Waarom Iran de raketaanval op het passagiers­vliegtuig toegeeft en het vooral de reactie van eigen volk moet vrezen

De Iraanse strijdkrachten kwamen vanochtend als eerste met een verklaring waarin de "vergissing" werd toegegeven. Daarna volgde de Iraanse president Rohani, hij sprak over een grote tragedie en een onvergeeflijke fout. Hij beloofde dat er verder onderzoek zou volgen om uiteindelijk de verantwoordelijke aan te duiden. 

Volgens het Iraanse leger vloog het Oekraïense passagiersvliegtuig, een Boeing 737-800, in de buurt van een militaire basis van de Revolutionaire Garde  (het Iraanse elitekorps, red.). De zenuwen waren zo gespannen dat het passagiersvliegtuig wellicht als een bedreiging werd gezien, legt expert Internationale relaties Jan Balliauw uit.

"In de nacht van dinsdag op woensdag had Iran als vergeldingsactie voor de dood van de Iraanse topgeneraal Soleimani raketten afgevuurd op twee Amerikaanse luchtmachtbasissen", zegt Balliauw. "Volgens de inschatting van de Iraanse militairen was een snelle Amerikaanse tegenreactie niet uitgesloten. Zo'n tegenreactie kan zijn dat gevechtsvliegtuigen in het Iraanse luchtruim komen om zo Iraanse doelwitten te bestoken. De luchtverdediging was dan ook in staat van alarm. En net toen kwam een Oekraïens passagiersvliegtuig dicht bij een belangrijke militaire basis. Het Iraanse leger heeft daarop een raket afgevuurd, aangezien men wellicht dacht dat het een Amerikaans gevechtsvliegtuig was."

"Je moet weten: voor het afvuren van een luchtafweerraket heb je niet veel tijd", duidt Balliauw. "Je kan niet overleggen met het commando. Als je iets ziet als bedreiging, moet je in korte tijd beslissen om een raket af te vuren."

Kon men dan niet zien dat het om een burgervliegtuig ging in plaats van een gevechtsvliegtuig? "In principe kunnen luchtafweersystemen herkennen of een vliegtuig een passagiersvliegtuig of een militair vliegtuig is. Maar stel dat ze maar een beperkt luchtafweersysteem hebben, waarbij men werkt op een beperkte radar, dan kunnen er fouten gebeuren. Dat was in Oekraïne het geval, toen vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten."

"Het luchtafweersysteem van Iran is in principe volledig uitgerust om het onderscheid te maken, maar het kan bijvoorbeeld zijn dat ze de systemen verspreid hebben opgesteld", aldus Balliauw.

Amirali Hajizadeh, de bevelhebber van de lucht- en ruimteafdeling van de Iraanse Revolutionaire Garde, heeft intussen op televisie verklaard dat de militair die het passagiersvliegtuig neerhaalde, dat zonder bevestiging deed. Er zou namelijk een "telecomstoring" zijn geweest. De militair zou de Boeing ook voor "een kruisraket" hebben gehouden en had uiteindelijk maar "tien seconden" om te beslissen, aldus de generaal. 

Een onderzoek zal nu duidelijkheid moeten scheppen.

Nog opvallend is dat het Iraanse leger na dagen van staalhard ontkennen nu toegeeft dat het verantwoordelijk is voor de crash. Volgens Balliauw zijn daar twee redenen voor.

"Er waren enerzijds heel veel aanwijzingen dat het passagiersvliegtuig werd neergeschoten met een luchtafweerraket. Zo had je bijvoorbeeld het vreemde gegeven dat het vliegtuig plots was gestopt met het uitsturen van data. Stel dat het vliegtuig motorproblemen had gehad en dan pas was neergestort, dan had het vliegtuig toch nog enkele seconden data kunnen uitzenden. Als een vliegtuig abrupt stopt met het uitsturen van data, dan wijst dat op iets catastrofaals. Daarnaast waren er ook bezwarende video's opgedoken."

"Anderzijds was de druk op Iran ook aan het toenemen. Druk uit de Verenigde Staten, maar evengoed vanuit Oekraïne (vanwaar het vliegtuig kwam) en Canada (dat ook veel burgers verloren heeft bij de crash). Ook vanuit Europa nam de druk toe: zo waren de ministers van Buitenlandse zaken gisteren bijeen in Brussel en daar eisten ze een volledig transparant onderzoek."

"Ze wezen Iran zo impliciet met de vinger, het land had tot nog toe geen openheid van zaken geboden. Als Iran had blijven vasthouden aan de versie van een technisch falen, dan was er wellicht een Europese reactie gevolgd. Iran heeft het intussen al moeilijk genoeg met Amerikaanse sancties: het moest koste wat het kost vermijden dat daar Europese sancties bovenop kwamen."

De bekentenis neemt wat druk van de ketel. "Het is niet met opzet gebeurd. Ik denk ook niet dat iemand dat vermoedt. In die zin denk ik dat Iran sancties kan vermijden als het volledige verontschuldigingen aanbiedt, de slachtoffers vergoedt en volledig meewerkt met het onderzoek."

"Het is ook niet de eerste keer dat zoiets gebeurt: zelfs de Amerikanen hebben ooit een Iraanse Airbus neergeschoten. Ze hebben toen hun schuld toegegeven en de slachtoffers vergoed."

"Ook Oekraïne heeft ooit een Russisch burgervliegtuig neergehaald, de verantwoordelijkheid (na enige tijd) erkend en de slachtoffers vergoed. Die zaken worden dan zo geregeld. Ik denk dat het in dit geval ook zo kan, het zou anders zijn geweest als Iran zijn schuld niet had toegegeven. Dan waren sancties, ook van Europa, niet uitgesloten."

Het grote probleem voor Iran situeert zich volgens Balliauw nu in het binnenland. "Voor Iran is dit heel erg pijnlijk. Er zijn heel veel Iraniërs en Canadezen van Iraanse afkomst omgekomen."

"Er was na de dood van de Iraanse topgeneraal Soleimani - veroorzaakt door de Amerikanen - een grote golf van solidariteit. Maar dat is aan het wegebben: je ziet nu op sociale media dat er nogal wat Iraniërs kwaad zijn op hun regering. Want als men een Amerikaanse tegenreactie verwachtte, waarom werd de luchthaven van Teheran niet gesloten? De hele bekentenis ondergraaft ook de geloofwaardigheid van de Iraanse overheid: er is voortdurend herhaald dat het volstrekt onmogelijk was dat een luchtafweerraket de Boeing had neergehaald."

"Diezelfde overheid probeert wel nog een deel van de verantwoordelijkheid bij de Verenigde Staten te leggen, onder meer de minister van Buitenlandse Zaken verwijst dat dit allemaal gebeurd is door Amerikaanse avonturen in de regio maar ik weet niet of dat in Iran zo zal aanslaan. Het zou kunnen dat dit allemaal slecht uitdraait voor het Iraanse regime."

Herbekijk hieronder het interview met Jan Balliauw in "Het Journaal":