Tine Nys kreeg op 27 april 2010 euthanasie op basis van psychisch lijden. Haar zus Sophie stelde zich in 2011 burgerlijke partij tegen de drie dokters die zich nu voor het hof van assisen moeten verantwoorden voor vergiftiging.

Haar zus omschrijft Tine Nys als een fragiel en emotioneel persoon met wie ze een goede band had. Ook als volwassenen. Volgens haar had ze ook veel vrienden. ‘Ze was zeker geen outsider, iemand die sociaal niet aangepast was.’ Alleen worstelde Tine met borderline. ‘Ik heb proberen te begrijpen dat ze daardoor depressief kon zijn, melancholisch, dieptepunten kende. Ik heb altijd gedacht dat dat de aanleiding was om een complex psychologisch leven te hebben.’

De relatie tussen Tine en haar ouders was niet goed, zegt ze. De zus bevestigt dat Tine soms ook geslagen werd. ‘Ik herinner mij zeker twee keer dat het uit de hand is gelopen. Dat ik zelf emotioneel heel erg overstuur was. Ik heb twee keer gezien dat ze hun emoties niet meer de baas konden.’

Ernstige zelfmoordpoging

In 1997 ondernam Tine Nys een ernstige zelfmoordpoging. Ze belandde daarna een tijd in een rolstoel. ‘Dat was de zwaarste poging’, zegt de zus. ‘Nadien waren er nog signalen, maar ze is niet meer in het ziekenhuis beland.’ Ze wist dat haar zus aan zelfverminking deed en zich een tijdlang prostitueerde. Dat laatste deed ze 'omdat ze fysiek beperkt was na haar zelfmoordpoging en geld nodig had'. Toen had ze nog geen diploma.

Om een beeld te geven van wie Tine was, toonde de zus in de rechtszaal een filmpje dat Tine in 2005 samen met haar had gemaakt voor haar studies. De opdracht was om zichzelf voor te stellen. Op rustige pianomuziek tonen de beelden onder meer Tine in een roeiboot, hoe ze in een boom klimt en een reeks kinderfoto’s. ‘De weg gaat verder’, zo luidt de titel. Er scrolde ook een citaat van Spinoza met allerlei emoties door het beeld, zoals begeerte, wanhoop, medelijden, wraakzucht, vriendelijkheid.

‘Ze had zoveel levenslust en moed naar de toekomst. Ze had me gevraagd om de plek van haar stage in een draai te filmen omdat het voor haar een omwenteling was, de windturbine stond voor een soort nieuwe energie. Ondanks haar invaliditeit kon ze nog rennen, roeien, in een boom klimmen. Ik ben wel opgelucht dat ik dit beeld van Tine kan tonen.'

Afgesprongen trouwplannen

Het ging volgens haar mis nadat een relatie met een man met wie Tine trouwplannen had, was afgesprongen. ‘Blijkbaar had ze de man van haar leven ontmoet, en vice versa. Ze hadden trouwplannen. Tine was ingetrokken bij die man. En dan is die relatie afgesprongen.’

'Ze heeft zelf aan de familie verteld dat ze in alle staten was en dat ze dreigde dat ze zichzelf iets zou aandoen, met een riem aan een verwarmingstoestel', aldus Sophie Nys. 'Ik kan me daar niet veel bij voorstellen. Ik heb haar kort daarna gezien. Ik kon geen sporen van verhanging zien.'

‘In mei 2009 stuurde ze dan een mail naar familie en vrienden om te zeggen dat ze van adres was veranderd. Daarvoor woonde zij in een goedkoop maar heel gezellig door haar ingericht appartement. Dat was echt haar stek. Het stabiele aspect in haar leven. Ik herinner me wel dat ik dacht dat ze een grote stap zette. Achteraf bleek dat ze geen huis meer had. Volgens mij was dat een van de kantelpunten om serieus in de dieperik te vallen.’

Over euthanasie: 'Ik kon dat niet begrijpen'

In 2010 vertelde Tine aan haar zus dat ze euthanasie wou. Ze kon dat niet begrijpen, en ze geloofde zelfs niet dat euthanasie mogelijk was voor psychisch lijden. Samen met haar broer en andere zussen probeerden ze de oudste zus nog op andere gedachten te brengen, vertelt ze. ‘Dat moment aan zee waarop de foto van ons drieën is gemaakt, daarvan is gezegd dat het een afscheidsweekend was dat Tine zelf heeft georganiseerd. Dat was niet zo. Wij namen het initiatief. We zijn ook nog met de hele familie op weekend naar de Hoge Venen geweest. We wilden haar zo veel mogelijk met liefde omringen.’

