Videospeler inladen...

1 jaar Félix Tshisekedi in Congo: de president die in een keurslijf regeert

Een jaar geleden vond de eerste vreedzame machtswissel ooit plaats in de Democratische Republiek Congo. Voor het Westen was de figuur van Félix Tshisekedi een verfrissing, na 18 jaar Joseph Kabila. Maar heeft Tshisekedi zijn beloftes van vernieuwing waargemaakt? Hij wil wel, maar hij kan niet en hij mag niet, is onze conclusie. 

analyse
Katrien Vanderschoot
Katrien Vanderschoot is journalist op de buitenlandredactie van VRT NWS, gespecialiseerd in Afrika.

Op 24 januari 2019 keken we aandachtig naar de eedaflegging en de toespraak van de nieuwe Congolese president Félix Tshisekedi. Die was uitgeroepen tot president, ook al hadden talrijke onafhankelijke waarnemers de uitslag betwist en de andere oppositiekandidaat Martin Fayulu met stip bovenaan gezet.

Maar na enig gemor legde de internationale gemeenschap zich neer bij de uitslag. Tijdens de plechtigheid beloofde Tshisekedi, de Congolese driekleur gedrapeerd over zijn imposante lijf, dat hij de onveiligheid en de corruptie zou aanpakken en dat hij verandering zou brengen. Met andere woorden: "le peuple d'abord", de slogan van zijn partij UDPS. 

Plots stopte het geluid en leek Tshisekedi in elkaar te stuiken. "Een aanslag? Vergiftigd?" Het feit dat we meteen aan die hypothese dachten, zegt iets over onze indruk van Congo. Het land dat nooit echt stabiel is geweest. Het was maar een appelflauwte, veroorzaakt door het kogelvrije vest dat in de broeierige hitte in Kinshasa te erg knelde. Spijtig genoeg is dat vest het voorbije jaar ook een figuurlijk keurslijf geworden voor de nieuwe president.

(lees voort onder foto: links Joseph Kabila, rechts Félix Tshisekedi)

Copyright 2019 The Associated Press. All rights reserved.

Vrijheid van meningsuiting: nog geen verworven recht

Een van de eerste beslissingen van de nieuwe president was de vrijlating van meer dan duizend politieke gevangenen die tijdens het regime van Kabila in de cel waren gedraaid: in navolging van de Arabische lente, waren jongeren het stilaan gaan aandurven om meer rechten op te eisen en sociale ongelijkheid en corruptie aan te klagen. Hun pogingen werden wereldwijd via sociale media met argusogen bekeken. Maar in eigen land werd het burgerprotest hardhandig neergeslagen. 

Félix Tshisekedi liet heel wat activisten vrij én hij liet andere oppositiefiguren zoals Moïse Katumbi, de populaire ex-gouverneur van Katanga, naar zijn land terugkeren. Zelfs zijn directe tegenstander bij de verkiezingen, Martin Fayulu, mocht vrij rondlopen. Maar na enkele maanden keerde het tij en werden betogingen van de oppositie opnieuw verboden. De politie greep in met harde middelen.

Omgekeerd weigerde Tshisekedi om een aantal oude krijgsheren en mensen met flink wat oorlogsmisdaden op hun kerfstok, te laten bestraffen of uit te leveren aan het Internationaal Strafhof.  "Ik wil niet in het verleden rommelen", was zijn zwakke uitleg.  Corruptie aanpakken en de belastingen eerlijker verdelen bleek ook moeilijker te zijn dan gedacht. Hoe komt dat? Een kijk op de politieke machtsverhoudingen in Congo maakt duidelijk dat de president ondanks zijn mooie woorden een een aanzet tot daden, vleuggellam is.  

Spanningsveld

Joseph Kabila is dan wel geen president meer, maar zijn getrouwen hebben nagenoeg alle politieke en gerechtelijke instellingen in handen. Zijn coalitie FCC (Front Commun pour le Congo) domineert de Kamer en de Senaat in het parlement, is alleenheerser in de provincies en heeft na een lang aanslepende regeringsvorming, ook daar een tweederde meerderheid verworven. Daarbij komt dat in de ordediensten en in de lagere administratieve posten, genoeg mensen zitten die hun verworven privileges niet willen opgeven. 

