die vluchtelingenorganisatie UNHCR met geld van de Europese Unie heeft gehuurd. Zij belanden op straat of zijn overgeleverd aan de huisjesmelkers en mensenhandelaren. Hetzelfde geldt voor de illegale migranten die in de vele kraakpanden in de stad verbleven die de nieuwe regering de afgelopen maanden heeft ontruimd.  

In de anarchistische wijk Exarchia, waar vlaggen van de Griekse krakersbeweging op haveloze gebouwen hangen en de muren zijn beklad met graffiti, loopt Alfi zoekend rond met twee rugzakken op haar rug en twee grote boodschappentassen in de hand waaruit een deken puilt. De jonge Congolese is op zoek naar een slaapadres. Ze zwerft al drie maanden in Athene rond nadat ze uit Thessaloniki is gevlucht, waar haar op Samos geboren baby is overleden. 

Ze kon de herinnering niet meer aan en gaat gebukt onder het trauma van de verkrachting in haar thuisland waaruit haar baby was voortgekomen. Nu heeft Alfi niets of niemand meer. “Mijn ouders zijn dood, hier ken ik niemand”, zegt ze als ze uitgeput haar spullen op de grond laat vallen in de kale kamer waar alleen lege ledikanten en kasten op haar wachten.

Zoals Alfi zwerven talloze migranten door de stad die tussen wal en schip vallen. Bovendien komen er steeds meer migranten bij die het daklozenbestaan verkiezen boven de opvangkampen die vaak afgelegen liggen. Ze zijn het lange wachten en de verveling in de kampen beu en willen op zoek naar een smokkelaar om verder in Europa te komen. 

Niet zelden belanden deze zwervende migranten in de drugscriminaliteit of prostitutie om te overleven. Ook voor de vele alleen reizende minderjarige migranten is het risico levensgroot. Voor nog geen derde van deze groep van zowat 6.000 minderjarigen is geschikte opvang. De politie houdt honderden jongeren, bij gebrek aan een alternatief en ‘voor hun eigen veiligheid’ in detentie, tot afgrijzen van mensenrechtenorganisaties.

Minderjarigen

“Hun enige misdaad is dat ze tieners zijn”, zegt Zoe Kokalou van de Griekse hulporganisatie Arsis. Het Arsis-straatteam bezoekt deze avond het Victoriaplein om minderjarigen op te sporen en te wijzen op de mogelijkheid van opvang en bescherming. Vaak wordt hun hulp afgewezen. Vorige week nog, toen een 16-jarige jongen uit Pakistan vertelde niet naar een opvanghuis buiten de stad te kunnen ‘omdat het geld in Athene was’. Hij bleek zich te prostitueren in een park verderop om geld naar zijn familie te kunnen sturen en hen zo te onderhouden.

“In Griekenland wacht alleen deceptie”, weet nu ook Abu Sayed. De 23-jarige migrant uit Bangladesh hoopte hier werk te vinden. Maar tot nog toe zonder resultaat. Dus slaapt hij met enkele vrienden op straat. “Mijn geld is opgegaan aan de smokkelaar – 10.000 euro. Ik kan niet meer terug.” Sayed heeft geen ambitie om in Europa te blijven of er asiel aan te vragen. Hij wil alleen even wat geld verdienen en dan terug naar huis. Eerder ging hij met dat doel naar Turkije en Polen. “Maar hier in Griekenland is niets.”

Sayed heeft net dankbaar koffie aanvaard van vrijwilligers van de Griekse organisatie Steps. Zijn vriend staat in de rij om de dokter te zien, het wachten is op de warme maaltijd die in twee reusachtige pannen aan het pruttelen is. Vrolijke muziek klinkt over het pleintje waar Steps twee keer per week een mobiel opvangcentrum opzet voor de daklozen. In een bestelbusje draaien wasmachines, in een ander busje is een knusse bibliotheek ingericht met boeken in het Arabisch, Urdu of Farsi en met taallessen. Op een uitgeklapte tafel voor de krakkemikkige, hippiestijl bibliotheekbus spelen vluchtelingen spelletjes met de blije Britse vrijwilligster die met haar fladderende jurk en sjaal lijkt te zijn weggelopen uit Woodstock en vloeiend Farsi en Arabisch spreekt.

