Denkt paus Franciscus aan aftreden?

Als je wilt vooruitkijken naar het nieuwe jaar van de paus, kun je niet heen om wat er in de laatste uren van het oude jaar gebeurde. 

Nadat Franciscus was voorgegaan in het traditionele Te Deum in de Sint-Pietersbasiliek, bracht hij die avond nog een bezoek aan de grote kerststal op het plein voor de kerk. Er hadden zich veel mensen verzameld en Franciscus maakte met een paar van hen een praatje. Het ging er vrolijk aan toe. 

Hij wilde het plein weer af gaan, toen een vrouw hem nogal ruw vastpakte en naar zich toe trok. De paus reageerde geërgerd, probeerde zich los te maken, terwijl hij de vrouw op haar hand sloeg. Zo kende het grote publiek de knuffelpaus nog niet. Het incident werd wereldnieuws.

Wie de beelden nog eens bekijkt, zal het opvallen dat Franciscus slecht loopt. Hij schijnt aan zijn heup te moeten worden geopereerd, maar de ingreep af te houden. Ondertussen lijdt hij duidelijk pijn. Vandaar misschien die venijnige reactie op die vrouw. 

Tijdens zijn kersttoespraak vanaf het middenbalkon van de Sint-Pieter en de daarop volgende ­zegen urbi en orbi (voor de stad Rome en de rest van de wereld) viel al op dat de paus een vermoeide, om niet te zeggen matte indruk maakte. 

Er zijn geen aanwijzingen dat de paus zijn ambt zou willen neerleggen vanwege gezondheidsredenen, maar toch valt in Rome steeds vaker dat ene zinnetje: ‘einde pontificaat in zicht’. Dat heeft niet ­zozeer met die heup of die vermeende vermoeidheid te maken, maar meer met termen als ‘ambities vervuld’ en ‘targets gehaald’. 

Misschien zit het werk van Franciscus er binnenkort wel op en is dit zijn laatste jaar als paus.

Opmerkelijke transfers

Het is een gewaagde voorspelling. Toch nam Franciscus eind vorig jaar twee beslissingen die zouden kunnen wijzen op een aanstaand vertrek.

Op 25 november verleende hij ontslag aan Fabián Pedacchio Leániz, net als de paus Argentijn en bijna sinds het begin van zijn pontificaat zijn privé­secretaris. Hij keert terug naar zijn ­oude baan, elders in het Vaticaan. 

Volgens de woordvoerder van de paus ging het bij het ontslag om een normale ­‘administratieve beslissing’ en niet om een ‘persoonlijke beslissing’ van Franciscus. Toch suggereert de doorgaans goed ingevoerde Italiaanse Vaticaan-kenner Sandro Magister dat Franciscus in het licht van een eventueel naderend vertrek zijn trouwe dienaar ‘veilig’ ­onderbrengt. Zeker als hij besluit hem bisschop te maken. Zo is Pedacchio ­gevrijwaard van de onzekerheden die een volgend pontificaat nu eenmaal met zich brengt.

Twee weken na het ontslag vond er nog een opmerkelijke transfer plaats. Toen maakte het Vaticaan de benoeming bekend van kardinaal Luis Tagle, aartsbisschop van Manilla, tot prefect van de Congregatie voor de Evangelisatie van de Volkeren, die de paus adviseert over bisschopsbenoemingen in de (voormalige) missiegebieden van de ­katholieke kerk. 

De congregatie is machtig en de prefect ervan wordt wel de ‘rode paus’ genoemd. Tagle – wiens moeder van Chinese afkomst is – staat bekend als de ‘Aziatische Franciscus’. Ook hij geeft gepassioneerd om de ­migranten en de armen en is al een aantal jaren president van Caritas Internationaal, de liefdadigheidsorganisatie van de katholieke kerk.

Door Tagle naar Rome te halen en hem een prestigieuze functie in de ­Curie te geven, zorgt Franciscus ervoor dat zijn vertrouweling bestuurservaring opdoet in het hart van de wereldkerk. Tegelijkertijd verhoogt het de kansen van Tagle om Franciscus op te volgen en schuift hij weer een plekje op in het rijtje ‘papabili’, kardinalen die kans maken om paus te worden. 

Al moet worden betwijfeld of hij op een tweederdemeerderheid kan rekenen onder de kiesgerechtigde kardinalen. Misschien lijkt hij wel te veel op Franciscus. De vraag is ook of de Filipijnse kardinaal ­bestand is tegen de opgekropte frustraties over het huidige pontificaat bij de nog altijd grote groep conservatieve kardinalen.

Maar Franciscus is nog niet weg, en we weten niet welk plan hij in zijn hoofd heeft voor zijn eigen toekomst. Een bekend Italiaans grapje luidt dat God niet weet wat jezuïeten denken. 

