Links, de eerste coalitie en dialoog met Catalonië: waarom de nieuwe Spaanse regering zich in de kijker zal spelen

Eerst de feiten op een rijtje. Als ze het vertrouwen van het parlement krijgt, zal de nieuwe linkse regering in Spanje uit twee partijen bestaan: de sociaal-democratische PSOE van de ontslagnemende en allicht toekomstige premier Pedro Sánchez en het linkse Podemos. Samen hebben ze echter maar 155 van de 350 zitjes in het Spaanse parlement. Om aan een meerderheid te komen hebben ze dus de steun nodig van andere partijen.

Enkele kleinere partijen zegden al hun steun toe of lieten weten dat ze zich zullen onthouden. Gisteravond besliste ook de nationale raad van de linkse Catalaanse separatistische partij ERC dat de 13 parlementsleden van ERC zich zullen onthouden tijdens de vertrouwensstemming, die een van de komende dagen plaatsvindt.

Door die onthouding heeft kandidaat-premier Sánchez minder stemmen nodig om aan een meerderheid te raken in het parlement. In Spanje kan een kandidaat-premier een regering vormen als hij bij een vertrouwenssteming (investidura in het Spaans) in het parlement een absolute meerderheid haalt. Meer dan de helft van het aantal zitjes in het parlement dus.

Slaagt de kandidaat-premier daar niet in, dan volgt er een tweede stemming, waarbij een relatieve meerderheid nodig is: meer ja-stemmen dan neen-stemmen. De eerste stemming zal Sánchez allicht niet winnen, maar door de onthouding van ERC lijkt hij de tweede stemming wel te zullen winnen. De kans zit er dus dik in dat de ontslagnemende premier zich midden volgende week de nieuwe premier van Spanje kan noemen.

En die nieuwe regering-Sánchez schrijft sowieso al geschiedenis, nog voor haar eerste beleidsdaad. Het gaat namelijk om de eerste coalitieregering in Spanje in meer dan 40 jaar. In juni 1977 werden de eerste democratische verkiezingen gehouden in Spanje na de Franco-dictatuur. Sindsdien werden telkens eenpartijregeringen gevormd, die ofwel met een absolute meerderheid regeerden, ofwel een minderheidsregering waren, zoals het geval was bij de laatste regeringen onder zowel premier Mariano Rajoy als premier Sánchez.

Ook de nieuwe regering-Sánchez wordt dus een minderheidsregering, maar dus ook een coalitieregering. En die is er niet zomaar gekomen. Geen enkele Spaanse politicus van de huidige generatie heeft er ervaring mee. Een eerdere poging tussen PSOE en Podemos - na de voorlaatste verkiezingen - liep dan ook spaak. "Eigenlijk hebben die partijen in die periode nauwelijks met elkaar gepraat, integendeel elkaar zelfs afgekapt", zegt Spanjekenner Vincent Scheltiens (Universiteit Antwerpen). PSOE en Podemos hadden toen overigens samen meer zetels dan nu.

Dat de twee partijen er nu wel in geslaagd zijn om een coalitieregering te vormen, is een gevolg van de laatste verkiezingen, zegt Scheltiens. "Ze zijn beiden licht achteruitgegaan, Podemos meer dan PSOE. Maar vooral: Vox heeft een reuzensprong voorwaarts gemaakt. En dat heeft een omslag gemaakt bij Sánchez zelf en zijn entourage." De dreiging van rechts heeft de twee linkse partijen met andere woorden in elkaars armen gedreven.

Waren de relaties voor de verkiezingen nog bekoeld, tijdens de voorbije onderhandelingen hebben de beide onderhandelingsteams elkaar ook echt leren kennen, benadrukt Scheltiens. "Daar zijn naar verluidt ook persoonlijke banden ontstaan. En men was het politiek ook snel eens dat men toegevingen aan elkaar zou moeten doen. Ze hebben elkaar zaken gegund en dat ook verteerd", besluit Scheltiens.

Nog een opvallend feit: alweer helpt een Catalaanse separatistische partij een Spaanse regering in de steigers. Ook daar staat iets tegenover. In ruil voor de onthouding van de ERC tijdens de vertrouwensstemming in het Spaanse parlement hebben de PSOE en Podemos aan ERC beloofd dat de Spaanse regering een politieke dialoog zal opstarten met de Catalaanse regering over de toekomst van Catalonië. De uitkomst van die dialoog zal bovendien aan de Catalaanse bevolkig worden voorgelegd in een referendum.

