Nog nooit zoveel minnelijke schikkingen: ‘Waarom naar de rechtbank als je ook kan onderhandelen?’

Het is een nieuw record: 9.640 strafzaken, veelal fraudezaken, werden in 2018 niet voor de rechtbank beslecht, maar afgekocht door de verdachte. In 117 grote dossiers leverde dat de staatskas 114 miljoen euro op, schrijft De Tijd.  “Een beleidskeuze”, zo verklaart jurist Tom Vander Beken die stijging. 

Is dat een goede zaak?

“Een minnelijke schikking is een efficiënte manier om een zaak op een alternatieve zaak af te handelen, net zoals een GAS-boete of een bemiddelingsprocedure dat is: je zaak gaat niet naar de rechtbank, op voorwaarde dat je een bepaalde som betaalt. Dat soort ‘snelle’ tussenoplossingen bestaat al heel lang en de meeste Belgen hebben daar al mee te maken gehad. Als je te snel rijdt, dan kan je vaak ook kiezen tussen de politierechtbank of een schikking.

“Het is alleszins een misvatting dat een strafzaak per definitie moet eindigen met de uitspraak van een rechter. Slechts een kleine minderheid van de dossiers haalt de rechtbank. Dat is altijd zo geweest.”

Een verdachte die een veroordeling vermijdt door te betalen, dat is klassejustitie, vindt John Crombez (sp.a).

“Crombez heeft een punt bij de verruimde minnelijke schikking, waar het toch eerder gaat om misdrijven in de financieel-economische sfeer. Vaak worden die gepleegd door meer bemiddelde mensen en dit systeem laat hen toe om een veroordeling te vermijden. Maar het is ook zo dat deze misdrijven zelden tot effectieve celstraffen leiden. Doorgaans krijgen veroordeelden een boete opgelegd. Uiteindelijk is de uitkomst dus niet zo erg verschillend: in beide scenario’s betalen de verdachten.” 

De kritiek is toch vaak dat de afkoopsom niet in verhouding staat tot de winst die het misdrijf opleverde. 

“Zal de boete die de rechter oplegt zoveel hoger liggen dat het bedrag dat wordt vastgelegd in de schikking? Dat kan je op voorhand niet voorspellen. Bovendien liggen de kosten lager, omdat je geen rechtszaak moet voeren. 

“Minnelijke schikkingen worden geassocieerd met grote dossiers zoals Kazachgate (de Belgisch-Oezbeekse miljardair Patokh Chodiev sloot in 2011 een erg omstreden schikking, LB), delicate zaken die veel kritiek en discussie uitlokken. Als de indruk leeft dat de hoofdrolspelers er goed mee wegkomen, dan is het geen goede schikking. Het is nu wel de bedoeling dat zo’n deal proportioneel is en dat een rechter dit controleert. 

“Maar een minnelijke schikking is zo’n breed begrip: het gaat ook over je verkeersboete, of de handtassendief die dankzij bemiddeling een rechtbankprocedure vermijdt en zijn slachtoffer een vergoeding betaalt of begeleiding volgt. Het klopt alleszins niet dat je er met zo’n deal zonder straf vanaf komt. De slachtoffers worden vergoed, schikkingen worden betaald en soms ook vermeld op je strafblad.”

De Gentse procureur-generaal Erwin Dernicourt is een voorstander van minnelijke schikkingen. Volgens hem gaat het vaak om dossiers die vroeger geseponeerd zouden geweest zijn, en die zo toch bestraft worden.

“De parketten hebben niet de capaciteit om alle strafdossiers voor de rechtbank te brengen. Schikken is dus vaak beter dan seponeren. Sneller en vaak ook zekerder dan een procedure voor de rechtbank.”

Heeft fiscaal expert Michel Maus dan gelijk als hij schikkingen een zwaktebod van justitie noemt?

“Ik ben het daar niet helemaal mee eens. Een grote vis gaat pas akkoord met een schikking als hij er rekening mee houdt dat de uitkomst voor de rechtbank nog erger kan zijn. Dat betekent dat hij toch vreest voor een veroordeling? Een advocaat zou toch aansturen op een rechtszaak als hij denkt die te kunnen winnen, of als hij de zaak wil rekken tot ze verjaard is.

“Welke beschuldigingen kunnen we bewijsmatig hard maken? Is ons dossier sterk genoeg of moeten we seponeren? Dat zijn de afwegingen die het openbaar ministerie maakt: het is een alles-of-nietsbeslissing. De minnelijke schikking biedt een tussenweg.” 

Het is dus een kwestie van pragmatiek? 

“Ja, maar ook van principe. Moet een misdrijf met enkel financiële schade per se voor een rechtbank beslecht worden, of kunnen we ook tot een onderhandelde straf komen? Het antwoord daarop is steeds vaker ja, en het levert alvast veel meer op dan seponering. In de Angelsaksische wereld is het trouwens heel normaal om zaken buiten de rechtbank af te handelen.” 

Transparant is dat toch niet? 

“Dat klopt. Als jij je verkeersboete betaalt voor die bij de politierechtbank belandt, dan is er geen openbare rechtszaak en zal niemand daar ooit weet van hebben. Maar het komt pas tot een schikking als alle partijen, ook het slachtoffer, zich achter de deal scharen. Zonder akkoord gaat de zaak toch naar een rechtbank, om daar openbaar te worden afgehandeld.”