Tines vraag naar euthanasie heeft de relatie tussen de zussen echter heel erg vertroebeld. De zus vertelt: ‘Tine was zeer gestresseerd, er was haar kennelijk gevraagd om in haar omgeving over haar beslissing te praten om euthanasie vanwege ondraaglijk psychisch lijden uit de taboesfeer te halen. Ze had precies een missieopdracht gekregen om het in haar omgeving te verkondigen. Haar omgeving reageerde daar dikwijls heel agressief op. Ze heeft zo afgezien de laatste maanden. Ik vond dat ze in een soort van tunnelvisie terechtgekomen was. Ze zag er verschrikkelijk uit.’

Later vermoedde ze dat Tine aan de drugs zat.

Volgens de zus had Tine nog op een andere manier geholpen kunnen worden, zeker nadat er een nieuwe diagnose van autisme was gesteld. ‘Dat gaf me ook hoop, na al die jaren borderline. Ik was kwaad op de hulpverlening dat er nooit aan autisme is gedacht. Misschien is ze nooit op een correctie manier geholpen.’

Dat de psychiater zei dat Tine ging sterven, kon ze naar eigen zeggen niet vatten. ‘Ik kon niet begrijpen dat ze wou sterven.’ Sommige dingen gaven haar hoop. Zo bewaarde Tine een doos met basisspullen zoals kleren en onderbroeken, vertelt ze. 'Dat was voor als ze het niet zou doen. Dat was voor ons ook weer zo'n signaal: het is niet totaal doodlopend.'

27 april

Tot op de dag van de euthanasie hoopte Sophie dat haar zus haar plannen zou opgeven. Ze vindt ook niet dat haar zus menswaardig is gestorven. '27 april, in mijn agenda staat "Tine". Ik dacht niet dat het zou gebeuren. Tot op die dag was er nog onduidelijkheid over de drie handtekeningen. Na de middag kreeg ik telefoon. Tine is volledig overstuur. In paniek, en ze zegt: ik ga het niet kunnen, ik ga het niet kunnen. Zo raaskallen. Ik was blij. Ik dacht: ge moet het niet doen! Ik heb haar getroost: we zijn er straks, word kalm, we zijn er voor u. Je moet helemaal niet sterven.'

Een paar uur later was Tine volgens haar helemaal gekalmeerd. 'Ik schrok daarvan. Scheidt je lichaam misschien bepaalde stoffen af, omdat je misschien dood gaat? Haar ogen en pupillen waren extreem klein. Daar voel ik me wel schuldig over, over mijn onwetendheid. Dat dit wijst op gebruik van bepaalde middelen. Ik heb het haar gevraagd: Tine, heb jij iets genomen? Zelfs in die rustige conditie reageerde ze heel duidelijk: daar is niets van aan.'

Ze omschreef in tranen hoe de dokter direct de handeling voor euthanasie had uitgevoerd. 'Dat was helemaal niet van: hoe is het met jullie? Of wil je nog iets zeggen? En dan was ze aan het sterven. Ze deed de ogen dicht omdat ze niet kon kijken naar ons. En dan plots die baxter op haar gezicht, ze schrok. Zo pijnlijk om te zien. Op een gegeven moment maakte haar arm een spastische beweging. Mijn moeder zag dat als een teken: ze wil het niet, ze wil het niet. De dokter ging weg en wij zaten met een lijk in de zetel.'

Achteraf bleef de familie met veel vragen zitten, zegt Sophie. Ze hoorde veel tegenstrijdige verklaringen van de betrokken dokters. Daarom heeft ze enkele gesprekken met hen stiekem opgenomen. 'Ik bleef zitten met onduidelijkheden. Ik kan niet aannemen dat een persoon zoals Tine binnen een wettlijk kader kon overlijden.' Uiteindelijk besloot ze om zich toch burgerlijke partij te stellen.

Psychiater

De psychiater reageerde na het verhoor in een vrij lange en ongebruikelijke tussenkomst, waarbij ze soms inging tegen wat Sophie Nys net daarvoor had gezegd. Zo zei ze dat ze Tine nooit heeft geadviseerd om haar keuze voor euthanasie te verzwijgen voor de familie. Ze benadrukte ook dat Tine haar had gevraagd om haar lijden aan de familie duidelijk te maken. Volgens haar had de familie geen begrip voor haar lijden. 'Het niet begrepen worden in die vraag was voor Tine zo moeilijk. Ik hoor de getuige zeggen dat ze zo boos was, ik kan dat begrijpen. Het is geen beschuldiging, maar het was bijna een concurrentie van lijdensdruk. Iedereen leed daar, en lijdt daar nog.'

