Hij verwittigde het land over de aanslag op Zaventem. En verloor meteen zijn job

Het is een stukje radiogeschiedenis: Joe FM, 22 maart 2016, 8.11 uur. Het uurtje ochtendradio met Bjorn Verhoeven en Tess Goossens is ingezet met ‘Good Times’ van Chic. Aan het eind pikt Verhoeven in: “Geen good times op dit ogenblik in Vlaanderen. We hebben net een bericht binnengekregen van een luisteraar die in Zaventem aan het werk was, en die weet iets meer over die ontploffingen daar.”

Stem: “Er is een ontploffing gebeurd, een bomaanslag op de luchthaven van Zaventem.”

“Met wie spreek ik trouwens?”

“Met Mark, ik werk op het coördinatiecentrum hier.”

“Geweldig dat je belt, Mark. Wat is er precies aan de hand daar?”

“Wacht even (wendt zich tot iemand anders). Wablieft? Evacuatie? Alles buiten? Oké, ik zal het op de schermen zetten.”

‘Ik hou van je’

Mark Talemans (61) is om halfzeven begonnen aan zijn ochtenddienst in het Airport Operational Center (Apoc), de controlekamer van de luchthaven. Zijn taak is de scherminformatie over vluchten en gates voortdurend bij te werken. Het Apoc is een ruimte met een 12 meter brede videowall, in 2016 nog op verdieping -1 van de oude luchthaventerminal.

Het is 7.58 uur als een verdieping hoger en 40 meter verder Ibrahim El Bakraoui de eerste bom doet afgaan. Negen seconden later blaast ook Najim Laachraoui zich op.

“Het duurt even voor dat tot je doordringt”, zegt Talemans. “Je begint op instinct te functioneren. Twee explosies. Zouden er nog volgen? Zouden wij het overleven? Dat wist je niet. Ik heb mijn echtgenote gebeld. Om haar te vertellen dat ik ongedeerd was en dat ik van haar hield.”

“Ik had in het verleden ooit contact gehad met VTM, het nummer zat nog in mijn telefoongeheugen. Het was klokslag acht uur toen ik belde, heel kort maar: gewoon om te zeggen dat er een bom was ontploft op de luchthaven. Waarom ik heb gebeld? Het was een reflex. Ik vond: zoveel mogelijk mensen moeten dit zo snel mogelijk weten. We konden op de videowall beelden terugspoelen tot het punt net voor de bommen afgingen.”

“Het is op die manier dat men later heeft gezien dat er drie mannen met drie bommen op hun trolleys waren, en dat de derde bom daar nog lag. Die derde bom, dat was de grootste van de drie. Nu weten wij dat de derde man is gaan lopen. Op het moment zelf hadden we geen idee wat er zou gebeuren.”

‘Van de baan af’

De latere Europese kampioen marathon en verpleger in het militair ziekenhuis in Neder-over-Heembeek Koen Naert vertelt later in interviews hoe hij die ochtend in zijn auto op de Brusselse ring zat, onderweg naar Leuven.

Dankzij de razendsnelle radioverslaggeving wist hij onmiddellijk wat hem te doen stond. Met hem kwam het hele land in actie. Honderden artsen en verplegers repten zich naar de spoedafdelingen van hun ziekenhuizen. Er werd in elk geval niet gewacht tot de eerste tweet van Brussels Airport (BAC). Die kwam om 8.41 uur.

Mark Talemans: “Ik vond het belangrijk dat de mensen zo snel mogelijk wisten dat ze vooral niet naar de luchthaven moesten komen. Ze moesten van de baan af en plaats maken voor de hulpverleners. Dat is volgens wat ik later hoorde ook gebeurd. Er waren in de maanden daarvoor al aanslagen geweest in Frankrijk, dus je wist dat dit een situatie was waarin elke verloren seconde mensenlevens kon kosten. Als ik er nu op terugblik, vind ik dat ik heb gedaan wat ik als verantwoordelijke burger moest doen.”

Evacuatie

Halfweg het fragment met Joe krijgt Mark Talemans van zijn overste het bevel tot evacuatie. Hij moet op de beeldschermen her en der in het luchthavengebouw instructies plaatsen om te evacueren. “Ik heb toen de micro gepakt zodat de hele luchthaven me kon horen: “Staff and passengers in terminals A and B, do NOT come to the main building! Stay in the terminals! Evacuate and follow staff.” Er is dan via de tarmac geëvacueerd. Dat was ook mijn taak niet, maar op zo’n moment telt het reglement eventjes niet.”