“De rij wordt elke dag langer”, merkt de Mexicaanse vrijwilligster Erika Bernachi van Medical Volunteers International op die in Athene samen met Steps werkt om dakloze migranten van medische hulp te voorzien. “Het is zeker drukker sinds de kraakpanden zijn ontruimd. Zelfs sommige van onze vrijwilligers die als tolk werkten, zijn op straat beland.” 

Naarmate de winter vordert, groeit de populariteit van het opvangkamp Eleanos, dat als enige midden in de stad ligt. Dat containerkamp is met 1.800 inwoners overvol. Sommigen migranten wonen er al vier jaar in afwachting van hun verblijfsstatus. “Soms zijn mensen ineens vertrokken met een smokkelaar, omdat ze hun procedure niet langer willen afwachten”, zegt de kampmanager. “Er gebeuren de gekste dingen. Sommige migranten verhuren hun plek zelfs en gaan zelf op straat slapen, anderen laten daklozen illegaal binnen. Dit is een geliefd kamp vanwege de ligging. Iedereen wil hier een plek.”

Zieke baby

Voor een van de containers in het kamp staat de 30-jarige Dorkas, een getekende Congolese vrouw met een baby op de rug. Ze is woedend. Over het gebrek aan zorg voor hun zieke kinderen. “Mijn baby is ziek en hij moet behandeld worden voor epilepsie”, wijst ze naar haar oudere zoontje. Ook is ze woedend over de kleine ruimte die ze met zijn zevenen moeten delen en over het gebrek aan informatie. “Hier kijk, dit kreeg ik mee van het ziekenhuis”, en ze laat een formulier in het Grieks zien. “Dit is geen leven hier. Wij lijden.”

Binnen laat huisgenoot Margarite zien hoe vol het is. Ze slaapt met haar pasgeboren baby en twee andere vrouwen op een tweepersoonsbed. “Ik heb geen plek om hem te voeden of te laten rusten.” Het fornuis staat een halve meter van het bed, de rest van de containercabine wordt ingenomen door kinderwagens en spullen. “Voor haar is hier niet eens plek”, wijst Dorkas naar een andere vrouw met een baby die illegaal in de container verblijft. “Ze past niet eens meer op het bed. Maar waar moet ze anders naar toe? Ze is alleen, ze kent hier niemand.”

Vogelkooi

De Syrische Rasha, haar man en vier kinderen zijn twee maanden geleden vanuit Lesbos naar het vasteland gebracht om de druk van het eiland te halen. Ze knuffelt haar zoontje op haar schoot, terwijl haar dochtertjes buiten rennen. Naast de deur van haar container hangt een vogelkooi met een gele parkiet, binnen klinkt een gebed vanaf de tv in de keurig opgeruimde miniwoning.

Verderop lijkt ook een ander Syrisch gezin de draad te hebben opgepakt. Met hun dochtertje en de pasgeboren baby in een kinderwagen drinken ze koffie uit porseleinen kopjes aan een picknicktafel in de zon. De twee oudste kinderen zitten op school. Het leven lijkt bijna normaal wanneer de containers op de achtergrond en de was die overal over hekken hangt de drogen even worden weggedacht.

Terug op het Victoriaplein, waar de avond is gevallen, is de Iraanse Victor op zoek naar een vals paspoort. Het gaat hem 9.000 euro kosten, wat zijn familie vermoedelijk zoals gebruikelijk bij elkaar sprokkelt. Het is een hoop geld, maar toch moet hij het doen. “Ik heb geen andere optie. Ik wacht nog even tot het Kerstmis is, want dan zal Jezus me helpen op mijn reis.”