Aan de andere kant staan de Congolezen die een jaar geleden nog hoopvol waren en naar sociaal-economische verandering snakten. Zij worden ongeduldig. De grote verandering komt er niet snel genoeg. Kijk maar naar een ander voorbeeld: het onderwijs: Tshisekedi heeft dat gratis gemaakt, maar heeft het budget niet om de leerkrachten te betalen of op te leiden. De jonge burgerrechtenactivist Yves Makwambala spreekt dan ook niet meer van "verandering" maar van "voortzetting" van het beleid.  "Na vader Kabila en zoon Kabila hebben we nu geest Kabila, "Kabila esprit"." 

Internationaal charmeoffensief

Het is geen wonder dat Tshisekedi vanaf dag één steun ging zoeken in het buitenland, ver weg van de wurggreep van de binnenlandse politiek. Daar kreeg hij ook meer gehoor dan zijn voorganger. Na 18 jaar Kabila en zijn stugge communicatie, kwam Tshisekedi, hoe onervaren hij ook was, als een verfrissing over, als een man met wie er misschien beter te onderhandelen viel. Akkoord, de man heeft nog een aantal trekjes van het cheffendom. De enorme delegaties die hij meeneemt op zijn reizen zijn op zijn minst exuberant te noemen.  Maar dat past ook allemaal in de PR-operatie. Tshisekedi wil het imago van zijn land oppoetsen. 

Het eerste bezoek van de nieuwe staatsman aan België in september vorig jaar, was een belangrijke test voor de relatie tussen Congo en België, die op een zeer laag pitje stond. Ja, er waren betogers die protesteerden tegen de verkiezingsuitslag. Ja, je kunt niet zeggen dat de duizenden juichende aanhangers van de diaspora op de Heizel de hele Congolese bevolking vertegenwoordigden. Maar de politieke gesprekken verliepen voorzichtig positief. De Belgische - ontslagnemende - regering gaf Tshisekedi het voordeel van de twijfel. Een paar maanden later werden de diplomatieke banden aangehaald. Volgende maand gaat premier Wilmès officieel het consulaat-generaal in Lubumbashi heropenen. Dat was enkele jaren geleden ondenkbaar. 

Ontknoping

Hoe ontknoopt president Tshisekedi zijn keurslijf? Vorige week liet de president uitschijnen dat hij het parlement zou willen ontbinden en heel de regering naar huis sturen als de binnenlandse vertrouwenscrisis nog lang zou aanhouden. Voor dat dreigement kreeg hij meteen lik op stuk van de Kamervoorzitter Jeanine Mabunda, die waarschuwde dat Tshisekedi de grondwet niet mag overtreden.  Die politieke spanning zal zeker nog toenemen en Tshisekedi kan heeft ook op dat vlak weinig beweegruimte. Kabila heeft immers nog een aantal troefkaarten achter de hand: de fraude bij de presidentsverkiezingen of Tshisekedi's 'valse' diploma, om er maar enkele te noemen. (lees voort onder foto)

Zoals gezegd, kan hij proberen om meer internationale bondgenoten te vinden. Als de inwoners daadwerkelijke economische vooruitgang zien, kan hij geloofwaardigheid opbouwen. Maar ook dan zal hij goed moeten opletten en zijn ijdelheid niet mogen laten primeren op zijn politieke doelstellingen. Er zijn genoeg haviken die onder het mom van economische steun en ontwikkelingssamenwerking, klaarstaan om te gaan lopen met de natuurlijke rijkdommen van het land.   

De reportages van collega Stijn Vercruysse vanuit Oost-Congo hebben nog maar eens aangetoond dat het land in een diep bestuurlijk, economisch en militair moeras zit. Waar blijft de Afrikaanse Unie? Wanneer wordt de inertie van de VN-Vredesmacht eindelijk aan de kaak gesteld? Wanneer wordt de moegetergde bevolking echt beschermd en de schuldigen gestraft? Wanneer wordt de wapen- en grondstoffenhandel echt aangepakt?

Het zijn vragen die voorbij gaan aan de (on)macht van één man. 

Bekijk hier het verslag van "Het Journaal":

Videospeler inladen...

Meest gelezen