De voorzitter gaf Sophie het laatste woord. Ze las de laatste sms voor van Tine: 'Je was er altijd voor mij. Je was de motor van de familie. Wat er wordt verteld over de dynamiek in onze familie: ieder heeft zijn eigen verhaal.'

Wie met vragen zit rond zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be

Distelmans is palliatief arts en is ook de voorzitter van de federale evaluatiecommissie euthanasie, die het dossier van Tine Nys unaniem heeft goedgekeurd.

‘Een paar dagen voor de euthanasie heeft de vader van Tine Nys mij redelijk overstuur gecontacteerd’, getuigde Distelmans. ‘Hij vroeg me of alles volgens de wet zou verlopen.’

Aangezien Distelmans de zaak niet kende, nam hij contact op met de psychiater die nu op de beschuldigdenbank zit. Hij kende haar van de Leif-opleiding, bedoeld om artsen op te leiden rond levenseindeproblematieken. ‘Ze bevestigde dat de zaak naar haar einde toeging en dat er een polemiek was met de familie', getuigt Distelmans. 'Ze had bij Tine aangedrongen om de familie toch te informeren, ook al wilde ze dat niet. Ze zei me dat alle voorwaarden van de wet waren vervuld.’

Enkele maanden later, na de euthanasie, nam de zus van Tine contact op met Distelmans ‘met de vraag of het registratiedocument was toegekomen.’ Hij kon dat niet bevestigen aangezien de commissie die anoniem bekijkt. ‘Nog later begreep ik dat er veel polemiek was rond de uitvoering van de euthanasie van Tine Nys. Ik heb dan voorgesteld om te bemiddelen en beide partijen rond de tafel te brengen.’

Dovemansgesprek

Dat gesprek was volgens hem een soort van dovemansgesprek. ‘Ik kan me de inhoud van het gesprek niet meer goed herinneren. De teneur is dat de artsen, onder wie mezelf, probeerden het ondraaglijk lijden en de ongeneeslijkheid over te brengen naar familie toe, en dat familie gefocust was op wettelijke voorwaarden van euthanasie. We zijn vrij snel uit elkaar gegaan zonder verzoening, of elkaar te begrijpen.’

Een jurylid vroeg of Tine Nys nog palliatief behandeld kon worden. ‘Ik ken de details niet. Maar ASS (autisme, red.) is ongeneeslijk, en ze had al twintig jaar borderline-problematiek. Ik kan aannemen dat er nog palliatieve mogelijkheden waren, maar zij kan zeggen: “ik wil niet meer”.’

Joris Van Cauter, de advocaat van de ouders, las een mail voor die een zus van Tine naar Distelmans had gestuurd op de ochtend van de dag dat de commissie het dossier bekeek. ‘Het is voor ons zeer onduidelijk hoe het eraan toeging met het verzamelen van de nodige handtekeningen’, stond in die mail. ‘We begrepen van Tine dat dat niet eenvoudig was. (…) We vreesden die handtekeningen maandenlang. We hoopten dat haar euthanasieaanvraag niet rond zou geraken, omdat we haar wilden helpen. (…)’

Zowel het openbaar ministerie als de burgerlijke partijen stelden ook dat Distelmans zich had moeten terugtrekken als voorzitter van de euthanasiecommissie omdat hij betrokken partij was. Bovendien waren de documenten op basis waarvan de euthanasiecommissie moest oordelen niet zo anoniem volgens hen. Meester Van Cauter liet daarop het registratiedocument projecteren in de zaal. Daarin werd verschillende keren de naam ‘Tine' en ook de familienaam van de psychiater vermeld. ‘Dat kreeg u te zien na al die contacten. Daarvan zei u dat u op basis daarvan niet wist over welke casus het ging. Bevestigt u dat?’

‘Ik zei “de commissie”, hé’, reageerde Distelmans. ‘Waarschijnlijk hebben we dan een brief geschreven naar de arts om zulke gevallen te vermijden. Met of zonder die brief werd dit goedgekeurd.’ Hij bevestigt dat hij mee heeft beslist. ‘Ik ben maar een van de zestien leden.’

