De eeuwige oorlog in Somalië: dit is hoe het land een uitvalsbasis van terroristen is kunnen worden
Vanavond trekt Rudi Vranckx in De eeuwige oorlog naar Somalië. Hoe kan het dat het land er maar niet in slaagt zich uit het slop te trekken, maar liefst 29 jaar na een verwoestende burgeroorlog?
Oudejaar werd in mineur gevierd in de Somalische hoofdstad Mogadishu. Op 28 december eiste een zelfmoordaanslag met een vrachtwagen op een druk kruispunt minstens negentig levens. Het was de dodelijkste aanslag sinds twee jaar, toen er maar liefst 600 Somaliërs stierven. Ook al door gecoördineerde aanslagen met vrachtwagens. Beide aanslagen waren getekend: Al Shabaab.
Al Shabaab voelt zich thuis in Somalië
De jihadistische terreurorganisatie Al Shabaab heeft al sinds 2008 voet aan de grond in Somalië. Het telt er een tienduizendtal strijders en runt hele delen van het platteland als een overheid. Op die manier bestuurt het voor zo’n 800.000 tot 1 miljoen burgers, en zorgt het voor basisdiensten zoals gezondheidszorg.
Die burgers zorgen dan weer voor een gegarandeerde stroom van inkomsten voor de terreurorganisatie, in de vorm van belastingen. Ook in de hoofdstad Mogadishu, trouwens. Die oorlogskas wordt verder aangevuld met de opbrengsten van smokkel en de fondsen die het “moederbedrijf” Al Qaeda toesteekt.
Zo georganiseerd als het zijn territorium runt, zo onvoorspelbaar zijn de guerilla-aanslagen van Al Shabaab. Die beperken zich overigens niet tot het Somalische grondgebied. In Kenia, vlak over de grens, werden maandag nog drie leraars gedood en brandde een politiebureau af. Nog vroeger dit jaar, begin januari, kwamen drie Amerikaanse soldaten om bij een aanval op een militaire basis.
Sinds zijn aantreden heeft de Amerikaanse president Trump het aantal luchtaanvallen gevoelig verhoogd, maar ze lijken amper een deuk in een pakje boter te slaan. Hoe kan het dat Al Shabaab zo sterk staat?
Clans vechten om hun deel van de koek
Een bloedige burgeroorlog bezegelde in 1991 het lot van de Somalische dictator Siad Barre. Sindsdien heeft het land geen centraal gezag meer gekend. In de plaats kwam een voortdurend veranderend strijdtoneel waarop strijdheren het tegen elkaar opnamen. Clans vochten tegen clans, subclans tegen andere subclans.
De VN en de Afrikaanse vredesmacht AMISOM beten er hun tanden op stuk. Want met wie onderhandel je als je vrede wil in een land waar niemand en iedereen de baas is?
Zo is Somalië in een vicieuze cirkel beland. Waar er geen staat is, zoeken de burgers bescherming bij gewapende groepen. Dat versterkt dan weer die milities, waardoor het nog moeilijker wordt om een staat op te bouwen die voor orde en structuur kan zorgen. De grote winnaar van die dynamiek is, opnieuw, Al Shabaab. Dat lijft zwakkere clans in die zo sterker hopen te staan tegen hun rivalen.
Je geld is er niet veilig
In Somalië is er geen staat die je veiligheid kan garanderen. Je fysieke veiligheid niet, maar ook niet je financiële.
Somalië staat al sinds 2006 op plaats 180 van de Corruption Index van de ngo Transparancy International. Da’s de allerlaatste plek. De corruptie grijpt er dus om zich heen. Dat komt doordat de overheid er afwezig is. En al die corruptie voorkomt op zijn beurt weer dat de overheid er daadkrachtig kan optreden. Juist: opnieuw zo’n vicieuze cirkel.
“In Somalië wordt er verwacht dat je je corrupt gedraagt”, beschrijft Transparancy International de toestand. “Ambtenaren gebruiken publieke goederen voor privédoeleinden. Er wordt smeergeld gevraagd voor basisdiensten. En jobs en politieke posities worden ingevuld via clannetwerken.” De voortdurende oorlog vormt dan weer de perfecte voedingsbodem voor maffioze bendes die beschermingsgeld vragen.
Vrede in Somalië? Dat komt er pas wanneer die dubbele vicieuze cirkel doorbroken wordt, en wanneer twee voorwaarden vervuld worden. Al Shabaab moet verslagen worden, maar vooral: de rivaliserende clans moeten met elkaar verzoend worden.
Zolang dat niet gebeurt, profiteert Al Shabaab van de verdeeldheid.