Stemming in Iran kantelt: roep om vertrek regering en ayatollah weerklinkt na neerhalen vliegtuig
De fatale vergissing een passagiersvliegtuig neer te halen, heeft in Iran een opvallende verandering veroorzaakt: de lagere klasse die al protesteerde, krijgt nu ook steun uit de middenklasse. Voor het regime in Teheran is dat een explosieve mix.
De politieke escalatie waarin Iran en de VS verkeren sinds de moord op de Iraanse generaal Qassem Soleimani eerder deze maand, dreigt zo terug te slaan op de al fragiele binnenlandse situatie in Iran. De regering onder leiding van ayatollah Khameini is de laatste twee jaar steeds meer onder vuur komen te liggen door de verslechterende economische situatie – onder meer als gevolg van de nieuwe Amerikaanse sancties – en toenemende repressie door de Revolutionaire Garde.
De volkswoede begon zaterdag toen de regering alsnog toegaf afgelopen woensdag per ongeluk het Oekraïense vliegtuig met 176 passagiers te hebben neergeschoten nadat dat eerder in alle toonaarden was ontkend. Zondag verspreidde de onrust zich van Teheran, de hoofdstad, naar meerdere andere steden. Op filmpjes op sociale media is te zien hoe veiligheidstroepen traangas, rubberkogels en uiteindelijk zelfs met scherp schoten op de menigte om hen uit elkaar te drijven.
Het is moeilijk om deze filmpjes te verifiëren, en de Iraanse politie ontkent ‘zeer beslist’ het vuur te hebben geopend op demonstranten. “Agenten van de hoofdstedelijke politie hadden juist opdracht gekregen zich terughoudend op te stellen”, zei de politiechef van Teheran volgens staatsmedia.
In november vorig jaar ging dat in elk geval anders. Grote delen van de bevolking, die toch al zucht onder de economische sancties die aan het land zijn opgelegd, gingen woedend de straat op toen de brandstofprijzen werden verhoogd. Vervolgens legde de overheid dagenlang het internet plat, en sloeg de protesten buiten het oog van de wereld keihard neer. Daarbij zijn honderden, en volgens sommige bronnen zelfs 1.500 mensen om het leven gekomen.
Gespannen verhouding met VS
De straten van Iraanse steden zagen vorige week zwart van de mensen: honderdduizenden burgers waren uitgelopen om te rouwen om de dood van generaal Soleimani, die een paar dagen eerder door de Verenigde Staten was geliquideerd. “Een deel van hen ziet Soleimani werkelijk als een volksheld”, zegt Damon Golriz, politiek analist voor onder andere BBC Persian en Radio Free Europe. “Maar ik denk dat een groter deel is opgetrommeld door de autoriteiten. Van ambtenaren wordt bijvoorbeeld verwacht dat ze naar dergelijke demonstraties gaan, en als zij dat niet doen, kunnen ze in de problemen komen.”
Golriz, die zelf in Iran is opgegroeid, stuurt een filmpje waarop lagereschoolkinderen netjes op een rij staan opgesteld, en huilen om Soleimani. “Veel mensen, en ik ook, herkennen dat”, vertelt hij erbij. “Vroeger, toen ik jong was, werd ik ook gedwongen om te juichen voor het regime.”
Een belangrijk punt is dat Iran ruim 80 miljoen inwoners telt, en ook al doen sommigen dat graag geloven: deze mensen hebben niet één uniforme mening. Een deel van hen steunt het regime vol overtuiging, anderen hebben kritiek op bepaalde aspecten, en weer anderen zouden de ayatollahs het liefst vandaag nog zien vertrekken.
“Het is ook niet zo dat het regime altijd doof is voor kritiek van binnenuit”, zegt Joost Hiltermann, programmadirecteur van het Midden-Oosten en Noord-Afrika van de International Crisis Group. “Anderhalf jaar geleden bijvoorbeeld was er net een aardbeving geweest, en de hulp was veel te langzaam op gang gekomen. Mensen protesteerden daartegen, en tegelijkertijd werd er op twee andere plaatsen ook gedemonstreerd vanwege andere kwesties. President Rohani heeft toen gezegd dat het om legitieme grieven ging, en dat de regering aan de eisen tegemoet zou komen, wat voor een deel ook is gebeurd.”
Geest is uit de fles
Maar als de autoriteiten dat nodig vinden, wordt er keihard ingegrepen. Dat gebeurde vorig jaar november, maar bijvoorbeeld ook de Groene Beweging van 2009, die begon met demonstraties vanwege verkiezingsfraude en uitliep op massale protesten tegen het regime, werd met grof geweld neergeslagen.
“De geest werd toen met geweld terug in de fles gedrukt”, zegt Golriz. “Maar de onvrede is gebleven. Wat ik nu zie, is dat in november vooral mensen uit de lagere klasse uit wanhoop de straat opgingen, en dat de middenklasse zich daar dit weekeinde bij heeft gevoegd. Mijn idee is dat de protesten zich verbreden want het liegen, de corruptie en de economische problemen verdwijnen niet.”
Ook Hiltermann ziet dat de problematiek niet verdwijnt, en dat mensen zich daar tegen blijven uitspreken, maar hij is voorzichtig met zijn voorspellingen. “Het valt niet te zeggen of deze protesten aanhouden, en ook niet hoe het regime reageert. Wellicht laten ze het even gaan, misschien sturen ze hun knokploegen, de basij, erop af. Maar als puntje bij paaltje komt, zullen de autoriteiten er alles aan doen om te zorgen dat zij niet omvervallen.”