De burgerlijke partijen vielen ook over de conclusie van de huisarts van Tine in het document: ‘Ik sta achter haar beslissing, als arts en vriend van mijn patiënte, maar ik betreur haar beslissing ook.’ Dat vinden ze geen duidelijk advies om een euthanasie uit te voeren. In een telefoongesprek met de psychiater had Distelmans voor de euthanasie bevestigd dat het voldoende was. ‘Als je uit de conclusie kunt opmaken dat de arts impliciet zegt dat de voorwaarden van de wet vervuld zijn, dan neem ik aan dat dat zo is’, zei hij op het proces.

Was huisarts onafhankelijk?

De burgerlijke partijen en de procureur-generaal vroegen zich ook af of de huisarts van Tine wel als onafhankelijk kan beschouwd worden. En of dat geen onregelmatigheid was, want ze was toch jarenlang bij hem in behandeling? ‘Tine Nys was niet in behandeling bij de huisarts voor haar levenseinde’, reageerde Distelmans.

De professor wees voordien al op een aantal onduidelijkheden in de wetgeving. Zo is een ‘onafhankelijke arts’ niet gedefinieerd. Dat de commissie pas achteraf zaken evalueert, vindt hij niet problematisch. ‘Artsen doen aan autocontrole. Een arts gaat op voorhand bekijken aan welke voorwaarden de patiënt voldoet. Bij niet-terminaal lijden moeten nog twee artsen dat beoordelen. Zeggen dat controle pas achteraf komt, is kort door de bocht.’

‘Wat is dan het nut van de commissie? Het is maatschappelijk belangrijk dat er achteraf nog eens wordt bekeken of alle voorwaarden vervuld zijn. Anders zouden we artsen die niet meer alle grondvoorwaarden volgen ook niet meer kunnen wijzen op fouten, zoals foute producten die gebruikt worden. Dankzij die controle kunnen we die artsen informeren.’

Hij wees erop dat de adviezen van de artsen niet bindend zijn. ‘Maar welke arts gaat euthanasie uitvoeren als de grondvoorwaarden niet vervuld zijn? Dat betekent niet dat er geen negatieve adviezen bestaan. Maar dat is dan meer een kwestie van appreciatie over de resterende mogelijkheden van palliatieve zorg. Nogmaals: de patiënt kan die weigeren.’

Jef Vermassen, de advocaat van de psychiater, zei dat in de wet niets staat of de adviserende artsen al dan niet strafbaar zouden zijn als ze de wet niet naleven. Distelmans beaamde: ‘Omdat het advies niet bindend is, begrijp ik niet waarom de twee artsen zich moeten verantwoorden.’

Walter Van Steenbrugge, advocaat van de uitvoerende arts, liet weten dat hij een prejudiciële vraag voorbereidt over de onduidelijkheid van de euthanasiewetgeving.

‘Verschil in visie’

Professor Distelmans bevestigde dat hij een tijdlang met de psychiater van Tine heeft samengewerkt, een samenwerking die ontstond na haar dood. Na een jaar of vijf is er ‘een verschil in visie’ ontstaan. ‘Maar dat had niets met deze zaak te maken.’

‘De psychiater verwees soms ter goeder trouw patiënten naar ons, het UZ Brussel, die euthanasie wensten en ook orgaandonatie wilden doen. De patiënten dachten dat het louter een administratieve aangelegenheid was, maar wij voeren geen euthanasie uit op mensen die we niet kennen. Dan waren ze overstuur dat we opnieuw een traject opstartten. Dat probleem bleef zich herhalen. Uiteindelijk heb ik een formele brief gestuurd om geen patiënten meer door te verwijzen.’

Van Steenbrugge trekt naar stafhouder over rol Keuleneer

Meester Vermassen, advocaat van de beschuldigde psychiater, vroeg Wim Distelmans ook wie in de euthanasiecommissie zat toen het dossier van Tine Nys werd beoordeeld. Daarop bleek dat Fernand Keuleneer, advocaat van de zussen en broer van Tine, aanwezig was. Hij was toen plaatsvervangend lid zonder stemrecht. ‘Mijn aanwezigheid blijkt uit het strafdossier en publieke bronnen’, zei Keuleneer daarover. ‘Ik kende toen niemand van de familie en was niet bij het dossier betrokken. Ik werd pas in 2016 geconsulteerd over dit dossier.’

Vermassen stelde voor om Keuleneer op de getuigenbank te zetten. ‘Jij weet dus wat er gezegd is tijdens die vergadering.’ De voorzitter sloot de discussie af. Walter Van Steenbrugge, advocaat van de arts die de euthanasie heeft uitgevoerd, kondigde wel aan dat hij donderdag naar de stafhouder wil stappen naar aanleiding van het incident.