Koning Filip houdt belangrijke toespraak: ‘Zijn nieuwe zus zal hij niet verwelkomen’
Na een rotweek voor het Paleis mag Koning Filip vandaag zijn nieuwjaarstoespraak geven voor de ‘gestelde lichamen’. Over zijn halfzus Delphine zal hij zedig zwijgen, maar als staatshoofd kan hij niet anders dan te communiceren over de vastgelopen formatie. Maar gaat dat ook impact hebben?
1. Wie zijn die ‘gestelde lichamen’ eigenlijk?
De nieuwjaarstoespraak van de koning is zijn meest politieke toespraak van het jaar. Veel heeft te maken met zijn publiek. In tegenstelling tot de kerst- of 21 juli-boodschap, waar de koning de bevolking via radio en tv toespreekt, richt hij morgen het woord rechtstreeks aan de ‘gestelde lichamen’. Dat zijn de zogenaamde gezagsdragers van het land. Niet enkel worden de toppers uit de politieke wereld uitgenodigd op het paleis. Ook is de rechterlijke macht present, de toplui van de verschillende overheidsdiensten, vakbonden en werkgevers, maar ook bijvoorbeeld verschillende hoofdredacteurs.
De beleidsuitdagingen staan centraal in zijn toespraak. Vorig jaar had de koning het nog over het klimaatprotest, de jaren voordien over de krapte op de arbeidsmarkt of sociale ongelijkheid. Nu kan hij de slabakkende regeringsvorming niet uit de weg gaan.
2. Hoever kan de koning gaan in zijn speech?
Hoewel hij over de politiek zal spreken, kan koning Filip geen politieke uitspraken doen. “Als staatshoofd moet hij boven de mêlée staan”, zegt Mark Van den Wijngaert, historicus en kenner van het koningshuis. “Dat is zijn rol die hij speelt bij een regeringsvorming, waarbij alle partijen in vertrouwen bij hem hun zeg komen doen.”
Wel kan Filip in meer algemene termen spreken. Hij kan appel doen aan de verantwoordelijkheid van de politici, zeggen dat de polarisering moet stoppen. “En hij kan er bijvoorbeeld op wijzen dat door het uitblijven van de regering de begroting steeds meer ontspoord geraakt”, zegt Van den Wijngaert.
Toch blijft het een delicaat evenwicht. De koning kan de politici niet zomaar schofferen en suggereren dat ze er niets van bakken. De huidige politieke situatie is nu eenmaal ingewikkeld. Dat weet de koning als geen ander door zijn contacten als ‘biechtvader’ tijdens de formatie.
Bovendien wil hij zich vooral niet laten leiden door de waan van de dag. Momenteel ziet de formatie er misschien wel hopeloos uit, binnen enkele weken of maanden kan de lucht weer zijn opgeklaard. Of net omgekeerd: gaat het alleen maar verder achteruit. Filip wil dat zijn woorden ook binnen enkele jaren nog relevant zijn. Alles heeft te maken met timing, weet het paleis. De koning wil nu nog niet al zijn kruit verschieten met een donderpreek.
3. Wie schrijft de speech?
De koning komt zelf met de aanzet. Hij baseert zich daarvoor onder meer op de nieuwsanalyse die zijn medewerkers voor hem maken. Vervolgens stellen onder meer zijn kabinetschef Vincent Houssiau en directeur communicatie Francis Sobry de tekst in samenspraak verder op punt. In de regel toetst de koning de inhoud ook af met enkele externen, uit de politieke, economische of culturele wereld. Een uitgewerkte toespraak wordt dan voorgelegd aan de eerste minister Sophie Wilmès (MR) voor wat heet een “marginale toetsing”. De premier geeft een aantal suggesties, maar fundamentele wijzigingen komen er niet.
In de finale tekst werkt de koning nog zelf aan de exacte formulering en frasering, zodat de woorden zo natuurlijk uit zijn mond komen. “Geen enkele koning voor hem was zo betrokken bij de redactie als hij”, zegt Van den Wijngaert. Royalty-watcher Reinout Goddyn beaamt: “Bovendien zijn zijn toespraken goed opgebouwd, direct en relatief kort. Veel beter dan die van zijn vader Albert.”
4. Gaat Filip iets zeggen over zijn halfzus Delphine?
Neen, koning Filip heeft zich nog nooit, op geen enkel moment, uitgesproken over de buitenechtelijke dochter van zijn vader. Hij beschouwt dat als een privézaak tussen Albert en Delphine. Straks, voor de gestelde lichamen, komt daar geen verandering in. “Het zou lachwekkend zijn mocht hij nu plots zijn nieuwe zus verwelkomen”, zegt Van den Wijngaert.
Albert maakte er in zijn kerstboodschap van 1999 wel een allusie op. Hij had het over een crisis in zijn huwelijk met Paola, toen 30 jaar geleden, maar dat was het dan. “Het behoort tot ons privéleven”, klonk het. Goddyn: “Het bestaan van Delphine was toen net onthuld. Hij moest er wel iets over zeggen.”
5. Heeft zijn speech ook impact?
Koning Albert gaf in de zomer van 2011 een uitzonderlijk politiek geladen 21 juli-toespraak. Hij klopte letterlijk op tafel en vroeg met aandrang om eindelijk een regering te vormen. Het duurde toen nog tot het einde van het jaar tot er nieuwe regering was, na een wereldrecord van 541 dagen. Om maar te zeggen: ook een vlammende speech van de koning jaagt de onderhandelaars niet in vliegende vaart naar een akkoord.
“De impact is veeleer indirect”, zegt Van den Wijngaert. “Door de politici openlijk te wijzen op hun verantwoordelijkheid geeft de koning ook aan de bevolking duidelijk zijn bezorgdheid weer. Dat is het enige wat hij als staatshoofd kan doen en mòet doen. Het kan de druk doen toenemen. Alleen, als zijn toespraak niet samenvalt met de intenties van de politici, dan blijven het woorden in de wind.”