Op ‘een lijst’? Dan mag je niet over de VS vliegen

Woensdag zag Khalid Benhaddou, hoofdimam van de El Fath-moskee in Gent en voorzitter van het Platform Vlaamse Imams, zijn strandvakantie in het Mexicaanse Playa del Carmen plots in rook opgaan. Aan de incheckbalie in Zaventem kreeg het luchtvaartpersoneel een melding om een extra vragenronde met de Amerikaanse Transport Security Administration (TSA) op te starten, waarna boarding werd geweigerd. “Er was zelfs geen tussenlanding in de VS”, zegt Benhaddou. De reden dat die weigering kan: de vlucht van TUI Fly naar Cancún – via Cuba – neemt een stukje Amerikaans luchtruim mee.

“72 uur op voorhand moeten wij dan een passagierslijst doorsturen. Een weigering gebeurt zelden, maar er is nooit uitleg”, klinkt het bij TUI. Ook de FOD Buitenlandse Zaken merkt op dat het de VS is die beslist wie het land – inclusief het luchtruim – binnenkomt en wie niet. “Een ESTA (het document dat vereist is om als Belg naar de VS te kunnen reizen, CG/MIM/BS) kan bijvoorbeeld geweigerd worden als iemand recent op reis is geweest in Iran”, zegt woordvoerder Karl Lagatie. De criteria om iemand te weigeren zijn na 9/11 alleen maar aangescherpt, en lijken vooral bekend vanwege hun onduidelijkheid. 

Voor Benhaddou, die voor zijn deradicaliseringsexpertise meermaals is gelauwerd, voelt het alvast aan als een kaakslag. “Hoe cynisch is het dat net de mensen die elke dag in de vuurlinie staan tegen radicalisering, geweerd worden?” Opvallend: zijn expertisecentrum CIRRA kreeg drie weken geleden nog de Amerikaanse ambassadeur op bezoek, inclusief lovende woorden. “Dat we in contact staan met geradicaliseerde stemmen, kan toch geen reden zijn om gelinkt te worden met het gedachtegoed.”

Washington-seining

Vanwege privacyredenen kan de Amerikaanse ambassade in ons land niets over de zaak kwijt. “Maar het is zeker niet de eerste keer dat iemand geweigerd wordt om naar of over de Verenigde Staten te vliegen, omdat die zonder zijn medeweten op een lijst blijkt te staan”, zegt criminoloog Mattias De Backer (KU Leuven/Universiteit van Luik). De VS hanteren verschillende, soms overlappende signaleringslijsten, zoals de ‘no-flylist’, om bepaalde risicoprofielen uit land en luchtruim te weren.

“Het kan soms gaan om een eenvoudige naamsverwarring, maar in dit geval is er veel kans dat het om een Washington-seining gaat”, zegt Jessika Soors, Kamerlid voor Groen en voormalig deradicaliseringsambtenaar in Vilvoorde. Wie zo’n “discrete seining” krijgt, kan indirect geweigerd worden omdat luchtvaartmaatschappijen op de hoogte worden gebracht. “Laten ze hem toch vertrekken, dan zijn zij verantwoordelijk. Wat je vaak ziet, is dat het de luchtvaartmaatschappij is die beslist om de persoon preventief niet te laten vertrekken.”

De organisatie Uit De Marge VZW publiceerde begin 2019 nog een rapport met getuigenissen van jongeren, vooral van Maghrebijnse afkomst, die problemen ondervinden om te reizen. En door het verhaal van Benhaddou steken ook andere verhalen de kop op, zoals een Marokkaans moslimkoppel dat drie weken geleden eveneens een reis naar Mexico aan hun neus voorbij zag gaan.

“Toen ik nog deradicaliseringsambtenaar was in Vilvoorde (in 2013-2019 CG/MIM/BS) liepen daar 86 personen met zo’n seining rond. In heel ons land gaat het volgens mijn inschatting om minstens enkele honderden”, stelt Soors. “Ik ken verhalen van jongeren die op schoolreis gingen en waarvan een deel van de groep niet mocht vertrekken omdat ze een Washington-seining hadden.”

Sharia4Belgium

Het grootste probleem met die lijsten lijkt niet dat mensen er op belanden, maar vooral dat ze er niet meer van geraken wanneer de belastende informatie al lang gedateerd blijkt. “Het kan zijn dat de Belgische diensten een persoon die ze een tijdje gevolgd hebben weer van de lijst halen, maar ondertussen circuleren die gegevens internationaal. Met alle gevolgen van dien”, zegt De Backer. 

Zo duikt Khalid Benhaddou in februari 2012 op in een interne lijst van de Antwerpse federale gerechtelijke politie met mogelijke Sharia4Belgium-sympathisanten. Zelf heeft hij uit die periode weet van een “eenzijdig RIR-rapport”, een soort informatieverslag opgesteld door de terreursectie van de federale gerechtelijke politie. Op een lijst van OCAD, het orgaan voor dreigingsanalyse, heeft Benhaddou nooit gestaan. 

Dat RIR-rapport speelt Benhaddou nu nog steeds parten, vermoedt een bron. Benhaddou: “En dat terwijl we van de Belgische veiligheidsdiensten nu zelfs veel erkenning krijgen.” Intussen is de imam in dialoog met de Amerikaanse ambassade. Er zijn procedures om van een lijst gehaald te worden, maar opnieuw: daarvoor moet je natuurlijk wel eerst weten dat je op de lijst staat.

“Tot een vijftal jaar geleden werd in ons land ongeveer iedereen in de hele wijde kring rond Syrië-strijders als ‘te volgen’ gecatalogeerd. We zaten toen duidelijk in een informatiekramp”, stelt Soors, die België ter verantwoording roept. “Ons land heeft tot dusver altijd geweigerd om een diplomatieke rel te beginnen over die data, maar wij moeten er op staan dat de lijsten waarop men zich baseert correct zijn.”