De speech van Filip: hartenkreet van een koning zonder regering

1. “De tijd is gekomen om de inspanningen van de voorbije acht maanden te verzilveren, exclusieven te laten vallen en eindelijk een volwaardige regering te vormen.”

Elke keer duiken ze met lege handen op aan het paleis: de zogeheten politieke kleppers die in opdracht van koning Filip een federale regering proberen vormen. Van ervaren rotten zoals Johan Vande Lanotte (sp.a) en Geert Bourgeois (N-VA) tot neofieten als Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR). Acht maanden na de verkiezingen staan ze nog altijd geen stap verder, zo lijkt het.

“De koning benoemt een algemeen gevoel van onvrede bij de bevolking”, zegt Mark Van den Wijngaert, historicus en kenner van het koningshuis. “Hij heeft van de informateurs de informatie gekregen dat er nog steeds mogelijkheden zijn om een doorbraak te forceren. Daarom heeft hij hun opdracht dinsdag met een week verlengd. Maar nu moet de knoop echt worden doorgehakt, benadrukt hij. Of dat realistisch is? Misschien staan N-VA en PS dichter bij elkaar dan we denken, of zijn er mogelijkheden die we niet kennen.”

2. “Laten we realistisch en verantwoordelijk zijn. Door naar overeenstemming te streven, ten bate van het algemeen belang. Door echte compromissen te sluiten, waarbij alle partijen sommige van hun eisen laten vallen, zodat het geheel er uiteindelijk bij wint.”

Het is een publiek geheim dat N-VA, PS en MR elkaar in een wurggreep houden in de formatie. N-VA wil enkel regeren met PS als ze een staatshervorming of een rechts sociaal-economisch beleid kan realiseren. De PS wil gerust een paar communautaire toegevingen doen, maar dat wil MR niet.

“Ik lees hier toch vooral een oproep aan PS en N-VA in”, zegt Dave Sinardet, professor politicologie aan de VUB en de Université Saint-Louis de Bruxelles. “Het is algemeen geweten dat het paleis de formatie richting een samenwerking tussen N-VA en PS duwt. Dat is volgens hem in het belang van de stabiliteit van het land. Ook de vraag aan PS en N-VA om de wederzijdse veto’s te laten vallen, kan je zo lezen.”

Volgens Van den Wijngaert blijft de vorst wel binnen het kader van zijn politieke neutraliteit. “Hij hoopt nog steeds dat N-VA en PS een compromis kunnen sluiten. Maar dat is logisch, want als koning moet hij rekening houden met de kiesuitslag. N-VA en PS zijn nu eenmaal de grootste partijen. Mocht hij duidelijk andere coalitie bepleiten, dan zou dat vreemd zijn.”

Dat de koning hamert op het algemeen belang, wordt door sommigen gezien als een subtiele communautaire boodschap. Zo is er aan de onderhandelingstafel sprake om binnen de federale wetgeving een maximale regionalisering door te duwen, bijvoorbeeld van justitie en politie. Door het belang van “het geheel” te benadrukken, lijkt de koning weerwerk te bieden tegen die splitsing.

3. “Het geduld van onze medeburgers mag niet gezien worden als onverschilligheid.”

Waar is de tijd dat we nog massaal gingen betogen tegen de moeizame regeringsvorming? Behalve een Vlaams Belang-petitie voor nieuwe verkiezingen, die rond de 70.000 handtekeningen zit, gebeurt er momenteel weinig wat kan worden gezien als een teken van verzet. Er heerst vooral apathie, onder meer omdat we tijdens de recordformatie in 2010 en 2011 nog veel langer zonder een regering zaten. Die periode zijn we toen zonder grote kleerscheuren doorgekomen, terwijl we toen nog de naweeën van de financiële crisis voelden. Been there, done that.

De koning doet zijn best om die politieke apathie positief te framen als ‘geduld’. “Dat is een rode draad door zijn speech”, zegt Jo Dumon, communicatiecoach bij In Balance. “De koning verbloemt de zaken, waardoor zijn boodschap vriendelijk overkomt. Dat past bij zijn introverte persoonlijkheid. Hij heeft de behoefte om de harmonie te bewaren. Maar daardoor gaat hij niet echt door tot de kern van het probleem.”

4. “Dag na dag brengen geëngageerde burgers het bewijs van de kracht en het enorme potentieel van ons land (...) Ze verwachten nu dat diezelfde gedrevenheid versterkt doorgetrokken wordt in verantwoordelijk en kordaat handelen, op elk beleidsniveau.”

De koning besteedt een groot deel van zijn speech aan het loven van de gedrevenheid, het wederzijdse vertrouwen en de zelfopoffering van de gewone burger. Zo verwijst hij onder meer naar de hulpverleners en naar de brandweerlieden die elke dag hun leven wagen. De impliciete boodschap? In de politiek zijn die eigenschappen te weinig aanwezig. Sinardet: “Als hij dat expliciet zou zeggen, dan zou hij populistisch klinken. Nu verpakt hij het als een positieve oproep. Zoals de bekende wapenspreuk: ‘plus est en vous’. Onder het motto: als burgers het kunnen, dan kunnen jullie het ook.”

5. “De burgers zijn zich zeer goed bewust van de opwarming van het klimaat en de uitputting van de aarde. Van de schrijnende armoede, ook bij ons. Van de noodzaak de sociale samenhang te versterken, onze openbare financiën op orde te brengen en natuurlijk ook onze economie in volle transitie stevig te ondersteunen.”

Dit zou je kunnen interpreteren als een inhoudelijk pleidooi voor een Vivaldi-coalitie van socialisten, liberalen, groenen en christendemocraten. De koning haalt achtereenvolgens een groen (klimaat), een rood (armoede), een oranje (sociale samenhang) en een blauw (financiën/economie) speerpunt aan. “Inhoudelijk lijkt de speech inderdaad wat Vivaldi-achtig”, zegt Sinardet. “Zo komt het klimaat eerder in zijn speech ook al ruim aan bod. En hij pleit voor oplossingen voor het hele land, terwijl N-VA en PS beleid verder zouden splitsen.”

Dat dat ingaat tegen de strategische voorkeur voor een coalitie tussen N-VA en PS, bewijst dat de koning moeilijk het verwijt kan krijgen om partijdig te zijn. “Vergeet niet dat de speech op voorhand is nagelezen door het kabinet van premier Sophie Wilmès (MR)”, zegt Van den Wijngaert. Klimaat, armoede en sociale samenhang zijn volgens hem elementen van een vintage-koningsspeech. “Ik zou de opsomming vooral zien als een algemene bekommernis, en niet als een voorafname op de inhoud van het regeerakkoord.”