Longwood House: het huis op Sint-Helena dat Napoleon "doodde"?

Sinds december legt United Airlines een non-stopluchtverbinding in met Sint-Helena. Het vulkanische eiland ten westen van Afrika wil Napoleontoerisme op gang brengen om volgend jaar de 200e verjaardag van de dood van de Franse keizer te herdenken. Het eiland heeft nochtans geen 5.000 inwoners en is nog steeds Brits overzees gebied.

Napoleon stierf op 5 mei 1821 in Longwood House, een residentie op het eiland die nu omgebouwd is tot een museum. Daar was hij naartoe verbannen na de verloren Slag bij Waterloo in 1815. Hij leefde er in eenzaamheid, zonder zijn familie, met enkel een kleine staf.

De voormalige Franse keizer was al langer ziek en klaagde al jaren over koorts en zware maagpijnen. Algemeen werd aangenomen dat hij stierf aan de gevolgen van maagkanker.

In de jaren 50 bleek echter uit onderzoek van zijn haren dat zijn lichaam een hoge concentratie aan arsenicum bevatte, een giftige stof. Meteen werden oude speculaties over de dood van Napoleon nieuw leven ingeblazen, met name dat hij doelbewust zou zijn vergiftigd.

De Britten zouden de hand hebben gehad in die vergiftiging. Ook een zekere markies Charles Tristan werd verdacht. Hij verbleef op het eiland en had nog een oude liefdesrekening te vereffenen met Napoleon.

Sommige theorieën gingen nog een stap verder en stelden dat de man die op Sint-Helena werd vergiftigd niet eens de echte Napoleon was. Die zou dan in het geheim zijn gevlucht.

Nieuw onderzoek in de jaren 80 bracht een verrassende wending in het debat over de doodsoorzaak: de grote hoeveelheid arsenicum in het lichaam was mogelijk te wijten aan Longwood House zelf.

De universiteit van Newcastle had stukjes behangpapier onderzocht die een toerist in de negentiende eeuw uit het huis had gestolen. Die bleken extreme hoge waarden arsenicum te bevatten.

Dat was op zich niet ongewoon. In de 19e eeuw werd arsenicum courant gebruikt in verf, lijm, boenwas en behangpapier. Huizen zaten toen letterlijk vol met het gif.

Italiaanse wetenschappers bevestigden later de resultaten van de universiteit van Newcastle, maar ze merkten op dat de resten van familieleden van Napoleon eveneens hoge concentraties arsenicum bevatten. Nochtans hadden zij nooit op Sint-Helena geleefd, dus waren de concentraties in zijn lichaam dan wel aan het eiland of aan Longwood House te wijten?

Napoleon leed aan maagklachten en mogelijk hadden die iets met het arsenicum in zijn lichaam te maken. Arsenicum werd in de 18e en 19e eeuw voorgeschreven door artsen aan maaglijders. Toxicoloog Jan Tytgat kent het verschijnsel. “De blootstelling aan arsenicum in die tijd was ongemeen hoog”, stelt hij.  

“Arsenicum heeft de mens in het verleden bijzonder geboeid. Niet alleen om regelrecht te moorden, maar ook als medicijn. Men dacht dat het bijvoorbeeld hielp tegen allerlei kwalen: syfilis, de slaapziekte, leukemie ... Zo was er de medicinale wateroplossing van Fowler, een verdunde oplossing met arsenicum. Gelukkig is men daar helemaal van teruggekomen.”

Ook vandaag nog bestaat het risico op hogere concentraties. Tytgat: “Je vindt het op deze aarde in de aardkorst en in zeewater. Je krijgt het binnen door bijvoorbeeld veel schaaldieren te eten, of veel bladgroenten. Iedereen krijgt dagelijks een kleine dosis binnen. Alleen hogere concentraties vormen een ernstig te nemen risico.  Bijvoorbeeld als je in een gebied woont met vervuild drinkwater, of vervuilde grond.”

Vandaag is geen arsenicum meer aanwezig in Longwood House. Het is door de jaren heen grondig verbouwd en is nu een museum. Ook het (oorspronkelijke) graf van Napoleon ligt nog op Sint-Helena, maar dan zonder de stoffelijke resten. Deze werden in 1840 naar Frankrijk gerepatrieerd. Ze kregen een plek in een tombe in de Dôme des Invalides in Parijs.