Voorlopig valt er nog wel wat voor hem te doen. Er verschijnen dit jaar twee ­documenten van zijn hand waar reikhalzend naar wordt uitgekeken. 

Zo werkt de paus aan zijn officiële reactie op de resultaten van de bisschoppensynode over het Amazone-gebied die in oktober vorig jaar plaatsvond in het Vaticaan. De deelnemers aan die synode schaarden zich met een grote meerderheid achter een voorstel van de paus om gehuwde mannen in hun regio tot priester te wijden, om zo iets te doen aan het priestertekort. De verwachting is dat Franciscus akkoord gaat met de mogelijkheid van gehuwde priesters, maar onder strikte voorwaarden en alleen in het Amazone-gebied.

Predik de Blijde Boodschap

Dan is er nog de hervorming van het centrale bestuursapparaat van de kerk, de Romeinse Curie, een van de belangrijkste speerpunten van dit pontificaat. Al sinds 2013 denkt een raad van kardinalen samen met de paus na over deze hervorming. Het doel is een kleinere, meer efficiënte Curie, die aan de ene kant meer in dienst van de evangelisatie komt te staan en aan de andere kant meer overlaat aan de plaatselijke kerken. Rome hoeft lang niet overal bij alles het laatste woord te hebben.

Er ligt al een tijdje een document over die Curie-reorganisatie klaar, het ‘Praedicate evangelium’, Latijn voor ‘Predik de Blijde Boodschap’. De titel verwijst naar de verschuiving in focus die Franciscus met deze ingrijpende hervorming ­beoogt. 

Er schijnt eindelijk zoiets als een definitieve versie van het document te zijn, die misschien volgende maand al wordt gepresenteerd. 

Dit alles valt samen met het opmerkelijke feit dat maar liefst negen hoofden van Vaticaanse dicasteries – in wereldse termen ministeries – de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt. Een uitgelezen mogelijkheid voor Franciscus om op een aantal belangrijke posten prelaten neer te zetten die meer in zijn lijn denken.

Pauselijk geheim

En dan is er nog het misbruikdossier. De top die in februari van vorig jaar in het Vaticaan werd gehouden, eindigde voor veel slachtoffers op een grote teleurstelling. De slottoespraak van Franciscus bevatte veel, maar al vaak uitgesproken mooie woorden en weinig concrete maatregelen. 

In het ­afgelopen jaar is de paus de slachtoffers tegemoetgekomen. Zo hief hij vorige maand het pauselijke ­geheim op bij misbruikzaken. De rooms-katholieke kerk moet vanaf nu alle informatie over misbruikzaken delen met politie en justitie. Eindelijk een echte positieve verandering, zeiden diezelfde slachtoffers. 

Maar het misbruikdossier kan nog lang niet dicht. Zo wachten we nog altijd op de resultaten van een Vaticaans onderzoek naar wie wat wist over de wandaden van de seksuele veelpleger Theodore McCarrick, ex-kardinaal, ex-bisschop en ex-priester. En in Azië en Afrika lijken de verhalen over misbruik pas net naar buiten te komen.  

Toch kun je je voorstellen dat de inmiddels 83-jarige Franciscus het ergens in de tweede helft van dit jaar wel genoeg vindt. 

Om de vraag te beantwoorden of hij echt zal aftreden, moeten we nog één keer terug naar vorig jaar. Niet naar die mep op het Sint-Pietersplein, maar naar 13 december, toen Franciscus het heuglijke feit vierde dat hij vijftig jaar eerder tot priester werd gewijd. 

Op die dag ging de paus in Rome naar het hoofdkwartier van de jezuïeten, de orde waartoe hij behoort. Daar werd een vijfdelige reeks boeken gepubliceerd met de verzamelde geschriften van de Argentijnse jezuïet Miguel Ángel Fiorito, die Franciscus beschouwt als zijn spirituele vader. Hij schreef zelfs het voorwoord voor de reeks. 

Tijdens de boekpresentatie betuigde Franciscus zijn dank aan de jezuïeten voor alles wat de orde hem gebracht heeft. Volgens de paus was Fiorito een goede verstaander van de tekenen des tijds, “met aandacht voor wat de Geest de kerk te zeggen heeft”. Het was een liefdesverklaring aan het principe van de ‘onderscheiding’, zo kenmerkend voor de jezuïeten. Altijd op zoek naar wat God wil dat op een bepaald moment gebeurt.

Zo leidt Franciscus de kerk en zo gaat hij ook om met het moment dat het tijd is om zijn ambt neer te leggen. Hij heeft geen plan klaarliggen dat tot in de details de toekomst bepaalt. Bij hem ligt niets voor altijd vast.