Was de symbolische vergeldingsdaad tegen de VS genoeg voor Iran?

“Het was een heel goed afgewogen, uiterst symbolische daad”, zegt Peyman Jafari, historicus en Iran-deskundige aan de Universiteit van Princeton en de Universiteit van Amsterdam. “Teheran kon de dood van generaal Soleimani niet ongestraft laten passeren, maar zat tegelijkertijd niet te wachten op een conflict dat uit de hand zou lopen. Nu heeft het regime zijn tanden laten zien, en tegelijkertijd de bal bij Trump gelegd. Als het alsnog zou escaleren, zou hij, en niet Iran, daarvoor verantwoordelijk zijn.”

De symboliek moet volgens Jafari gezocht worden in het tijdstip waarop de raketaanval werd uitgevoerd: om 01.20 uur precies, het moment dat Soleimani vorige week vrijdag werd omgebracht. Daarnaast is deze door de Republikeinse Garde uitgevoerd, met Iraanse raketten die de VS niet heeft kunnen onderscheppen. Eén van de twee bases die zijn geraakt, is de grootste in Irak, en vorige week heeft Trump er nog over opgeschept dat deze “extreem duur” is.

Propaganda

Terwijl verscheidene media melden dat de VS zouden zijn gewaarschuwd, zodat er geen doden zouden vallen, beweerden Iraanse media dat er bij de aanval tachtig mensen zijn omgekomen. Pure propaganda, maar volgens professor Jonathan Holslag moeten we de impact niet onderschatten. “Goedopgeleide inwoners van de grote steden die internationale media op internet kunnen vinden, weten wanneer ze kritisch moeten zijn. Maar niet iedereen woont in de stad, en op het platteland hebben mensen vrijwel alleen toegang tot de versie van het regime. Grote kans dat zij geloven dat hun regering keihard wraak heeft genomen.”

Maar ook zij zitten niet te wachten op een oorlog. Ja, het nationalisme is door de liquidatie aangewakkerd, en mensen zijn massaal de straat op gegaan om hun woede te uiten, maar ze weten dat ze bij een conventionele oorlog zouden verliezen. Iraanse raketten kunnen alleen Amerikaanse doelwitten in het Midden-Oosten (of die van hun bondgenoten in de regio) raken, terwijl Iraanse steden verpulverd kunnen worden onder Amerikaans geweld.

Meesterzet

Was het dan toch een meesterzet van Trump, zoals hij zelf graag doet voorkomen? Heeft hij een grote tegenstander uit de weg geruimd, en komt hij ermee weg? Integendeel, gelooft Peyman Jafari. Als het om wapens gaat, hebben de VS inderdaad “de grootste”, maar doordat Teheran zo beheerst reageert, lijkt die dreiging vooralsnog van tafel. “In de schaduw, waar Iran sterk is, kan het conflict doorsudderen.”

Mark Milley, een hoge generaal in het Amerikaanse leger, zei dat de aanval wel als doel had om Amerikanen om te brengen, maar dat het Amerikaanse waarschuwingsysteem voor raketaanvallen dat had voorkomen.

Generaal Soleimani heeft in twintig jaar een netwerk van pro-Iraanse gewapende groepen opgebouwd, en deze organisaties (denk aan Hamas in Palestina, Hezbollah in Libanon, en sjiitische milities in Syrië en Irak) hebben het altijd goed gedaan tegenover vijanden die in conventioneel opzicht groter en sterker zijn. Waarschijnlijk zetten zij de strijd tegen de Amerikanen voort. Na een aanval van een terroristische organisatie kan Teheran de handen omhoog steken en zeggen dat zij er niets mee te maken heeft – zelfs als de hele wereld vermoedt dat het wel zo is.

Invloed verloren

Bovendien, zegt Marina Ottaway van het Wilson Center in Washington, is de situatie in Irak voor de Amerikanen veranderd. “Iran en de Verenigde Staten vechten daar om invloed, en de VS hebben de afgelopen week alleen maar verloren. Zo stemde het Iraakse parlement zondag voor het vertrek van alle Amerikaanse militairen uit het land. Degenen die dat liever niet wilden, hebben zich van stemming onthouden, want niemand durft nu openlijk zijn voorkeur voor Amerikaanse aanwezigheid – bijvoorbeeld vanwege de strijd tegen Islamitische Staat – te laten blijken.”

Het is niet ondenkbaar dat door de combinatie van dergelijke politieke ontwikkelingen en een voortdurende guerrillastrijd de Amerikaanse invloed in de regio verder verwatert. In veel opzichten is dat een overwinning voor Iran.