“Er is die ochtend heel veel geïmproviseerd. Het ging vanzelf. Mensen hielpen elkaar. We brachten mensen in veiligheid in hangar 41 van Sabena Technics. Iemand zag dat iemand anders met een bus mensen evacueerde en deed hetzelfde. Daar was men het achteraf toch wel over eens, dat de evacuatie snel en vlot is verlopen.”

In de weken na de aanslagen assisteert Talemans zoals zowat het voltallige luchthavenpersoneel bij het ruimen van puin en de opbouw van een voorlopige nieuwe check-in. Tijdens de try-out zegt iemand: “Ik heb u gehoord op Joe.” Nadat de radiozender zich realiseerde dat ze als eerste het nieuws over de aanslagen hadden gebracht, zetten ze het fragment online. “Tot dan toe wist ik niet eens dat ik op de radio was geweest”, zegt Talemans.

‘Absoluut onaanvaardbaar’

Op 28 april 2016 krijgt hij per brief van de directeur operaties bij Brussels Airport (BAC) te horen dat er een tuchtprocedure tegen hem is opgestart. Omdat, staat er, artikel 15 van het personeelsstatuut bepaalt dat “mededelingen naar buiten toe enkel mogen gebeuren door de bevoegde woordvoerders”. En omdat het volgens artikel 17 “de personeelsleden verboden is informatie over BAC te verstrekken die schadelijk kan zijn voor de goede werking van de diensten”.

Talemans kreeg na 34 jaar dienst meteen de zwaarst mogelijk tuchtsanctie: afzetting. Hij bevocht die met een advocaat en de vakbond, maar kwam in een juridische realiteit terecht waarin alle partijen buiten hijzelf het erover eens waren dat op geen enkele manier te betwisten viel dat hij op 22 maart van de procedures was afgeweken. BAC schrijft in een van zijn brieven: “Deze feiten zijn absoluut onaanvaardbaar.”

Er wordt Talemans verweten dat hij door dat telefoontje tijd verloor voor de taken waar hij wél mee was belast. Iets wat hij betwist: “In die eerste tien minuten zaten wij terug te spoelen en naar de videowall te kijken. Nergens kon je beter zien wat er was gebeurd dan in het Apoc. Iedereen zat er trouwens naasten te bellen.”

Zijn taak bestond erin de evacuatie te activeren via de beeldschermen, maar op het fragment in Joe is nu juist te horen dat hij op het moment van het bevel het gesprek afbreekt, waarna Bjorn Verhoeven zegt: “Ik ga je laten werken dan.”

Regie der Luchtwegen

Bij BAC werken nog een kleine honderd oudgedienden van de in de jaren 80 geprivatiseerde Regie der Luchtwegen (RLW). Dat was een overheidsdienst met machtige vakbonden en ambtenaren met erg hoge salarissen en pensioenrechten. Ex-RLW’ers zijn een stuk ouder, verdienen meer dan hun jonge collega’s en weten dat de kleinste inbreuk op de procedures zware gevolgen kan hebben.

Talemans was een van die oudgedienden van de RLW en ook hij lag in de laatste jaren van zijn loopbaan wel eens met zijn oversten overhoop. Hij klaagde in 2015 intern aan dat er geen regels of noodprocedures bestonden in het Apoc, liep als gevolg daarvan een blaam op en ook nog twee maanden inhouding van 20 procent van zijn loon. Een maand voor de aanslagen zag BAC zich genoodzaakt om beide sancties ongedaan te maken omdat ze onwettig zijn. Talemans vecht zijn afzetting nu aan voor de rechtbank.

Bij BAC zegt woordvoerster Anke Fransen: “Ik hoop dat u begrijpt dat wij geen individuele personeelsdossiers in de media kunnen bespreken.”

Volgens haar is Talemans niet ontslagen, enkel afgezet, en is er een dading tot stand gekomen tussen hem en BAC.

Mark Talemans: “Ik verdien nu maandelijks nul euro. Door mijn gedwongen ontslag in september 2016 ben ik al mijn rechten kwijt. En ga op mijn leeftijd maar eens solliciteren. En toch. Als ik de klok zou kunnen terugdraaien naar die ochtend, die angst en die chaos, en ik had kunnen weten wat de gevolgen zouden zijn van dat telefoontje, ik zou het opnieuw doen.”