Topman Human Rights Watch: ‘China’s succesvolste exportproduct is censuur’

Volgens de woorvoerder van de Chinese minister van Buitenlandse Zaken bent u de toegang ontzegd, omdat ngo’s zoals de uwe aanzetten “tot geweld en separatistische activiteiten voor de ‘onafhankelijkheid van Hongkong’”. U bent verantwoordelijk voor de protesten?

Kenneth Roth: “Compleet belachelijk. Dat is vooral beledigend voor de bevolking van Hongkong. Ze hebben mij niet nodig om ze in te lichten over het belang van democratie, vrijheid en een rechtsstaat. Het is ook van de pot gerukt dat ik maandenlang honderdduizenden demonstranten zou kunnen mobiliseren.”

Eigenlijk bent u geslaagd in wat u wilde bereiken door dit rapport in Hongkong voor te stellen. China heeft u gecensureerd.

“Het is absurd, maar inderdaad ook verhelderend want het geeft de angst van Peking weer. Ze hadden ook kunnen luisteren naar wat mensen in Hongkong te vertellen hebben, maar ze kiezen ervoor om hen te censureren.

“De Chinese leiders zijn bang dat de protesten in Hongkong zich verspreiden naar het vasteland. Ze zijn ongerust dat als de economie vertraagt, er meer ontevredenheid groeit. Dus verzinnen ze de leugen dat de demonstranten in Hongkong niet op straat komen om hun vrijheid te beschermen, maar enkel opgestookt zijn door buitenlanders die dit importeren.”

Niet enkel in China zelf staan mensenrechten onder druk. Volgens uw rapport ondermijnt China het mondiale systeem van mensenrechten. Wat betekent dat?

“China gebruikt zijn economische en diplomatieke invloed om regeringen het zwijgen op te leggen over de Chinese repressie. Ze dwingen bedrijven ertoe om hun werknemers te censureren, door te dreigen hun de toegang tot de Chinese markt te ontzeggen. Dat lukt, tot in Hollywood toe. In de nieuwe trailer voor de Top Gun-sequel is de vlag van Taiwan verwijderd van het pilotenjasje van Tom Cruise. 

“In toenemende mate verhindert de Chinese overheid de diaspora, en zeker overzeese studenten, om openlijk te spreken. Chinese studenten censureren zichzelf uit angst om gerapporteerd te worden aan het regime, en de mogelijke gevolgen daarvan voor hun familie thuis.

“Maar China saboteert ook actief de Verenigde Naties. Het land is erin geslaagd om VN-secretaris-generaal Gutierres het zwijgen op te leggen over de miljoenen opgesloten moslims in Xinjiang. Censuur is het meest succesvolle Chinese exportproduct.”

Hoe is China erin geslaagd om de VN naar zijn hand te zetten?

“China is, na de VS, de grootste financiële sponsor van de VN en heeft vetorecht in de Veiligheidsraad. In die raad spant China samen met Rusland om zelfs in de meest ellendige situaties in de wereld niet in te grijpen: niet in Syrië, niet in Myanmar, niet in Venezuela. Daar gaat een kille berekening aan vooraf.

“Peking laat liever slachtoffers aan hun lot over dan te riskeren dat een morele uitspraak als een boemerang in zijn gezicht terugkeert. En dus stemmen ze tegen elke kritische resolutie over mensenrechten in eender welk land en gebruiken ze hun economisch-diplomatieke spier om te voorkomen dat andere regeringen zich uitspreken over mensenrechten in China.”

Jullie wijzen ook Amerikaans president Trump met de vinger. Is hij niet de leider bij uitstek die op dit moment de handschoen opneemt tegen China?

“Trump heeft inderdaad sancties opgelegd tegen een aantal technologiebedrijven en hij voert een handelsoorlog, maar hij lijkt mensenrechten nogal instrumenteel te gebruiken. Hij zegt aan de kant van de demonstranten te staan, maar tegelijk houdt hij van Xi Jinping. Dat kan je toch niet verzoenen? Trump compromitteert zijn uitspraken over China door niet consistent voor mensenrechten op te komen. Hij is selectief in mensenrechten, bijvoorbeeld als het gaat om onafhankelijke pers en de rechtsstaat. Dat is weinig geloofwaardig.”

En laat me raden: de Europese Unie treedt zwak want verdeeld op tegen China? 

“Het waren vooral leden van de EU die zich schaarden achter het VN-statement tegen Xinjiang, maar uit één mond spreken blijkt inderdaad lastig voor de EU. Toch heb ik liever sterke statements van een ‘coalition of the willing’ van EU-lidstaten, dan een flauw compromis van de EU als geheel.”

Toch ijveren jullie in het rapport voor harder optreden tegen China, inclusief sancties?

“Human Rights Watch is geen voorstander van wilde handelsrestricties, maar wel van gerichte sancties tegen bepaalde individuen die verantwoordelijk zijn voor ernstige mensenrechtenschendingen. Zoals de mensen die de massale opsluiting van moslims in Xinjiang organiseren en er de politiestaat installeren. Tegen die mensen moeten gefocuste sancties ingesteld worden: hun tegoeden bevriezen, hun de toegang tot het grondgebied ontzeggen. Dat zijn gerichte sancties, die afkeur laten blijken. En ze raken alleen de schenders van mensenrechten, niet de hele Chinese bevolking.”

In België sloten twee universiteiten recent hun Confuciusinstituut. Drie andere instellingen met zo’n instituut in ons land zeggen dan weer dat er bij hen geen probleem is. 

“Confuciusinstituten zijn propagandatools. Er zijn wel degelijk voorwaarden aan verbonden, bepaalde onderwerpen zijn er taboe. Universiteiten zouden daarom een gedragscode moeten opstellen. Het is moeilijk voor een individuele universiteit om zich te verzetten tegen Chinese censuur, want ze willen allemaal het inschrijvingsgeld van de studenten. Hoe meer regeringen, bedrijven en uniefs samenspannen, hoe effectiever ze weerstand kunnen bieden tegen de pogingen van Peking om zijn censuur te exporteren.”