Niet onbelangrijk daarbij is de vaststelling dat de twee toekomstige Spaanse regeringspartijen daarover een akkoord hebben met ERC, een van de Catalaanse partijen en niet met de Catalaanse regering zelf. En dat leidt tot spanningen binnen Catalonië. De huidige Catalaanse regering wordt immers geleid door Quim Torra, van de centrumrechtse partij van zijn voorganger Carles Puigdemont (die naar ons land is gevlucht en hier nog steeds verblijft). Zij voelen zich gepasseerd door de strategie van ERC, die anders dan het centrum-rechtse blok af wil van de polarisering en voor een politieke dialoog kiest. "Het is daar al een hele poos openlijke ruzie", weet Scheltiens.

Scheltiens verwacht dan ook dat ERC door de nieuwe machtsverhoudingen in Catalonië vervroegde verkiezingen zal proberen te forceren, zodat ze haar nationale overwicht ook kan omzetten in zetels in het Catalaanse parlement. Op basis van de laatste Catalaanse verkiezingen is ERC de tweede partij in Catalonië, op basis van de laatste nationale verkiezingen is ze echter de grootste. "En dan gaan zij de leiding nemen van een Catalaanse regering die verder onderhandelt met Madrid."

Wat die politieke dialoog concreet zal opleveren voor Catalonië, is echter de vraag. Sánchez staat allerminst bekend als een voorstander van Catalaanse onafhankelijkheid. Een georganiseerd referendum over onafhankelijkheid is dan ook weinig waarschijnlijk. Toch maakt ERC zich sterk dat ze een aantal dingen zullen krijgen waarmee ze trots naar een referendum kunnen gaan, geeft Scheltiens aan.

Over de toekomst van Catalonië, maar ook over de eventuele vrijlating van een of meer Catalaanse leiders die door het Spaanse Hooggerechtshof tot celstraffen tot 13 jaar zijn veroordeeld. Alleen stelt zich daar het probleem van de scheiding der machten.

De politieke dialoog is in elk geval een heel andere toon dan die van de regering onder premier Rajoy, die het beruchte artikel 155 van de Spaanse grondwet toepaste om de Catalaanse regering af te zetten en het bestuur in de regio over te nemen. "Daar zal de Spaanse regering veel goodwill voor krijgen in Europa", denkt Scheltiens.

Maar het is tegelijk een risico voor Sánchez. Nu al krijgt hij langs alle kanten veel kritiek in Spanje en wordt hij weggezet als een landverrader die terroristen hulp biedt. "Maar Sánchez rekent erop dat, als de regering er komt, hij een aantal jaren de tijd heeft om die kritiek in te dijken en te laten vervagen door vooral het sociaal-economische prioritair te stellen. En daar heeft hij de meest trouwe bondgenoot in de gedaante van Podemos, want die willen dat ook."

Dat sociaal-economische programma zal overigens, net als de Catalaanse kwestie, "met gefronste wenkbrauwen" gevolgd worden in Europa, voorspelt Scheltiens. Door de toegevingen die Podemos aan PSOE heeft gedaan, heeft Podemos zelf een aantal linkse maatregelen in de wacht kunnen slepen die de PSOE anders nooit had ingevoerd. Onder meer een aantal sociaal-economische hervormingen van de conservatieve regeringen-Rajoy worden nu teruggedraaid.

Europese instanties zoals bijvoorbeeld de Europese Centrale Bank zullen Spanje dan ook in het oog houden: "Gaat Madrid zich wel aan de opgelegde normen houden? Gaan zij niet uit de band springen op het vlak van begrotingstekorten? Enzovoort. Want het Spaanse regeerprogramma steekt wel schril af tegen wat de praktijk is op dit ogenblik in de meeste andere lidstaten van de Europese Unie." Niet te vergeten: door het wegvallen van het Verenigd Koninkrijk na de brexit wordt Spanje de op drie na grootste economie van de EU.

De nieuwe Spaanse regeringspartijen zullen zich met andere woorden moeten bewijzen: tegenover Europa, tegenover de Catalanen, tegenover hun coalitiepartner en in de eerste plaats tegenover de Spaanse kiezers. Is de relatie tussen de nieuwe coalitiepartners sterk genoeg? Zullen de Catalaanse separatisten wel tevreden zijn met wat ze krijgen? Of komt er al snel een einde aan hun gedoogsteun? En zullen de Spaanse kiezers het sociaal-economische programma lusten? Vragen waarop we over 4 jaar (of sneller) een antwoord zullen krijgen.